“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
150 bənddə isə Qafqaz millətlərinin çökməsi ilə rusların da xilas olacağı bildirilirdi. Bəyannaməni, Azərbaycan Milli Mərkəzinin sədri M. Ə. Rəsulzadə, Gürcüstan Milli Siyasi Mərkəzinin sədri N. Jordaniya və Şimali Qafqaz Milli Komitəsinin sədri prof. Əhməd Maqoma imzalamışlar. QİK- Qafqazlıların mühacirətdə yaratdıqları sonun- cu müştərək təşkilat oldu. SSRİ millətlərinin taleləri kimi məqsəd və vəzifələri də oxşar idi: hamısı işğala məruz qalmış, hamısı azadlıq mübarizə- sinə qalxmışdı. Bu baxımdan mühacirət tarixində müstəsna əhə- miyyəti olan “Prometey” cəbhəsinin yaranması labüd, eyni za- manda zəruri idi. Bir tərəfdən “Bütün ölkələrin proletarları, birlə- şin!” şüarını irəli sürən sovetlərə və kommunizm ideologiyasının beynəlxalq aləmdə əsas yayıcılarından olan İnternasionala, digər tərəfdən isə “tək və bölünməz Rusiya” prinsipini hədəf tutaraq millətlərin müstəqilliyinin qeyd-şərtsiz qəbulunu mümkün sayma- yan rus mühacirətinə qarşı qeyri-rus mühacirlərin vahid platfor- madan çıxış etməsi həm kommunizm ideologiyasına, həm də imperiya pərəst dairələrə kəskin zərbə vururdu. “Prometey”in mövcudluğu və fəaliyyəti SSRİ daxilində də millətlərin antiim- perialist mübarizəsinə istiqamət verir, ona ideoloji-siyasi cəhətdən təkan göstərirdi. 1920-30-cu illərdə SSRİ daxilində baş verən hadisələrin, yürüdülən siyasətin mahiyyətinin açıqlanıb beynəlxalq ictimaiy- yətə çatdırılmasında “Prometey” xeyli iş gördü. Təqdirəlayiq və örnək bir haldır ki, belə beynəlmiləl bir təşkilatın meydana gəlməsində ilk təşəbbüs M. Ə. Rəsulzadəyə məxsusdur. Bununla yanaşı onun ağır bir missiyanı öz üzərinə götürməsi də qeyd olunmalıdır. Belə ki, bu dövrdə M. Ə. Rəsulzadə sağdan Almaniya və Yaponiyaya meyl edən radikal millətçi, soldan liberal və sosial demokratiya yönlü cərəyanların, eyni zamanda erməni-rus mühacirlərinin təzyiqlərinə məruz qalmışdı. Sağların “sosialist”, “marksist” ittihamlarına, solların və rus-erməni mühacirlərinin isə “pantürkist”, “panislamist” ittihamlarına tab gətirib “Prometey”i 151 “Bütün SSRİ əsiri millətlərin cəbhəsinə” çevirmək o qədər də asan deyildi. Lakin, qarşıya qoyulan vəzifə əsasən həll edildi: cəbhə yaradıldı və uğurlu fəaliyyət göstərdi. Qafqaz Cümhuriyyətlərinin mühacirətdəki birliyinə gəldikdə isə, qeyd etmək lazımdır ki, belə bölgəsəl qruplaşmalar da ümumi antibolşevik hərəkatının formalaşmasında az əhəmiyyət kəsb etməmişdi. Qafqaz birliyi öz növbəsində türküstanlıları və tatarları da (İdia-Ural, Krım, Başqırd və s.) analoji birliklər yaratmağa sövq edirdi. Digər tərəfdən kommunist cəbhəsi olan Zaqfederasiyaya (ZSFSR) qarşı, Moskvasız Qafqaz Konfederasiyası Şurası yarat- maq müstəqilliyin və asılılığın nümunələri idi ki, öz növbəsində