Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Polska – Rosja: czy fatalizm wrogości Głos w dyskusji nad perspektywami i celami pewnego wspólnego projektu
23 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Przezwyciężanie wzajemnych uprzedzeń: o rosyjsko-polskiej współpracy edukacyjnej Nikogo nie trzeba przekonywać, jakie znaczenie ma w dzisiejszych cza- sach wizerunek kraju w świecie. Związany jest on w istotnej mierze z tym, co dominuje w zbiorowej pamięci – „cieniami przeszłości”. Konserwatyzm tej pamięci skutecznie utrudnia właściwe postrzeganie drugiego kraju, nawet jeśli on sam w znacznym stopniu uległ przeobrażeniu 9 . Według węgierskie- go rosjoznawcy D. Swaka, wizerunek kraju poza jego granicami zależy nie tyle od zmian rzeczywiście w nim zachodzących, ile od panujących w zagra- nicznych środowiskach eksperckich poglądów 10 . Oznacza to, że kompeten- cje i uczciwość specjalistów, którzy doradzają politykom i formułują opinię publiczną, decydują o kształcie stosunków międzynarodowych. Dwustronne projekty edukacyjne wraz z przeprowadzanymi wspól- nie badaniami są najbardziej skomplikowanymi pod względem realizacji formami międzynarodowej współpracy historyków. Istnieje pewna współ- zależność: pomoce edukacyjne muszą być poparte badaniami naukowymi, a wyniki badań powinny być przydatne społeczeństwu. Historia stosunków rosyjsko-polskich posiada ogromny potencjał poznawczy 11 i wydźwięk spo- łeczny. W realizacji projektów edukacyjnych najważniejsze jest zgodne roz- wijanie różnych poziomów kształcenia i dostosowywanie szkoły do potrzeb rynku pracy – nie tylko aktualnego, ale również potencjalnego. Tłumaczyła Alina Sobol 9 Л. Е. Горизонтов, Русская история и образ России за рубежом, Гуманитарные чтения РГГУ-2010. Тео- рия и методология гуманитарного знания. Россиеведение. Общественные функции гуманитарных наук, Москва 2011, s. 243-250. 10 Д. Свак, Имидж России – методологические и историографические проблемы его становления и ны- нешнего состояния, www.mhf.su/node/185 11 Л. Е. Горизонтов, Познавательный потенциал изучения российско-польской истории XIX-XX веков, Проблемы российско-польской истории и культурный диалог, Новосибирск 2013, s. 11-19. Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Rafał Stobiecki Polska – Rosja: czy fatalizm wrogości? Głos w dyskusji nad perspektywami i celami pewnego wspólnego projektu Do dzisiaj, zastanawiając się nad przeszłością polsko-rosyjską, trudno nam uciec od wielu stereotypów, uprzedzeń i fobii. Ryzykując pewne uproszczenie, można powiedzieć, że zmagamy się z odmiennym zaprogramowaniem kultu- rowym i – będącą jego częścią –pozostającą w konflikcie tradycją historiogra- ficzną 1 . W naszym myśleniu pokutują odmienne wizje narodowej przeszłości, symbolizowane przez koncepcje rozwijane z jednej strony przez Mikołaja Ka- ramzina, z drugiej przez Joachima Lelewela. To właśnie te dwie wielkie narracje organizowały i do pewnego stopnia organizują do chwili obecnej nasze myśle- nie o przeszłości, o wzajemnych stosunkach między Rosją a Rzeczpospolitą Obojga Narodów, o stosunkach polsko-rosyjskich w XIX i XX stuleciu. Wy- nika to m.in. z faktu, że wspomniani wielcy historycy mieli w kolejnych latach swoich licznych kontynuatorów, niejako utrwalających w pamięci zbiorowej określone klisze dotyczące wzajemnych relacji. W przypadku dziewiętnasto- wiecznej historiografii rosyjskiej byli to np. Mikołaj Ustriałow czy Dymitr Iło- wajski. W kontekście polskim wymienić można choćby Józefa Szujskiego czy Franciszka Duchińskiego. Niewiele zmieniło się w XX wieku. Historiograficz- ny spór, napędzany przez liczne konflikty polityczne i tragiczne doświadcze- nia ubiegłego stulecia, nie sprzyjał dialogowi, petryfikował postawy wrogości i wzajemnych pretensji. 