Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Vitis cinsinin mədəni növlərinin bioloji xüsusiyyətləri və təsərrüfat xarakterizəsi.
34
Şərqi Asiya növləri keçmiş SSRİ-nin cənub rayonları (Moldova, Ukrayna, Rusiyanın cənubu, Zaqafqaziya Respublikaları, Orta Asiya Respublikaları ), Çin, Yaponiya, Koreya və Hindistanda yayılmışdır. Amerika növləri Meksikadan Kanadaya qədər yayılmışdır. Mədəni üzüm növlərinin bioloji və təsərrüfat xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi onların becərilməsinin elmə əsaslanan texnoloqiyasının işlənib hazırlanması, üzümlüklərin məhsuldarlığının artırılması və keyfiyyətli calaqaltı material alınmasına yönəlmişdir. Bu sahədə işlər hazırda da davam etdirilməkdədir.
Vitis cinsinin mədəni növlərinin bioloji xüsusiyyətləri və təsərrüfat xarakterizəsi.
Bu mövzuya aid indiyə qədərki dərsliklərdə (A.M.Neqrul- vinoqradarstvo 1959,Q.T.Bolqarev- vinoqradarstvo -1960, A.C.Uinkler – vinoqrodarstvo SŞA, 1966 L.M.Maltabar – vinoqrodarstvo Moldavii – 1968, CŞ. Suleymanov və R.Ə.Məmmədov üzümçülük -1982, L.Kolesnik – vinoqradarstvo -1968 , F.H.Şərifov – üzümçülük -1988). Vitis cinsinin 70 növü olduğu göstərilir. Ancaq K.V.Smirnov və başqaları – vinoqradarstvo kitabında bu cinsin 1000 – yaxın növü olduğu göstərilir. Görünür bu məsələ üzrə son məlumat adları çəkilən müəlliflərin əlində olmayıb. Bu baxımdan sözü gedən mövzu işlənərkən ən çox K.V.Smirnov və başqaları - vinoqradarstvo 1987 kitabına istinad edilmişdir. Yer kürəsinin müxtəlif qitələrində yayılan vitis cinsinin çoxsaylı növlərindən ancaq 20-nin prakti əhəmiyyəti vardır ki, dekorativ bitkilər, fillokseraya davamlı calaqaltılar, təzə halda istifadə və emal üçün yararlı məhsul alınması məqsədi ilə mədəniləşdirilmişdir. Avropa – Asiya üzümü ( Vitis Vinifera L ) çox vaxt avropa üzümü adlandırılır ancaq, bu ad şərtidir. Bu üzümlər nəinki Avropada, eyni zamanda Asiya və Afrikanın şərq və qərb hissələrində bitir. Ən geniş yayılan və böyük praktiki əhəmiyyət kəsb edən üzümün gilələri yüksək dad keyfiyyətinə malikdir. Becərilən mədəni üzüm sortlarının əksəriyyəti bu növə daxildir. Vitis vinifera son dərəcə polimorfdur. O iki yarım növə bölünür: V.Vinifera SSP, Silvestris Gmel (yabanı üzüm) və yaxud qısa olaraq V.nifera silvestris adlandırılır və V.Vinifera SSP, sativa D.S (mədəni üzüm) və yaxud vitis sativa. Professor A.M.Neqrulun yazdığına görə V.Silvestrisin yarpaq və toxumlarının daşlaşmış qalıqları (yuxarı Pleiosen dövrünə aid) Naxçıvanda Araz çayı ( Azərbaycan ) sahillərində, cənubi Fransada və İtaliyada tapılmışdır. V.vinifera SSP, silvestrisin öz
35
növbəsində 2 növ müxtəlifliyi vardır: var. tipika Neqr – tipik yabanı meşə üzümüdür, daha şimal və qərb rayonlarında bitir. Bu formanın bitkiləri polimorfdur, gilələrin rənginə və çiçəyin tipinə görə fərqlənir. Morfoloji əlamətlərinə görə yabanı üzümlər bir-birinə çox oxşardırlar. Vitis cinsi öz inkişafında 3 mərhələ keçmişdir: 1.
Cinslərin başlanğıc formaları Şimal yarımkürəsində ümumi areala malik olmuşdur. Üzümün müasir növlərinin ümumi əlamətlərinə görə fikir söyləmək olar ki, onların uzaq keçmiş nəsilləri xırda, şirəli və qara giləyə malik, kifayət qədər şəkər toplayan olmuşdur. Filloksera və göbələk xəstəliklərinə davamlı olmamışlar. 2.
Bitdiyi yerin qeyri -bərabər ekoloji şəraitində (iqlim və torpaq şəraitinə uyğunlaşması, göbələk xəstəliklərinə və zərərvericilərə qarşı davamlılığı) müxtəlif bioloji xüsusiyyətləri ilə fərqlənən yeni növlərin yaranması. 3.
Avropa-Asiya üzümlərinin bir çox becərilən sortları yarpaq, salxım və gilələrin kəskin dəyişkənliyi ilə xarakterizə olunur. Onlar fillokseraya, göbələk xəstəliklərinə və şaxtaya davamlı deyildir. Bu üzümün meyvəsində kənar dad yoxdur, şəkər və turşuluğun nisbətinə və ahəngdar dadına görə istifadə üçün yararlıdır. Yabanı üzümlə (silvestris) mədəni üzüm (sativa) arasında fərq az görünən və az hiss olunandır və bu fərqlər aşağıdakılardan ibarətdir: yabanı üzüm kifayət qədər yekcinsdir (salxım, gilə və toxum ), mədəni üzümlər isə bu göstəricilər üzrə çox dəyişkəndir. Mədəni üzüm sortlarının çiçəyi özü- özünü tozlayan və funksional dişi tiplidir, yabanı üzümlərinki isə erkək və funksional dişi tiplidir. Mədəni üzümlərdə erkək tipli çiçəklər olmur. Yabanı üzüm fillokseraya tam davamsızdır, göbələk xəstəliklərindən çox zədələnir. Meyvəsinin keyfiyyətinə görə şərqi asiya və amerikan üzümlərindən üstündür. Şirələrində amerika üzümlərində olduğu kimi xoşagəlməyən dad yoxdur. Mədəniləşdirilənə qədər yabanı üzüm insanlar tərəfindən şərab hazırlanmasında və təzə halda yeyilməkdə istifadə edilmişdir. Üzümün yabanı formalarından təbii forma əmələ gəlmə prosesində yabanı üzümdən yaranmış formalardan istifadə edərək insanlar yeni sortlar seçmişdir. Mədəni üzümlərin toxumları quşlar vasitəsilə meşələrə gətirilmiş və bunlardan əmələ gələn üzümlər müəyyən nişanələrinə görə yabanı üzümdən müsbət istiqamətdə fərqlənmişdir. Onlar yabanı üzümlə və öz aralarında tozlanmış, nəticədə yeni formaların başlanğıcının əsasını qoymuşdur. Forma əmələ gəlmə prosesi cənub üzümçülük rayonlarında Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|