O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

Qo‘shimcha adabiyotlar

[9] — 63—73- betlar, [1] — 400—02- betlar,
[10]— 275- betlar, [3] — 117—20- betlar.

Nazorat uchun savollar

1. 
   Kogerent to‘lqin nima?
   
2. 
   Kogerent manbalar qanday hosil qilinadi?
   
3. 
   Yorug‘lik interferensiyasi nima?
   
4. 
   To‘lqinlarning o‘zaro qo‘shilib interferensiya hosil qilish shartlarini yozing.
   
5. 
   Nima sababdan nokogerent yorug‘lik manbalari interferensiya lashmaydi?
   
6. 
   Kogerentlik darajasi deganda nimani tushunasiz?
   

11 -ma’ruza

Ponada interferensiya. Nyuton halqalari. Interferensiyaning texnikada qo‘llanishi
Yorug‘lik to‘lqini juda kichik burchakli (burchagi bir necha minutlar) pona shaklidagi shaffof jisimlarga tushganda ham yorug‘lik interferensiyasi kuzatiladi. Masalan, sovun eritmasiga botirib olingan ramka vertikal ushlansa, ponasimon shaklidagi modda hosil bo‘ladi. Agar yorug‘lik ponaga tushsa, turli qalinlikdagi qaytgan to‘lqinlar interferensiylashadi va pona qirrasiga parallel bo‘lgan yorug‘ va qorong‘i polosalar ko‘rinadi. Bu polosalar qanday hosil bo‘ladi? 49- rasmda yorug‘likning biror ponasimon moddaga tushishi ko‘rsatilgan.
Agar A nuqtada yorug‘likning maksimal kuchayishi kuzatilsa, shu nuqtadan biror masofa uzoqlikda, ya’ni C nuqtada yorug‘-
likning ikkinchi marta kuchay- ganligini kuzatish mumkin.
Buning uchun A va C nuq- talarda uchrashayotgan nurlar yo‘llari farqining ayirmasi
=₂–₁=(2h–2BC)–2h=
= 2BC (11.1)
bo‘lishi kerak, bunda h —

49- rasm.
5 0
ponaning A nuqtadagi qalinligi.

Maksimumlik shartidan 2BC= bo‘lishi talab qilinadi. Agar

ponaning sindirish ko‘rsatkichini n desak,
  ^0
n
bo‘ladi. ₀ –

vakuumdagi yorug‘lik to‘lqin uzunligi. Agar A va B nuqtalar orasini
X desak,

BC  x  tg
yoki 2xtg = ^0
n

(11.2)

va  burchakning kichikligini e’tiborga olsak, ya’ni

kelib chiqadi.

tg  

desak,
_{x =} ₀
2n

(11.3)

Shuningdek, navbatdagi yorug‘ dog‘ C nutdadan xuddi shunday X masofalarda kuzatilishini fahmlash qiyin emas. Demak, polasalar bir-biridan bir xil masofalarda kuzatilar ekan.
(11.3) ifodadan quyidagi mulohazalar kelib chiqadi: 
burchakning ortishi bilan polosalar orasidagi masofa kamayadi, aksincha,  burchakning kamayishi bilan interferension polosalar
surilib yo‘qola boshlaydi.  burchak kattalashtirilib _~1⁰ ga yetganda, polosalar bir-birini yopadi va interferension manzara yo‘qoladi. Ponasimon parda yana aniq rangda yorug‘lik bilan yoritilsa, polosalar
ham xuddi shu rangda takrorlanadi. Aksincha, oq yorug‘lik holida polosalar turli ranglarda bo‘ladi
Ponasimon pardada interferensiya kuzatilishiga yana bir yaqqol misol Nyuton halqalarini kuzatishidir. Nyuton halqalarini kuzatish uchun quyidagi optik qurilmadan foydalaniladi. Yassi parallel shisha plastinka ustiga egrilik radiusi yetarlicha katta bo‘lgan yassi qavariq linza joylashtiriladi. Agar biror yorug‘lik manbayidan parallel nurlar
linzasining yassi sirtiga tik tushi-

rilsa, linza va shisha plastinka orasidagi havo qatlamidan qayt- gan va o‘tgan nurlar o‘zaro ko- gerent bo‘lib, bir-biri bilan interferensiyalashadi. Yoruglik tik tushgani tufayli konsientrik yorug‘ va qorong‘i halqalar kuza- tiladi. Hosil bo‘lgan halqalar radiyusini aniqlaylik. 50- rasmdan ko‘rinadiki,