1 Na temat kategorii zaprogramowania kulturowego szerzej zob. Katalog wzajemnych uprzedzeń Polaków i Rosjan, red. A. de Lazari, Warszawa 2005, s. 5-28. 26 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Rafał Stobiecki Wydarzenia przełomu lat 80. i 90. zasadniczo zmieniły geopolitycz- ny i ideologiczny kontekst prowadzonych sporów. Możliwy stał się dialog równoprawnych partnerów, jawne wyartykułowanie podobieństw i różnic w spojrzeniu na wspólną przeszłość 2 . W efekcie, jak wielokrotnie podkre- ślano, na przestrzeni ostatnich ponad dwudziestu lat klimat towarzyszący dialogowi obu narodów – polskiego i rosyjskiego – a także, szczególnie mnie interesującej, debacie historyków obu krajów ulegał znaczącym zmianom. Zdarzały się w nim okresy odwilży i owocnej współpracy, których dowodem były wspólne przedsięwzięcia naukowe, np. w postaci publikacji materiałów źródłowych, oraz momenty ochłodzenia, kiedy to obie strony, przeświadczo- ne o własnych racjach, unikały rozmowy, radykalizując swoje stanowiska. Niewątpliwym przełomem stało się powołanie wiosną 2008 roku Pol- sko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych, skupiającej wybitnych badaczy z obu krajów pod przewodnictwem Adama D. Rotfelda i Anatolija W. Tor- kunowa. W 2010 roku ujrzał światło dzienne, zarówno w wersji polskiej, jak i rosyjskiej, wspólny tom opracowany przez historyków z Polski i Rosji, zatytułowany Białe plamy – czarne plamy. Sprawy trudne w polsko-rosyj- skich stosunkach 1918-2008. We wstępie do niego, zatytułowanym w spo- sób symboliczny Poszukiwanie prawdy, dwaj redaktorzy – Polak i Rosjanin – pisali m.in.: „Publikowany tom jest podsumowaniem dotychczasowej wiedzy. Sta- nowi zarazem punkt wyjścia do dalszych badań – do wypełniania »białych plam« nowymi ustaleniami historyków i usuwania »czarnych plam« przez odkłamywanie historii i odrzucanie gromadzonych przez lata fałszerstw i półprawd, mitów, legend i stereotypów. Były one produktem czasów, w których pseudohistorycy byli na usługach propagandy, a swoboda ba- dań i dostęp do archiwów były utrudniane i ograniczane względami ideo- logicznymi i politycznymi. Współpraca polskich i rosyjskich badaczy nad tym tomem świadczy o tym, że w sferze historii w relacjach Polski z Ro- sją przywracana jest normalność, której istotą jest poznanie całej prawdy [podkreślenie – R.S.]” 3 . Kategoria prawdy przywoływana jest równie często także w innych teks- tach publikowanych we wspomnianym tomie. Na przykład N. I. Bucharin w swojej części dwugłosu z A. Grajewskim Polacy i Rosjanie. Wzajemna percepcja pisze m.in.: „zadaniem rosyjskich i polskich historyków jest obro- na prawdy historycznej. Do historii należy starać się odnosić uczciwie, nie zamazując grzechów i błędów przeszłości” 4 . Próżno by jednak szukać we 2 Symbolicznym tego wyrazem może być przygotowywane tłumaczenie na język rosyjski fundamentalne- go dzieła Jana Kucharzewskiego Od białego caratu do czerwonego. 3 A. D. Rotfeld, A. W. Torkunow, Poszukiwanie prawdy, [w:] Białe plamy – czarne plamy. Sprawy trudne w pol- sko-rosyjskich stosunkach 1918-2008, Warszawa 2010, s. 11. 4 Ibidem, s. 752. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|