Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti

daraşan  qadınlar  dəstəmaz  alıb  qüsl  etməyən, heyz və  nifasdan paklanmayan 
qadınlardır. Yanar tabutda olan qadınlar isə zinadan uşaq dünyaya gətirib onu ərinə 
nisb
ət verən qadınlardır” 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
MƏNBƏLƏR VƏ İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 
 
1.
 
Abdullah bin Müslüm  bin Qüteyb
ə  əd-Dinuri,  əl-İmamətu vəl-Xilafət, 
(Tarixul-Xul
əfa), Qum-1413 h/q. 
2.
 
A.Mut
əmən, Tarixi-Asitane Qüdsi Rəzəvi, Tehran-1348 h/ş. 
3.
 
A.Mut
əmən, Əbniyayi-Asitane Qüdsi Rəzəvi, Tehran-1339 h/ş.  
4.
 
C
əfər Murtəza  əl-Hüseyni, Həyatu-İmam  Rza  (ə), Darut-təbliğil-İslami, 
1398/1978.  
5.
 
C
əlaləddin Süyuti, Tarixul-Xuləfa, Qahirə-1969. 
6.
 
D
əmiri, Həyatül-heyvan. 
7.
 
Əbu Abdullah Məhəmməd bin əş-Şeyx Müfid, əl-İrşad fi mərifəti Hucəcillahi 
al
əl-İbad, Müəssisətu Ali-Beyt, tarixsiz.  
8.
 
Əbu Cəfər Məhəmməd bin Həsən ət-Tusi, Amali-Tusi, Qum-1414 h/q. 
9.
 
Əbu Cəfər Məhəmməd bin Cərir ət-Təbəri, Tarixül-üməm vəl-müluk, Beyrut-
1404/1987 v
ə Beyrut-1417/1997, Misir-1357 h/q və Leyden-1879. 
10.
 
Əbülhəsən  Əli  bin  Hüseyn  Məsudi, Murucuz-Zəhəb və  Məadinil-Cəvahir, 
Misir-1384/1964, v
ə Məadinul-Cəvahir, Qahirə-1958 və Qum-1409 h/q. 
11.
 
Əbu Cəfər Məhəmməd bin Həsən ət-Tusi, əl-Amali, Qum, Darus-səqafə, 1414 
h/q. 
12.
 
Əbu Mənsur  Əhməd  bin  Əli  bin  Əbi  Talib  ət-Təbərisi,  əl-İhticac,  Nəcəfül-
əşrəf-1386/1966. 
13.
 
Əbdülhəmid Movləvi, Asitane Qüdsi Rəzəvi, Tehran-1354 h/ş. 
14.
 
Əbul Fərəc əl-İsfahani, Kitabul-Əğani, Beyrut-1995. 
15.
 
Əbu Cəfər Məhəmməd bin Həsən ət-Tusi, əl-Fihrist, Müəssisətu nəşril-İslami, 
1417 h/q. 
16.
 
Əbu Bəkr Əhməd bin Əli Xətib Bəğdadi, Tarixi-Bəğdad, Beyrut-1417/1997 və 
Qahir
ə-1349 h/q. 
17.
 
Əbu  Əli  Fəzl bin Həsən Təbərisi, Elamul-Vəra  bi  Əalamil-Huda. Qum-
1417/h/q. 
300 
 

---

18.
 
Əllamə  Əbdürrəhman bin Xəldun, Tarixi-İbn  Xəldun, Beyrut, tarixsiz və 
Beyrut-1971. 
19.
 
Əllamə Əbul-Həsən Əlin bin İsa əl-Ərəbli, Kəşful-Ğimmə fə Mərifətil-Əimmə, 
Beyrut-1405/1985. 
20.
 
Əllamə Məhəmməd Bağır Məclisi, Biharül-ənvar, Beyrut, birinci çap və 
mu
əssisətul-vəfa, ikinci nəşri, 1403/1983.  
21.
 
Əllamə Hairi Ələmi, Dairətul-Məarif, Beyrut-1413/1993. 
22.
 
Əli bin Məhəmməd bin Əsir, əl-Kamil fit-Tarix, Tornberq, Beyrut-1386/1965 
v
ə Beyrut-1418/1998. 
23.
 
Əhməd bin Əbi Yaqub bin Cəfər Yaqubi, Tarixi-Yaqubi, Beyrut, Darus-sadir, 
tarixsiz. V
ə farsca nəşri, Tehran-1371 h/ş. 
24.
 
Hafiz bin K
əsir  əd-Diməşqi,  əl-Bidayə  vən-Nihayə, Məktəbətul-məarif, 
Beyrut-1966 v
ə 1981, 1408/1988, Misir-1348 h/q. 
25.
 
Hürr 
əl-Amili, Vəsailüş-şiə ilə Təhsili Məsailiş-Şəriyyə, muəssisətu-Ali-Beyt, 
Qum-1414 h/q. v
ə Beyrut nəşri, tarixsiz. 
26.
 
İbn Nədim əl-Fihrist, mətbəətul-istiqamə, Qahirə, tarixsiz. 
27.
 
Mehdi 
əl-Ələvi, Tarixi Tus vəl-Məşhədi Rəzavi, Bağdad-1927. 
28.
 
M
əhəmməd  Baqir  Şərif  əl-Qərəşi,  Həyatu  İmam  Əli  bin  Musa  ər-Rza (ə), 
tarixsiz. 
29.
 
