Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
40
sortlar əldə etmişlər. Amur üzümünün yarpaqları payızda qırmızı rəng alır, ona görə də park, çardaq və divarların yanında bəzək məqsədi ilə əkilir. Amur üzümünün vətənində ildə 700 mm-ə qədər atmosfer çöküntüləri olur. Ona görə də orta qurşaqda becərilən quraqlıq illərdə o zəif böyüyür və zoğları pis yetişir. Amur üzümü Antraknoz, Serkosporioz və mildiunun yerli forması (plazmopera amurenzis pros) tutulur, ancaq bu xəstəliyin amerikan formasına nisbətən davamlıdır. M.F.Tsebriy. L.Y.Lebedeva, N.İ.Denisov, Y.İ.Potapenko, A.İ.Potapenko, İ.N.Martınova, F.İ.Şatilov tərəfindən Amur üzümünün şaxtaya davamlı tezyetişən formaları seçilmişdir. Bu üzümlər Komsomolsk rayonunda da becərilə bilir. Amur üzümünün bu formaları Amur vilayətində, Primorsk, Xabarovsk diyarlarında, hətta Orta Asiya Respublikalarında da becərilir. Daşkənd vilayətində suvarılan şəraitdə sentyabrın əvvələrində yetişir və 25q/100sm 3
şəkər toplayır. V.Tunbergii sieb et Zucc növ uzaq Şərqdə Primorsk diyarının Ussuri hissəsində dənizkənarı qayalıqlarda, Çində, Yaponiyada, Koreyada ağac və kolluqlarda bitir. Kol tipli lian olub haçalı bığcıqlar əmələ gətirir. Zoğun üzərindəki hər üçüncü bügüm bığcıqsız (bu 1∕2 düsturu adlanır), zoğu güclü ,cavan vaxtı narıncı rəngli tükcüklərlə örtülü olur. Yarpağı 3-5 pəncəli olub, eni uzunundan artıq olduğundan ürəkvari formasını alır. Yarpağı dişli, damarları bərk və tükcüklə örtülüdür. Yarpaq ayasının üstü yaşıl rəngli, tüksüz, alt hissəsi qonur rəngli tükcüklərlə əhatə olunmuşdur. Çiçəkləri ikievlidir, çiçək qrupu six tükcüklə örtülüdür. Giləsi yeməyə yararsız, xırda, rəngi qara, üzəri mum təbəqəsi ilə örtülü, qabığı kobud, içərisində 3- 4 ədəd xırda üçkünc , ucu qısa, nazik, aşağısı enli, qarın tərəfindəki yarıq çətin görünən toxum olur. Yarpağın payız rəngi qırmızımtıldır. Avropada bu növ bəzək bitkisi kimi becərilir. Coignetial ( koiqnetceal üzümü). Bu növ yabanı halda Yaponiyada, Koreyada, Saxalində, ən çox Xokkaydo da rast gəlinir. Onun kolları çox güclü böyümə qabiliyyətinə malikdir. Vitis cinsinə daxil olan növlərin içərisində bunun yarpaqları ən iridir. Yarpağın uzunluğu 30 sm-ə, eni 28 sm-ə çatır, səthi bütövdür. Şaxtaya davamlılığı yüksəkdir. Yaponiyanın yüksək dağlıq rayonlarında daimi qar olan yerlərin yaxınlığında bitir və məhsul verir. Ona görə də 1885-ci ildə Fransaya gətirilərək Avropanın ən şimal regionlarında becərmək cəhdləri o qədər də uğurlu olmamışdır. Alınan şərabın keyfiyyəti aşağı olduğundan bu növ üzrə aparılan eksperimentlər dayandırılmışdır.
41
Şərqi Asiya qrupuna daxil olan növlər icərisində öyrənilənlərdən biri Lanata Roxburgli Saxalində, Koreyada və Yaponiyada yayılmışdır. Colgnetial Pullat növü də vardır və o da yuxarıda qeyd olunan rayonlarda yayılmışdır.
Bu qrupa daxil olan növlər biomorfoloji xösusiyyətləri ilə bir- birindən xeyli fərqlənir, ən başlıcası isə bu növlərin təbii halda, habelə süni şəraitdə bir-biri ilə asan tozlanaraq qiymətli hibridlər əmələ gətirməsidir. Bu baxımdan seleksiyada şaxtaya davamlı, giləsi yüksəkkeyfiyyətli sortların yaradılması məqsədi ilə Amerika növlərinin iştirakı ilə fillokseraya davamlı calaqaltılar yaradılmışdır.
Üzümün Amerika növləri Şimali Amerikanın şərq hissəsində Meksikadan Kanadaya qədər meşələrdə, çay sahillərində ağaclara dırmaşaraq və qayalara qalxaraq lian şəklində bitir.Bu yerlərin təbii şəraiti üzüm bitkisi üçün əlverişlidir.
Yüksək çarpaz tozlanmaq qabiliyyəti olan amerikan üzümləri onlarda böyük dəyişkənliyə və çoxlu miqdarda təbii növarası hibridlərin yaranmasına səbəb olmuşdur.
Amerikan növlərinin hamısı iki evlidir: bir bitkidə erkək çiçəklər, digərində funksional dişi tipli çiçəklər olur. Salxımı xırdadır, giləsi 4 mm- dən 25 mm-ə qədərdir. Bir çox növlərdə gilələr xüsusi dada malikdir.
Breyder 1964-cü ildə müəyyənləşdirmişdir ki, Amerika növləri və bilavasitə hasiledicilərin məhsulundan hazırlanan şərab zəhərli olur və təcrübə heyvanlarına mənfi təsir etmişdir. Bunu həmin hibridlərin şirəsində fillokseraya davamlı maddələrin olması ilə izah edirlər. Ancaq pasterizə olunmuş və təzə şirə zərərsiz olur.
Şirənin zəhərli olmasını belə izah edirlər: həmin maddələr etil spirti, xüsusilə şərabda izoamil, izobutil və b.spirtlər olan mühitdə zəhərli olur. Bilavasitə hasiledicilərin məhsulundan şərab hazırlanması qadağan olunmuşdur. Həmin hibridlərin məhsulunun təzə halda və spirtsiz içkilər kimi istifadə olunması məsləhət görülür. Bütün bunlar Breyderin və onun əməkdaşlarının fikridir. Hazırda bilavasitə hasiledici sortlar dünyanın üzümçülük ölkələrində, xüsusilə Gürcüstanda, az miqdarda Azərbaycanda becərilir və ondan şərab da hazırlanır, ancaq insanlar bu içkidə heç bir təhlükə görmürlər.
Bəzi növlərin gilələrinin yeyilmək üçün yararlı olmasına baxmayaraq onlar Amerikanın kəşfindən sonra mədəni halda becərilməyə başlanmışdır. Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|