Qaraqalpaq indd

Nizami Tağısoy
 Qaraqalpaq ədəbiyyatı
238
239
onun tər cü mələrində  Azərbaycan oxucusuna daha adekvat 
çat dı rıl mışdır. Berdağın Hüseyn Arif tərcümələrindən birinə 
mü raciət edək:
Düşdü canım yanar oda,
Şirin ömrüm getdi bada,
Qəm yaratdı qəmdən o da,
Nələr etdi dövran mənə?!
Sığındığım yadlar oldu,
Nə dövlət, nə də var oldu,
Mənə kim  havadar oldu,
Nələr etdi dövran mənə?!
Ata getdi, ana getdi,
Səadət bizi tərk etdi,
Ahımızı kim eşitdi?
Nələr etdi dövran mənə?!
29
  
  Doğrudan da bu sətirləri oxuyarkən biz nəinki Ber dağın 
özünün nəfəsini, ritmini, hecasını  həm də Yunus Əm rə nin, 
Abdul Bakının,  Vidadinin, Vaqifin, Zakirin və b. türk şairl-
ərinin poetik nəfəsini, ritmini, hecasını dərindən  du yu ruq.
H.Arif türk xalqları ədəbiyyatını, o cümlədən özbək, qazax, 
qaraqalpaq  ədəbiyyatlarını ürəkdən sevirdi. O, dəfələrlə 
xalq yaradıcılığı, bədii  ədəbiyyat üzrə çoxsaylı irimiqyaslı 
tədbirlərin iştirakçısı olmuşdur. Orta Asiya xalqlarının 
jıraularına, akınlarına, baxsılarına, baksılarına da böyük 
hörmət bəsləyirdi. 1985-ci ildə Xarəzmdə xalq yaradıcılığı  
ilə bağlı keçirilən forumlardan birində Hüseyn Arif burada 
iştirak edən şairlərlə, ifaçılarla tanış olmuşdur. Məhz bu tipli 
görüşlərin nəticəsində o, Berdağın  əsərlərinin Azərbaycan 
dilinə tərcümə olunmasını qəti şəkildə müəyyənləşdirmişdir. 
Doğma xalqının çəkdiyi  əzab-əziyyət Berdağın həssas 
sənətkar kimi qəlbində silinməz yaralar açmış, bu yaralar 
ömrü boyu onu göynətmiş, onu sətir-sətir dilləndirib, qoşma-
qoşma təlatümə salmışdır.
30
 Xalq şairi Hüseyn Arifin təbirincə 
desək o, Dədə Ələsgər kimi “dərd alıb, qəm satıb, nəf eləyən” 
şəxslərdəndir. Berdağ Xivə hökmdarlarının təzyiqi altında 
inləyən xalqının sevinc və kədərinin ifadəçisi olmaqla dövrün 
problemlərini aşağıdakı kimi  dilə gətirir:
Xalqıma dağ çəkir hesabsız, sansız,
Üzü zülmət dolu neçə imansız,
Möminin süfrəsi çörəksiz, nansız,
Yoxsulluq zülmdü belə zamanda.
Çəkdiyim qəmlərdən əsla fayda yox,
Dedik şad olarıq, artıq o da yox.
Qəriblər, kasıblar indi toyda yox,
Kimsə ləzzət almaz belə zamanda.
Hər şey ildən ilə tərsinə gəldi,
Aqillər başına  gələn nə gəldi.
Gedənlər lal olub cənazə gəldi,
Qayğılar çoxaldı belə zamanda.
31
 
Doğma vətəni qarış-qarış  gəzib-dolaşan  şair zülmkar-
lara, haqsızlara qarşı daim mübarizə aparmış, onları tənqid 
etməkdən çəkinməmiş, zülmlə, haqsızlıqla barışanlara öz 
poetik sözünün gücü ilə  təsir etmiş, xalqa xidmət etməyi 
hər  şeydən yüksəkdə qoymuş, xalq təəssübünü ön plana 
çəkmişdir:
Vətənini düşün, xalqını düşün,
Heç nədən çəkinmə bu yolda bir gün.
Nə qədər dirisən, çalış el üçün,
Hər şeydən elinə xidmət yaxşıdır.
Böyük şairin əksər şeirləri “qoşma” və “gəraylı” formasın-
da olsa da, onun bəzən sərbəst biçimlərdən  istifadə etdiyini, 

