Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Üzümün ġərqi Asiya növləri.
38
Əslində heç bir üzüm sortunun giləsində qara rəng olmur, qara adlandırılan bu rəng tünd- bənövşəyidir. Morfoloji əlamətlərinə görə yabani üzümlərə çox yaxındır. Qərbi Avropa ekoloji-coğrafi qrupuna mənsub olan sortlar əsasən Qərbi Avropada yayılmışdır (Fransa, Almaniya, İtaliya, İspaniya, Portuqaliya və onlara yaxın ölkələr). Bu ölkələrin hər birinin özünün yerli sortları vardır. Hazırda bu sortlar dünyanın hər yerinə sürətlə yayılmaqdadır. Fransada calaq üzüm tingi istehsalı o qədər genişlənmişdir ki, onun məhsulu (ting) demək olar ki, dünyanın 5 qitəsində artıq özünə yer eləmişdir. Azərbaycan Respublikasında bu sortlar əsasən üzüm kolleksiyalarında tək-tək nüsxələrdən olardı. 2003-cü ildən bizim respublikada bu sortlardan minlərlə hektar iri sənaye üzümlükləri salınmışdır. O cümlədən Avstraliya, Afrika və Çin son illərdə bu sortlardan geniş miqyasda istifadə edirlər. Bu sortlar aşağıdakı əlamətləri ilə səciyyələnir: yarpağın alt tərəfində hörümçək toruna bənzər tüklüdür, kənarları aşağıya doğru əyilmiş olur. Salxımı iri deyil, sıxdır,silindrik və yaxud konusvaridir. Gilələri girdə , xırda və orta irilikdədir, qara və ağ rənglidir, ləti şirəlidir. Toxumu xırda və qısa dimdiklidir. Bu qrupun sortları əsasən yerli yabanı üzümlərdən əmələ gəlmişdir. Morfoloji əlamətlərinə görə yabanı üzümlərə çox yaxındır. Daha şimal mənşəli sortlar bundan əvvəlki qruplarla müqayisədə yerli yabanı üzümlərin əlamətlərini daha çox özündə saxlamışdır. Bunlar daha qısa veqetasiya müddəti və daha çox şaxtaya davamlılığı ilə xarakterizə olunur. Bu bitkilər uzun gün bitkisidir və böyümə gücü nisbətən zəifdir. Onlarda barlı zoğlar daha çox olur, bir barlı zoğda 3-4 salxım olur, bar əmsalı 1-dən çoxdur. Kolları qısa və orta uzunluqlu kəsməni tələb edir. Bu qrupun sortlarının hamısı texniki sortlardır. Partenokarp sortlar demək olar ki yoxdur və bunlara misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar: Aliqote, Pino qrupu, Kaberne, Kaberne sovinyon, Sovinyon, Rislinq, Semilyon, Alikant, Merlo və.s. Bu üç qrupun yerli köhnə sortlarından başqa avropa-asiya üzümlərinə daha gec tapılan və yaradılan sortlar da daxildir. Əsas qruplar üzrə sortların bioloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi onların sorta məxsus aqrotexnikasının işlənib hazırlanmasında əsas vasitələrdən hesab edilir. Şimali Afrika qrupu ( konvar Nord-Afrika). Əksər sortları uzun veqetasiya müddətli və və həmişə yaşıldır. Tumurcuqları gec açılır, yarpaqları gec tökülür, şaxtaya və göbələk xəstəliklərinə davamsızdır İstifadə istiqaməti əsasən süfrə üzümçülüyüdür.
39
Üzümün ġərqi Asiya növləri. Şərqi Asiyada üçüncü dövrdən qalan çoxlu üzüm növləri bitir (39 növ). Ümumilikdə bu növlər az öyrənilmişdir və gilələrin pis keyfiyyətinə görə onlar mədəni halda becərilmir. Bu üzümlər Amur və yaxud Ussuriya üzümü adlanır. Ussuriya ölkəsində Amur sahillərində bitdiyindən ona ―Ussuriya‖ və yaxud ―Amur‖ üzümü adı verilib. Bu növə daxil olan üzümlər Ussuriya ölkəsində Amur çayı sahillərində qumsal, rütübətli, qışı sərt olan bir şəraitdə, iynəyarpaqlı bitkilər, xüsusilə sidr ağacları ilə birlikdə qalın meşələrdə habelə Çində, Yaponiyada və Xabarovsk diyarının açıq sahələrində bitir. Amur üzümünün qiymətli xüsusiyyətlərindən biri onun çox aşağı şaxtaya davamlılığı qabiliyyətindən ilk dəfə İ.V.Miçurin istifadə edərək ölkənin orta qurşağı üçün şaxtaya davamlı sortlar yaratmışdır ( Şimal ağ üzümü, Şimal qara üzümü, Asktik, Buytur, Rus konkordu, Metalliçeski, Kolxoznıy, №135, Qaraşirin, və.s) Yabanı halda Amur üzümü çoxlu miqdarda barlı zoğlar əmələ gətirir (60 % və daha çox). Bar əmsalı 1,7 -dir. Şərqi Asiya üzüm qrupuna çoxlu miqdarda növ daxildir. Bunların içərisində ən çox əhəmiyyət kəsb edəni Amurenzis – Rupr-dur. Yaponiya və Koreyada V.Thunbergii Sieb et Zucc, şərqi Hindistanda v.tomentoca Heyne və V.Lanata Roxb növlərinə rast gəlinir. Saxalində, Koreya və Yaponiyada V.Colgnetiai Pulliat növləri dekorativ məqsədə becərilir. Cənubi Saxalində V.Kaemferi Koch bəzək bitkisi hesab edilir. V.Amurenzis Ruprechtit erkək və funksional çiçəyi olan ikievli bitkidir. Yarpağin səthi qabarcıqlıdır, alt tərəfi cod tüklüdür. Salxımı xərdadır (10- 15 sm), giləsi xırdadır (7-11 sm), girdə,qara şirəli, az şəkərlidir. Amur üzümü şimal rayonlar üçün daha əlverişli hesab edilir. Kollarda şirə hərəkəti +5°C-də başlayır. Vegetasiya müddəti +8-10ºC-də başlayır və digər növlərə nisbətən tez başa çatır. Amur üzümü -40°C şaxtaya tab gətirir, qələm və calaqla çoxaldılır. Gilələri hər il yetişmir, 10-15q/100 sm 3
üçün istifadə olunur. Seleksionerlər iri giləli və yüksək şəkərli formalar əldə etmişlər. Seleksionerlər bundan istifadə edərək şaxtaya davamlı sortlar alınması işini davam etdirirlər. Y.İ.Potapenko adınna Novoçerkaskda Ümumrusiya Elmi-Tədqiqat Üzümçülük və Şərabçılıq İnstitutunda şaxtaya davamlı və yüksək keyfiyyətli Fiolotovıy rannıy, şimal Saperavisi və bir sıra başqa Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|