Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti

Bel
əliklə,  miladın  VIII  əsrinin sonlarında  meydana  çıxan  və  hələ  ki, mənşəyi bəlli 
olmayan sufilik müs
əlmanlar  arasında  yavaş-yavaş  yayılmağa  və  avam kütlə  sufi 
t
əlimləri  əsasında  yaşamağa  təşviq  edilirdi.  Bunun  ən mühüm siyasi səbəbi isə 
müs
əlmanların  öz  iqtisadi  hüquqlarını  tələb etməməyə  doğru  bir  çağrış  idi.  Lakin 
İmam Rza (ə) belə təhrif edilmiş zahidliyin əksinə çıxır və İslamda mövcud olmayan 
sufiliyin xalq iç
ərisində  yayılmasına  qarşı  ciddi təbliğatlar  aparırdı.  O,  hətta 
geyimind
ə  belə  anti-sufizm  yolunu  tutmuşdur.  Belə  ki,  qış  aylarında  belə, yundan 
istifad
ə etməz, həsirinin üstündə oturar və pambıq paltarlara üstünlük verərdi. Çünki 
sufil
ər əyinlərinə yun qaba paltar geyinməklə guya dünyada zahid həyat yaşadıqlarını 
bildirirdil
ər. Həmçinin, İmam (ə) bəzən bahalı zər-zibalı paltarlar geyinər, ona irad 
tutan v
ə  “İmam  gərək yoxsul və  narahat paltar geyinsin” deyənlərə  qarşı  etirazını 
bildir
ərək, onlara Həzrət Yusifi (ə) misal çəkərdi. Ona irad tutmuş məşhur sufilərin 
birin
ə  İmam  (ə) belə  cavab  vermişdi:  “Yusif (ə)  bir  peyğəmbər  idi,  amma  qızıl 
düym
əli astarlı ipək qumaş paltar geyinərdi. O, ali-Fironun mütəkkələrində oturar və 
hökm ed
ərdi. İmamdan istənilən şey onun ədalətidir. O, danışanda doğru danışmalı, 
hökm etdikd
ə ədalətli hökm etməli və vədə verdikdə əməl etməlidir”
1
  
Bu h
ədisdən də göründüyü kimi İmam (ə) təsəvvüf və zahidlikdə səhv anlaşılan 
əmməllərə  qarşı  öz  səsini  qaldırmışdı.  O,  bəzən bunlarla kifayətlənməyib sufilərin 
əleyhinə sərt sözlər də demişdir. Həmin sözlərdən aşağıdakıları qeyd etmək olar:  
“H
ər kimin yanında sufilikdən söhbət düşsə və o, qəlbi və dili ilə sufiliyi inkar 
etm
əsə, bizdən deyil. Hər kəs inkar etsə,  Peyğəmbərin  hüzurunda  cihad  etmiş 
kimidir” 
“Heç kim  riyak
arlıq,  azğınlıq  ya  da  axmaqlıqdan  savayı  bir  səbəb üzündən 
t
əsəvvüfə üz tutmayıb”
2
 
 
7.13._8.İmam_Rzanın_(ə)_ehtiyacı_olanlara_əl_tutmansı'>7.13.
8.İmam Rzanın (ə) ehtiyacı olanlara əl tutmansı 
İmam  və  ya xəlifə  olan hər kəsə  ehtiyac içində  olub  ehtiyacını  ödəyə 
bilm
əyənlərə əl tuması vacibdir. Lakin təəssüflər olsun ki, Abbasi xəlifələri yalnız öz 
qohum-
əqrəbalarının  və  onlara  qarşı  yaltaqlıq  edənlərin  ehtiyaclarını  ödəyir, 
dig
ərlərinə əhəmiyyət vermirdilər. İmam Rza (ə) isə hər vaxt qarşısına çıxan hər bir 
ehtiyaclı  kimsəyə  öz qüdrəti çərçivəsində  maddi və  mənəvi dəstəyini göstərirdi. 
R
əvayət  olunur  ki,  bir  gün  bir  şəxs  İmama  (ə  yaxınlaşıb  deyir  “Öz  mürüvvətin 
miqdarı  qədər mənə  maddi köməklik  et”  İmam  (ə) buyurur:  “Bunu bacarmaram” 
H
əmin  şəxs yenə  deyir:  “Mənim mürüvvətim  miqdarında  köməklik  et”  İmam  (ə) 
xidm
ətçisini çağırıb o kişiyə iki yüz dinar verməsini tapşırır
3
. 
M
ənbələrin məlumatlarından  da  bəlli  olur  ki,  İmam  (ə  o qədər təvazökar 
olmuşdur ki, hətta süfrə başında xidmətçiləri ilə birlikdə oturarmış
4
. 
 
