Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Przezwyciężanie wzajemnych uprzedzeń: o rosyjsko-polskiej współpracy edukacyjnej 1
14 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Mirosław Filipowicz sce, dawna Rzeczpospolita była z Polską utożsamiana – a było to przecież państwo wieloetniczne. Ale i ze stereotypów mogą płynąć liczne korzyści, jednak tylko wtedy, gdy są one traktowane jako stereotypy właśnie, a nie brane za rzeczywistość. Tam, gdzie się da, chcemy pokazać konkretnych ludzi: ich wybory, ich dylematy, ich klęski i triumfy. Jeśli historia ma być nauką o człowieku w cza- sie i przestrzeni, niech za postulowanym przez Marca Blocha człowiekiem społecznym ujawni się też człowiek o zindywidualizowanych rysach. Dość często to on właśnie skłania do myślenia: jak to było możliwe, że rosyjski prezydent postyczniowej Warszawy Sokrates Starynkiewicz zasłużył w Pol- sce niepodległej na pomnik? Jak doszło do tego, że w czasie wojny krym- skiej Polacy, jeszcze kilka lat wcześniej kontaktujący się ze sobą w Paryżu, walczyli przeciwko sobie, służąc teraz w armiach tureckiej i rosyjskiej? 1 Wreszcie, rzecz o pierwszorzędnym znaczeniu dla współczesnej edukacji historycznej Rosjan, a i w Polsce słabo znana: iluż świetnych Rosjan XIX i XX wieku miało polskie korzenie: Szostakowicz, Strawiński, ale i Anton Denikin, by wymienić tylko ich. Osobny temat to – również nieznana sze- rzej – kwestia wielkiego udziału polskich uczonych, oficerów i urzędników w modernizacji Rosji w drugiej połowie XIX wieku i przed I wojną świa- tową. O wiele głośniej, zarówno w Rosji, jak i w Polsce, mówi się o udziale Polaków w kształtowaniu sowieckiego aparatu represji, tu nazwiska Felik- sa Dzierżyńskiego czy Wiaczesława Mienżyńskiego. Warto mieć w pamięci słowa zmarłego niedawno wybitnego historyka amerykańskiego o rosyj- skich korzeniach, Nicholasa Riasanovsky’ego, który pisał: „relacja najczar- niejszego łotra i idealnej ofiary występuje w dziejach rzadko, zwłaszcza gdy sprawa trwa przez wieki i zawiera w sobie najbardziej powikłane sytuacje w dziejach ludzkości” 2 . I to niezależnie od nienajsympatyczniejszego dla Po- laków kontekstu, w jakim słowa te padły, w polemice z Oskarem Haleckim. 1 Kapitalna francuska dziewiętnastowieczna relacja na ten temat: Polacy i ziemie polskie w dobie wojny krym- skiej, red. J. W. Borejsza, G. Bąbiak, Warszawa 2008, s. 8. 2 N. Riasanovsky, Old Russia, Soviet Union and Eastern Europe, „American Slavic and East-European Review”, vol. 11, 1952, no. 3, s. 175. Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Leonid Gorizontow Przezwyciężanie wzajemnych uprzedzeń: o rosyjsko-polskiej współpracy edukacyjnej 1 Powszechnie wiadomo, że stosunki rosyjsko-polskie obciążone są bala- stem historycznych problemów i stereotypów. W rezultacie nad zaistnia- łymi problemami pracują już ćwierć wieku specjalne dwustronne komisje eksperckie, cieszące się poparciem rządzących. Obecnie tego rodzaju gru- pę ekspertów określa się mianem „grupy do spraw trudnych, wynikających z historii rosyjsko-polskich stosunków”. W omawianym okresie atrakcyjnym kierunkiem badawczym, a zarazem ważną platformą dialogu specjalistów obu krajów, było też poznanie i przeanalizowanie stereotypów etnicznych. Na tym interdyscyplinarnym polu wspólnie z historykami i kulturoznawca- mi zmagają się z tematem również socjologowie i politologowie, zajmujący się między innymi diagnostyką współczesnej świadomości historycznej. Na temat przezwyciężania wzajemnych uprzedzeń wypowiadane