“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
196 Bu hadisə Türkiyə ictimaiyyətini, eləcə də Azərbaycan türklərini bərk qəzəbləndirmiş, Azərbaycan Kültür Dərnəyinin Gənclik qolu (Nəcati Okut) və Yönətim Kurulu (Səlcuq Önal) rəhbərləri Türkiyə prezidenti Fəxri Qorutürkə, Baş nazir Süley- man Dəmirələ, Xarici İşlər naziri Xeyrəddin Ərkmənə, Milliyyətçi Hərəkat Partiyası Genel Başqanı Alparslan Türkeşə, dərnək adından fars hakimiyyətinin yürütdüyü siyasəti pisləyən teleq- ramlar göndərmişdi. Qöndərilən teleqramların birində deyilirdi: “Son günlər İran Azərbaycanında Azəri türklərinə qarşı yoğunlaşdırılan basqı və soyqırımı hərəkəti dünən on bir soydaşımızın suçsuz olaraq edam edilməsilə doruq nöqtəsinə çatmışdı. Bu xunxar qətliam qarşısında türklər və islamlıq adına işə qarışmanızı sayğılarımızla ərz edirik” [32,N-233,1980]. İslam inqilabının Güney Azərbaycanına gətirdiyi bəlalardan biri də 100 minlərlə cənublu soydaşımızın ölkəni tərk etmək məcburiyyəti qarşısında qalması idi. 1984-cü ilə qədər təkcə Türkiyəyə 350 min nəfər İran türkü qaçmışdı. 80-ci illərdə Cənubi Azərbaycan mühacirlərinin məskun- laşması, eyni zamanda onların Kültür Dərnəyi ətrafında toplaş- ması problemləri Azərbaycan mühacirlərinin qarşısına yeni vəzi- fələr qoyurdu. Cənubi Azərbaycan mühacirlərinin ləng də olsa siyasiləşməsi, paralel şəkildə Şimali Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatının inkişafı öz növbəsində bütöv Azərbaycan ideyasını yavaş-yavaş siyasi gündəmə gətirirdi. Avropaya mühacirət edənlər də məskunlaşdığı ölkələrdə cəmiyyətlər, dərnəklər yaradaraq ilk növbədə, Şimali Azərbay- cana körpü olan Azərbaycan Kültür Dərnəyi ilə əlaqəyə girirdilər. Bu cəmiyyət və dərnəklərdən Madriddə “Azərbaycan Dostları” (Cəlal Erkin), Londonda “Azərbaycan Dayaqçıları” (Mustafa Rəsuli), Avstriyada “Qafqaz Dostları” (Kənan Gürel), Stok- holmda “Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi” (Əlirza Qəzvini), Malmödə “Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi (Əjdər Tağızadə), Kölndə “Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi” (İbrahim Alov), 197 Almaniyada Azərbaycan-Almaniya Kültür Dərnəyi” (İbrahim Əhrari) və başqalarını göstərmək olar. Böyük əksəriyyəti siyasətdən uzaq olsalar da bu cəmiyyət- lər Sovet imperiyasının çökməsi və Azərbaycanın müstəqilliyinə qovuşma imkanının yaranmasından ruhlanaraq Türkiyə vasitəsilə, bir sıra hallarda isə “Vətən” cəmiyyətinin xətti ilə Azərbaycanla əlaqə yaratmaq yolları arayır, eyni zamanda Avropa ictimaiyyətini Şimali Azərbaycanın müstəqilliyi və Dağlıq Qarabağ məsələsinin həqiqi mənzərəsi ilə tanış edirdilər. SSRİ-Türkiyə münasibətlərinin hələ 60-cı illərdə nisbi rəvanlaşması ilə Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində də bir canlanma yarandı (əsasən də S. Dəmirəlin Moskva və Türk res- publikalarına 1968-ci il səfərindən sonra). Münasibətlərin yaxşı- laşmasına, mədəni əlaqələrin get-gedə artmasına təsir edən başlıca amillərdən biri Kremlin tədricən totalitar üsul-idarədən inzi- batçılığa keçməsi