1
 
Əllamə  Əbul-Həsən  Əlin  bin  İsa  əl-Ərəbli,  Kəşful-Ğimmə, c. II, səh. 310;  İbn  Səbbağ  əl-Maliki,  əl-Fusulul-
Muhimm
ə, səh. 254  
2
 
Şeyx Abbas Qumi, Səfinətul-Bihar, c. II, səh. 57, 58; Müqəddəs Ərdəbili, Hədiqətüş-Şiə, səh. 567  
3
 
Muşiruddin ibn Şəhr Aşub, Mənaqibu-Ali Əbi Talib, c. IV, səh. 39 
4
 
Əllamə Məhəmməd Bağır əl-Məclisi, Biharül-ənvar, c. 39, səh. 101  
296 
 
                                                      

---

7.13.
9.İmam Rzanın (ə) əxlaqi islahatları 
Abbasil
ər hakimiyyəti dövründə İslam əxlaqi demək olar ki, tənəzzül dövrünü 
yaşayırdı. Xəlifələr də digər dövlət məmurları aşkarcasına içki, qumar, musiqi və s. 
bu kimi 
əxlaqa zidd əməllərlə  məşğul  olurdular.  Onların  İslam  əxlaqına  zidd  olan 
h
ərəkətlərindən aşağıdakıları qeyd etmək olar: 
 
a
)Əyləncə, qumar və keflə məşğul olmaq 
İslama görə xəlifə və ya dövlət məmuru olan hər bir kəs başını kef və əyləncəyə 
deyil,  yalnız  xalqın  xidmətinə  qatmalıdır.  Onlara  İslam  hec cürə  icazə  vermir ki, 
xalqın malını öz şəxsi əyləncələrinə, bahalı geyimlərinə və səfərlərinə sərf etsinlər. 
Ancaq t
əəssüflər olsun ki, İslam  tarixini  oxuduğumuz  zaman  Abbasi  xəlifələrini 
xalqın islahından  çox qumar  və  əyləncə ilə  məşğul olduğunu görürük.  Bu xəlifələr 
içind
ə  Harun  ər-Rəşid  ilk  olaraq  şahmat,  ox atma və  xokkey  yarışları  təşkil  edib 
oynayan x
əlifə  olmuşdur
1
. H
ətta  bir  gün  o,  at  yarışında  olarakən  onun  atı  öndə 
olduğundan şairə onun haqqında şeir yazmasını əşr etmişdir
2
. 
O, gülüb 
əylənmək üçün öz sarayı yaxınlığında İbn əbi Məryəm əl-Mədəni üçün 
m
ənzil düzəltdirmişdir
3
. 
 
b)
Ğina və cariyələrə düşkün olmaq 
Abbasil
ər xəlifələrinin məşğul  olduqları  haram  əməllərdən gina və  cariyə 
düşkünlüyü  daha  çox  özünü  göstərməkdədir. Xilafət  ərazilərində  əhalinin  ağır 
v
əziyyəti ilə  maraqlanmayan xəlifələr  əksinə  əhalidən  yığılan  vergilər  hesabına  öz 
saraylarında bəzən yüzlərlə cariyələr saxlayır, musiqiçilərə küllü miqdarda hədiyyələr 
edirdil
ər. Mənbələrə  görə  xəlifələr içində  musiqiyə  ən  bağlı  olan  Harun  ər-Rəşid 
olmuşdur.  O,  musiqiyə  çox  düşkün  olmuş,  hətta  müğənniləri təbəqələrə  belə 
bölmüşdür
4
. Onun üç sevimli müğənnisi barədə şeiri də vardır
5
. 
İshaq bin İbrahim bin Meymun deyir: “Məmun qadınlara çox düşkün olan biri 
idi v
ə cariyələr onun üçün səhərədək musiqi oxuyardılar
6
.  
 
c
)Şərab içmək 
İslam şəriətinin qadağan etdiyi ən haram və nurdar əməllərdən biri şərab, yəni 
s
ərxoşedici  içki  içməkdir. Hətta  onlar  öz  işlərinə  bəraət  qazandırmaq  üçün  bəzi 
f
əqihləri  bu  haqda  onların  xeyrinə  fətva verməyə  belə  təhrik  etmiş,  lakin  bunu 
bacarmamışlar.  Abbasi  xəlifələri içərisində  şəraba  düşkün  və  daim  şərab içən kimi 
Harun 
ər-Rəşid tanınır
7
. Bundan başqa mənbələrdə xəlifə Əminin və xəlifə Məmunun 
M
əmunun şərab içməsi haqqında doğru məlumatlar da vardır
8
. 
1
 C
əlaluddin Süyuti, Tarixul-Xüləfa, səh. 237 
2
 
Əbul Fərəc əl-İsfahani, Kitab əl-Əğani, Beyrut, 1995, c. IV, səh. 43   
3
 
Əbu Cəfər Məhəmməd bin Cərir ət-Təbəri, Tarixül-üməm vəl-müluk, c. 8, səh. 349; İbn Əsir əl-Cəzəri, əl-Kamil fit-
Tarix, c. VI, s
əh. 293, 294   
4
 C
əlaluddin Süyuti, Tarixul-Xüləfa, səh. 237  
5
 Bax:V
əfayatul-Vəfayat, c. IV, səh. 226; Əbul Fərəc əl-İsfahani, Kitab əl-Əğani, c. XVI, səh. 345  
6
 
Şihabuddin əl-Maliki, əl-İqdul-Fərid, c. VIII, səh. 156  
7
 
Bağır Şərif əl-Qürəşi, Həyatu İmam Rza, c. II, səh. 224  
8
 
İbn Əsir əl-Cəzəri, əl-Kamil fit-Tarix, c. VI, səh. 295, 437; Cəlaluddin Süyuti, Tarixul-Xüləfa, səh. 260  
297 
 
                                                      

---