są skrajnie różne opinie: od przekonania o zupełnej niemożności zmia- ny kodów kulturowych i transformacji archetypów aż do nadziei, że iner- cja uprzedzeń samoistnie przeminie – wszakże czas leczy rany. Spotyka się też głosy świadczące o tym, że proces ten jest już w toku, Polacy stali się względem siebie bardziej krytyczni, a Rosjanie skłonni są oceniać ich 1 Badania prowadzone w ramach Programu „Fundacja naukowa Narodowego Uniwersytetu Badawczego «Wyższa Szkoła Ekonomiki»” w latach 2013-2014, projekt numer 12-01-0222. 16 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Leonid Gorizontow w sposób pozytywny 2 . Wymienione wyżej skrajne opinie łączy usprawied- liwienie bezczynności. Godnym uwagi przykładem jest zmiana w Rosji nazwy adresowanego do szkół średnich rosyjsko-polskiego projektu edukacyjnego, którego ko- ordynatorami są Instytut Europy Środkowo-Wschodniej (Lublin) i Instytut Historii Powszechnej Rosyjskiej Akademii Nauk (Moskwa). Początkowo strona polska podniosła kwestię przełamywania „fatalizmu wrogości”. Rosyj- scy uczestnicy projektu, uznając, że „fatalizm” brzmi dla nich nazbyt ostro, zaproponowali w zamian wyrażenie „inercja wrogości”. Jednakże w trakcie dalszej dyskusji nad nazwą w szerszym kręgu specjalistów termin „wrogość” też został uznany za niestosowny. W Rosji ostatecznie przyjęta została for- muła „przezwyciężenie stereotypów historycznych”. Oczywiście niezbędne jest, aby wszyscy zainteresowani dogłębnym po- znaniem tego lub innego aspektu przeszłości wzajemnych rosyjsko-polskich stosunków mieli możliwość dostępu do literatury naukowej popartej solidną bazą źródłową, pełnej sprawdzonych faktów, wyważonych opinii oraz ana- liz różnych stanowisk. Taki typ literatury może się zrodzić jedynie z dialo- gu specjalistów reprezentujących oba kraje. Wyniki ich badań nie powinny jednak zostać wyłącznie własnością społeczności akademickiej. Dlatego też naturalna wydaje się ich wytrwała popularyzacja z wykorzystaniem środków masowego przekazu i systemu edukacji. Nieprzypadkowo podjęto decyzję o rozpowszechnieniu zbiorowej syntezy Białe plamy, czarne plamy. Sprawy trudne w relacjach polsko-rosyjskich (1918-2008) w sieci bibliotek szkolnych. Niezbędne wydaje się skłonienie do współpracy i wyposażenie w od- powiednią wiedzę nauczycieli szkolnych, którym to często przychodzi odpowiadać na skomplikowane pytania uczniów. Niedopuszczenie do za- gnieżdżenia się uprzedzeń w świadomości nowych pokoleń jest zadaniem priorytetowym. Tymczasem kanałów rozprzestrzeniania się negatywnych etnicznych i historycznych stereotypów we współczesnym świecie jest aż nadto. Szkoła powinna być przygotowana do skutecznego przeciwdziała- nia ich wpływom. We wrześniu 2012 roku grupie polskich i rosyjskich historyków, zgro- madzonych przy Uniwersytecie Warszawskim w ramach projektu „Sibirica”, zaprezentowano kilka serii popularnych w Polsce podręczników szkolnych. Zamieszczone tam informacje na temat Rosji i stosunków polsko-rosyjskich zostały ocenione jako niewystarczające, fragmentaryczne i nie zawsze precy- zyjne. Wszyscy zgodnie przyznali, że nie są one w stanie przekazać spójnego i obiektywnego obrazu. Wnioski te zostały dodatkowo potwierdzone moją własną ekspertyzą, przeprowadzoną w 2013 roku na serii często wybiera- 2 В. В. Чубарова, Стереотип поляка в польском и русском восприятии: опыт антропологического исследования, «Исследования по прикладной и неотложной этнологии», Москва 2008, Вып. 206. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|