belə paralellik cəmiyyətdə müqayisə imkanı da yaradırdı. Qafqaz Birliyi ideyasında maraqlı cəhət kommunist variantının əksinə, Şimali Qafqazın Zaqfederasiyadan (Cənubi Qafqazdan) ayrılmaması idi. Sovetlər isə bu dövrdə Şimali Qafqaz Cümhuriyyətinə daxil olan xalqları-çeçen, inquş, balkar, kumık, çərkəz, adıgey, ləzgi, avar, osetin və başqalarını parçalayıb onları ayrı-ayrılıqda muxtar şəklə salırdı. Könüllülük prinsipi əsasında 1918-ci ildə Şimali Qafqaz Cümhuriyyətinin rəsmi dövlət dili elan olunmuş kumık dili bu sta- tusdan məhrum edilərək, onun yerinə onlarla milli dil, əlifba- larının belə olmadıqlarına məhəl qoyulmadan süni sürətdə tətbiq edilirdi. İlk baxışdan humanist görünən bu siyasət 1917-20-ci illərdə “ərəb məmləkətindən türk ruhunun və türkçülük şüurunun hakim olduğu bir məmləkətə çevrilən” [223,s.30] Şimali Qafqazın ruslaşdırılmasına zəmin hazırlamaq demək idi. Sovetlərin Şimali Qafqazı Cənubi Qafqazdan ayrı salmaq siyasətinə qarşı mühacirətin, dörd Qafqaz cümhuriyyətinin vahid ailədə birləşməsi ideyası bu mülahizələr baxımından az əhəmiy- yətli görünmür. “Prometey” və “Qafqaz Konfederasiyası Şurası”nın yaran- ması və fəaliyyəti mühacirətdə milli azadlıq ideologiyasının, 152 dövlətçilik şüurunun formalaşmasında da xüsusi rol oynadı. Azər- baycana, eləcə də digər Qafqaz Cümhuriyyətlərinə göndərilən qəzet və jurnallar (Prometey, Qurtuluş, İstiqlal, Bildiriş və b.) milli azadlıq ideyalarının məhv edilməsi yolunda ciddi maneə idi. Qafqaz Konfederasiyası Şurasının praktiki əhəmiyyətinə gəldikdə isə etiraf etmək lazımdır ki, hazırda Qafqaz Cümhu- riyyətlərinin siyasi, hərbi cəhətdən konfederativ birliyi qeyri-real görünür. Lakin, 1918-1921-ci illərdə Qafqaz Cümhuriyyətlərinin bolşevik istilasına qarşı müştərək müdafiə sistemi yarada bil- mədikləri və sovetlərin Qafqazda yürütdükləri siyasət müqabilin- də XX əsrin Ι yarasında bu ideya son dərəcə aktual və əhəmiyyətli idi. 153 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MÜHACİRƏT ΙΙ DÜNYA MÜHARİBƏSİ İLLƏRİNDƏ VƏ SONRAKI DÖVRLƏRDƏ 3.1. Azərbaycan legionlarının formalaşdırılması, Alman rəsmi dairələri ilə aparılan danışıqlar 1941-ci ildə alman-sovet müharibəsinin başlaması, Azər- baycan mühacirətinin fəaliyyət istiqamətlərini dəyişmə zəruriy- yəti ilə üzləşdirdi. Mühacirlərin müharibə dövründəki fəaliyyətini üç qismə ayırmaq olar: 1. Əsir düşmüş azərbaycanlıların xilas edilməsi, ayrıca döyüş legionlarının təşkili. 2. Almaniyanın Azərbaycanın müstəqilliyini tanıması istiqamətində aparılan iş. 3. Müharibə bitdikdən sonra hərbi əsirlərə və əsgi legionçulara yardım göstərmək. Müharibənin elə ilk aylarından sovetlər tərəfindən alman- lara xeyli adam əsir düşmüşdü. Alman tədqiqatçısı P. Mühlen Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|