Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
ilqar Məmmədov sibətdə «biz»lə «biz olmayanlar»ın müqayisəsi formasında fərdin müəyyən bir qrupa və ya insan birliyinə aid olmasının təəssüratdan keçirilməsinə əsaslanır».”* Etnos, həm də cəmiyyətin və dövlətin formalaşmasının və mövcud olmasının təbii substratı kimi çıxış edir. Etnogenez prosesinin gedişində baş verən hadisələr dövlətin formalaşmasına səbəb olduqda dövlət etnosun mövcudluğunun keyfiyyətcə yüksək formasını doğurur. Etnos öz etnoqrafik arealını əhatə edən birlik formasında təşkilatlanmaqla siyasi cəhətdən müstəqil olur və tarixi müqəddəratını həll etmək imkanı qazanır. Etnosun siyasi cəhətdən müstəqil olaraq öz müqəddəratını həll etməsi və onun bütövlüyünü təmin edən dövlət daxilində birləşməsi etno- genizin millətləşmə mərhələsini doğurmuş, yəni etnosun inkişaf edərək millət formasında təzahür etməsinə gətirib çıxarmışdır. Etnosun sosial, siyasi və mədəni inteqrasiyası həm də yeni dövrün mühüm hadisələrindən biri olan milli
dövlətlərin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Tədqiqatçıların fikrincə, milli dövlətlərin formalaşması prosesi ilk dəfə Avropada baş vermişdir. Bu prosesdə dövlət və xalq birliyi yarandığından vətəndaşların hüquqi cəhətdən təmin edilmiş həmrəyliyi yeni keyfiyyət qazanmışdır. Etnosun öz siyasi müqəddəratını həll etmə məsələsi beynəlxalq hüquqda da xüsusi qaydada nəzərə alınmışdır. Tarixi təcrübəyə əsaslanaraq deyə bilərik ki, etnos öz dövlətini yaratmaqla öz elementlərinin sosial-siyasi inteqrasiyasını təmin edir və özündən inkişaf etmə mümkünatını reallaşdırmış olur; parçalanaraq dağılmaqdan, digər etnoslar və onların yaratdığı sosial və siyasi xarakterli birliklər tərəfindən absorbsiya olunaraq varlığını itirməkdən qurtulur, yaşamaq, öz varlığını qoruyub saxlamaq, gələcək inkişafını təmin etmək imkanı qazanır. Odur ki, öz dövlətini yaratmaq bir növ etnosların təbii hüququ kimi çıxış edir. Dövlətin etnosun qorunub saxlanmasına, inkişaf etməsinə xidmət edən təşkilat olduğunu açıqlayarkən bu təşkilatın həm də etnosun böyüməsinə, güclənməsinə, ondakı hakimiyyət iradəsi- CafloxHiı A.n. EpymeBHUKaa T.E.
ƏxHOJiorH». M., 2001, s. 91. 222
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi nin reallaşmasına xidmət edən vasitə və ya mexanizm kimi çıxış etdiyini də unutmamalıyıq. Dövlətlərin yaranması, mövcud olması, inkişaf etməsi prosesinin əsas qanunauyğunluqlarından biri də hakimiyyət iradəsinin həmin prosesə göstərdiyi təsirdən irəli gəlir. Tarix boyu dövlətlərin bir-biri ilə mübarizəsi daha geniş və güclü hakimiyyət, daha geniş ərazi, daha çox sərvət əldə etmək istəyi ilə bağlı olmuş, dünya ağalığına nail olmaq istəyi dövlətlərin böyüməsinə, inkişafına təkan vermişdir. Hətta müasir dövrdə belə, yəni dövlətləra- rası münasibətlərin hamılıqla qəbul olunmuş beynəlxalq hüquq normaları əsasında tənzimləndiyi bir zamanda həmin qanunauyğunluq öz gücünü göstərməkdədir. XX əsrin tanınmış mütəfəkkiri Raymon Aron «Xalqlar arasında müharibə və sülh» adlı əsərində bu qanunauyğunluğun tarixi-siyasi hadisələrə