M
əhəmməd bin Yaqub əl-Küleyni, əl-Usulu minəl-Kafi, Tabestan-1363 h/q. 
30.
 
M
əhəmməd Həsən bin Əli bin Hüseyn bin Şubə əl-Hərani, Tuhəful-Uqul, İran-
1404 h/q. 
31.
 
M
əhəmməd bin Babaveyh əl-Qumi, əl-Məcalis. 
32.
 
Mirz
ə  Hüseyn Nuri Təbərisi, Mustədrəkul-Vəsail, müəssisətu Ali-Beyt, 
Beyrut-1408/1987. 
33.
 
Muhsin 
əl-Əmin, Əyanüş-şiə, darut-təarifil-mətbuat, Beyrut-1403/1983.  
34.
 
Muşirəddin Əbu Abdullah Məhəmməd bin Əli bin Şəhr Aşub, Mənaqibu Ali 
Əbi Talib, mətbəətul-Heydəriyyə, Nəcəf-1376/1956. 
35.
 
Natiq R
əhimov, İslam Tarixi, Bakı-2005. 
36.
 
Tarixçil
ər heyəti, Tarixul-İslam, Qum-1423 h/q. 
37.
 
Şeyx Səduq Məhəmməd bin Əli bin Hüseyn bin Babaveyh əl-Qumi, Uyuni 
əxbarir-Rza, birinci nəşri, müəssisətu Ələmi lil-mətbuat, Beyrut-1404/1984. 
38.
 
Fiqhu İmamur- Rza (ə), müəssisətu Alil-beyt li ihyait-turas, Məşhədul-
muq
əddəs-1406 h.  
39.
 
Şeyx Səduq Məhəmməd bin Əli bin Hüseyn bin Babaveyh əl-Qumi, əl-Amali, 
qismud-dirasatil-
İslamiyyə, birinci nəşri, Qum-1417 h. 
40.
 
Şeyx Səduq Məhəmməd bin Əli bin Hüseyn bin Babaveyh əl-Qumi, Məanil-
Əxbar, intişaratil-İslami, Qum-1361 h/şəmsi. 
41.
 
Şeyx Məhəmməd Xəzəri Bək, əd-Duvlətul-Abbasiyyə, Beyrut-1406/1986. 
42.
 
Şəhabəddin  Əbu  Ömər  Əhməd bin Məhəmməd  Əndəlusi Maliki, əl-İqdul-
F
ərid. 
43.
 
Şəmsəddin  Məhəmməd  bin  Əhməd bin Osman əz-Zəhəbi, Siyəru Alamin-
Nub
əla, Beyrut-1413/1993. 
 
  
301 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
VIII  FƏSİL 
 
QUM  ŞƏHƏRİ 
 
8.1.Qum sözünün 
mənaları 
Qum sözünün etimoloji c
əhətdən  hansı  kökdən  əmələ  gəlməsi mübahisəlidir. 
Müs
əlman müəlliflərinin bəziləri onun qədim fars mənşəli söz olduğunu desələr də 
dig
ər alimlər isə  onun  ərəb mənşəli  söz  olduğu  qənaətindədirlər.  Belə  bir  ixtilafın 
yaranmasının  əsas səbəbi isə  bu kəlmənin hədisi-şərifdə  ərəbcə  “Qalx!” mənasını 
bildir
ən “Qum!” sözündən əmələ gəlməsidir. Bu haqda görkəmli İslam alimi Əllamə 
M
əclisi  yazırdı:  “Peyğəmbər (s) meraca gedərkən  İblisin  bu  diyarda  oturduğunu 
gördükd
ə ona dedi: «Qum ya məlun» (Qalx ey lənətlənmiş). Buna görə də bura Qum 
ad
landı”
1
. Bu fikri Əllamə Hairi də öz əsərində qeyd etmişdir
2
. Buna gör
ə də alimlər 
bu şəhərin adının Peyğəmbər (s) tərəfindən qoyulduğu qənaətindədirlər. Lakin Qum 
sözünün etimoloji c
əhətdən ərəb mənşəli deyil, fars mənşəli söz olduğunu qəbul edən 
mü
əlliflər də  vardır.  Bu  fikrin  başında  dayanan  müəlliflərdən biri Yaqut əl-
H
əməvidir. O, özünün məşhur  “Möcəmül-büldan”  əsərində  yazırdı:  “Qum fars 
m
ənşəli kəlmədir və İslamiyyət dövründə meydana gələn bir şəhərdir”
3
 Lakin mü
əllif 
onun fars dilind
ə  hansı  mənanı  bildirməsi  haqqında  heç  bir  məlumat verməmişdir. 
Onun fikrinc
ə  Qum “K
əməndan” sözündən  əmələ  gəlmişdir.  Oranı  ərəblər istila 
etdikd
ən sonra öz dillərinin qaydasına uyğun olaraq kəlmənin bəzi hərflərini atmış və 
n
əticədə Qum kimi tələffüz edilmişdir.  
B
əzi qaynaqların verdikləri məlumatlara görə Qum şəhərini 712-713- cü illərdə 
Kuf
əli şiə ərəblər salmışlar. Onlar bir-birinə yaxın yeddi yaşayış mərkəzi qurmuşlar. 
1
 
Əllamə Məclisi, Biharül-ənvar, c. 57, səh. 207, hədis № 6  
2
 
Əllamə Hairi, Dairətül-məarif, c. XIV, səh. 386  
3
 c. VII, s
əh. 159  
302 
 
                                                      

---