idi. Digər tərəfdən xarici ölkələrdə SSRİ-dəki mövcud quruluşu dəyişdirməyə qadir olan güclü mühacir birlikləri də qalmamışdı. Bu həqiqəti Azərbaycan mühacirləri özləri də etiraf edirdilər. Əli Azərtəkinin 60-cı illərdə söylədiyi fikir yuxarıdakı mülahizə ilə bağlı aydın mənzərə yaradır: “Gərək hür dünyada və gərəksə Sovetlər Birliyində mövcud bu günkü şərtlər altında bir ideya olaraq kommunizm və bir rejim olaraq Sovetlər Birliyinə qarşı mücadiləçi aktiv təşkilat anlamında, inqilabi Milli Mücadilə imkanları olduqca daralmış, hətta ortadan qalxmışdır” [32, N282, 1991]. Uzun illər Türkiyədə çalışan əski DTK əməkdaşı, jurnalist Ə. Hüseynbəyli da “Mühacirlər” əsərində oxşar qənaətə gələrək göstərir ki, 70-ci illərdə maddi məhrumiyyətlər içərisində yaşayan, ciddi sosial dayaqları olmayan Azərbaycan mühacirləri Sovet Azərbaycanı, bütövlükdə isə SSRİ üçün dağıdıcı təhlükə təşkil etmir və rejimi dəyişdirəcək gücə, imkana malik deyildilər. “Biz buna Bakıdakı rəhbərliyi inandırmışdıq, rəhbərlik də öz 198 növbəsində Azərbaycan KP MK-nı əmin edə bilmişdi” [380, s.123]. Lakin yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi Moskva özü 60-cı illərdə bu qənaətə gəlmiş və Türkiyə-Azərbaycan əlaqələrinin əvvəlki illərə nisbətən təhlükəsizliyinə tam əmin olduqdan sonra sərhəd qapılarını az da olsa cənub qonşusuna açmışdı. Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin genişləndirilməsinə xü- susi əhəmiyyət verən mühacirlər də öz növbəsində bu istiqamətdə bütün imkanlardan istifadə edir, Türkiyə rəsmi dairələrinə təsir göstərməyə çalışırdılar. Hansı missiya ilə gəlməsindən asılı olmayaraq Kültür Dərnəyi Türkiyəni ziyarət edən azərbaycan- lılarla Türkiyə ictimaiyyəti, eləcə də mühacirlər arasında əsas əlaqəçiyə çevrilməyə başlamışdı. Azərbaycan tərəfdən isə elm və mədəniyyət adamları, ələlxüsus da məşhur bəstəçi Niyazi, görkəmli alim Abbas Zamanov belə əlaqələrin qurulmasında mühüm rol oynayırdı. Niyazi və Abbas Zamanov Azərbaycanın tərəqqipərvər ziyalıla- rına Türkiyədəki mühacirlərimiz, onların zaman-zaman apar- dıqları mübarizə, keçdikləri tarixi yol barədə ilkin məlumatlar çatdırır, eyni zamanda Azərbaycanla Türkiyə arasındakı əlaqələ- rin daha da genişlənməsinə çalışırdı. 80-ci illərin axırlarına doğru SSRİ-nin tədricən çökməsi, sərhədlərin laxlaması ilə Azərbaycan-Türkiyə əlaqələri daha geniş miqyas almağa başladı. Bu dövrdə Azərbaycan mühacirləri əsasən iki istiqamətdə iş aparırdılar: birinci, erməni qəsbkarlarının Qafqazda türklərə qarşı başladıqları soyqırımı və Azərbaycan torpaqları ilə bağlı reallaşdırmaq istədikləri qəsbkarlıq planlarını dünya ictimaiy- yətinə çatdırmaq, ikinci, müsavatçılığın Azərbaycan milli azadlıq hərəkatının ideoloji bazasına çevrilməsi, bu ideologiyanın Azər- baycanda kütləviləşməsi, siyasi təfəkkürdə möhkəm bərqərar olması uğrunda mübarizə. 1988-ci ildə Azərbaycan Milli Mərkəzi, rəsmi Moskva tərəfindən dəstəklənən erməni separatçılarının Dağlıq Qarabağı Azərbaycandan qoparmaq üçün başladıqları Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|