istiqamətverici təsirindən bəhs edir. O yazır: «Elə məqsədlər var ki, onlara nail olmaqdan ötrü insan öz həyatını qurban verməyə hazırdır. Eyni hadisə insan birliklərində də baş verir. Onlar güclü olmaq istəyirlər, yalnız ona görə yox kl, xarici aqressiyanı dəf etsinlər və sülh içində yaşasınlar, həm də ona görə ki, onlardan qorxsunlar, onlara hörmət etsinlər və onlarla fəxr etsinlər. Son nəticədə onlar qüdrətli olmaq, yəni öz iradəsini qonşulara və rəqiblərə diktə etmək, bəşəriyyətin taleyinə, sivilizasiyanın gələcəyinə təsir etmək imkanına və qabiliyyətinə nail olmaq yanğı- sındadırlar. Hər iki məqsəd həm də bir-birinə sarmaşıqdır: insan nə qədər çox gücə malikdirsə, bir o qədər də onun hücuma məruz qalmaq riski azdır. Bundan əlavə, o, güclü olmaqdan və başqalarını öz iradəsinə tabe etməkdən həzz alır...».”* Məşhur fransız alimi R.Aron bəşəriyyətdə baş verən siyasi hadisələri həmin kontekstdə izah etməyə çalışaraq dövlətin dayanıqlı xüsusiyyətlərindən birini tədqiq etmişdir. Bu xüsusiyyət dövlətin mahiyyəti ilə bağlı olduğundan dövlət və hüquq nəzəriyyəsində də onun açıqlanmasına, hərtərəfli şəkildə təhlil edilməsinə böyük ehtiyac var. ApoH Раймон. Мир и война между народами. Липецк, 2000, S.
124. 223 ilqar Məmmədov MÖVZU: DÖVLƏTİN FORMALARI § 1. DÖVLƏTİN FORMASI ANLAYIŞI Dövlətin forması ilə bağlı mühakimələr çox qədim tarixə malikdir. Buna əmin olmaq üçün siyasi-hüquqi təlimlər tarixinə nəzər yetirməyimiz kifayət edər. Antik dövrün fəlsəfi, siyasi- hüquqi təlimlərinə nəzər saldıqda görürük ki, o dövrdə dövlətin formaları məsələsi artıq ciddi şəkildə fəlsəfi, siyasi-hüquqi bir problem kimi öyrənilməyə başlamışdır. Qədim Yunan və Roma filosofları və hüquqşünasları dövlətin forması məsələsinin cəmiyyətin həyatı üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini başa düşərək onun mahiyyətini, dövlətin hansı formalardan ibarət olduğunu, onların bir-birindən fərqini izah etməyə çalışırdılar. Həmin dövrdə formalaşan fikirlər, mühakimələr cəmiyyətin və dövlətin sonrakı inkişaf mərhələlərində də siyasi-hüquqi fikrin, o cümlədən dövlətin formaları ilə bağlı nəzəri mühakimlərin inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Platonun dövlət formalarının bir-birini əvəz etməsi və dövlət həyatı barəsində yaratdığı təlim hal-hazırda da fəlsəfə və ictimai elmlər tərəfindən öyrənilməkdədir. Özü yazılı heç bir irs qoymamış, lakin böyük filosoflar yetirmiş Sokratın bu məşhur şagirdi dövlət formalarının bir-birini əvəz edərək dəyişməsini insan təbiətindən irəli gələri qüsurlarla və ictimai-siyasi münasibətlərin xarakterində baş verən dəyişikliklərlə əlaqələndirirdi. Platon «Dövlət» əsərində ideal ədalətli dövlət obrazını yaratmış, bu cür dövlətin mövcudluğunu hakimiyyətin ən yaxşıların- filosofların əlində olması və qanunların ədalətliliyi ilə əlaqələndirmişdir. Platonun fikrincə, ədalət ondan ibarətdir ki, hər kəs başqasının işinə müdaxilə etmədən öz işi ilə məşğul olsun. Ədalətin bərqərar olduğu dövlətdə hakimiyyət ruhun şüurluluq tərəfinə, 224
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|