---

Nizami Tağısoy
 Qaraqalpaq ədəbiyyatı
240
241
bir formadan başqa bir formaya keçdiyini də görmək 
mümkündür. O, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Şərq və türk  
klassik lərinin bulağından su içmiş və onlardan bəhrələn miş-
dir. Bunu şairin öz dilindən də eşidib, görmək mümkündür:
Nəvaiyə meyl saldım,
Füzulidən  dürlər aldım. -     
ibarəsində  o, türk klassiklərini necə ehtiramla yad etdiyini 
lakonik şəkildə ifadə etmişdir. Yəqin elə buna görə də Berdağ 
yaradıcılığı  nəinki qaraqalpaq, həm də digər türk xalqları 
oxucuları üçün yaxın olmuşdur.  
Bu gün Berdağın  əsərləri geniş oxucu auditoriyasının 
ixtiyarına verilmişdir. Berdağ yaradıcılığı həm də digər dillərə 
tərcümə olunmuşdur. Onları kütləvi tirajlarla nəşr edir, orta 
və ali məktəblərdə  tədris edirlər.  İndi Qaraqalpaqstanda 
Berdağ adına məktəblər, dövlət filarmoniyası, küçələr, kino-
teatrlar, Berdağ adına Qaraqalpaq Dövlət Universiteti və 
s.  mövcuddur. Qaraqalpaq standa  mədəniyyət, incəsənət,  
ədəbiyyat və  sənət  üzrə verilən  ən yüksək mükafat lar da 
məhz Berdağın adı ilə bağlıdır.
Təsadüfi deyildir ki, XVIII-XIX əsrlər  şairləri – Jien 
Jıraunun, Günxocanın, Hacıniyazın və Berdağın  ənənələri 
qaraqalpaq bədii söz sənətinin inkişafına son dərəcə böyük 
təsir etmiş, XX əsrdə yazıb-yaratmış Ömər şair, Kulımbet-şair, 
Sarıbəy, Gülmurat-şair, İbra him  Yusupov,  Novruz  Japakov 
və b. onlardan estafeti  şərəflə  qəbul etmiş  və qaraqalpaq 
poeziyasının inkişafına nəzərəçarpacaq töhvələr vermişlər.  
Ədəbiyyat
1.  Жəримбəтов  К.  ХIХ  əсир    каракалпак  лирикасынын 
жанрлык  кəсuйeтлери  хəм  раyажланыy  тарийхы.  Нокис, 
«Билим», 2004, 188 с. 
2. Əжинияз. Нoкис, 1975, с.174.
3. Айымбетов К. Халыг даналыгы. Нöкис, 1988, s.126. 
Очерки по истории каракалпакского фольклора. Ташкент, 
«Фан», 1977, с. 61.
4.  Алымов  Я.  Каракалпак  лиро-эпикалык  дəстанлары. 
Нöкис, «Каракал пакстан», 1983, s. 25.
5. Каракалпак фольклоры. ХIV том. «Gəрип ашык», Нöкис, 
1986, с. 60.
6. Əжинияз. Нöкис, 1975, s. 52.
7.  Жəримбəтов  К.  ХIХ  əсир  каракалпак  лирикасынын 
жанрлык  кəсийетлəри  хəм  рауажланыу  тарийхы.  Нoкис, 
«Билим», 2004, s. 66.
8. Мамбетов К. Каракалпак толгайлары. Нокис, 1995, s.19.
9. Бердаg. Нöкис, 1987, s. 76.
10. Əжинияз. Нöкис, «Каракалпакстан», 1975, s. 122.
11. Бердак. Нöкис, 1987, s. 80-81.
12.  Адамбаева  Т.  Музыкальная  культура  каракалпакского 
наро да  дооктябрьского  периода.  Автореф.  канд.филол.  наук. 
Алма-Ата, 1967.
13.  Айимбетов  К.  Каракалпакские    народные  сказители. 
Автореф.  дисс.  докт.филол.наук.Ташкент, 1965. 
Айимбетов К. Народная мудрость. Нукус. 1968. 
14.  Бахадырова  С.  Каракалпакский  жырау.  Рукопись 
статьи,  прислан ной  на  международную  конференцию  «Из 
общетюркского  прошлого  к  обще тюркскому  будущему». 
Баку, 2005 (Məqalənin  əlyazması bizdədir - Н.Т.)
15. Каримов А. Жиен Жырайдын омири хэм творчествосы. 
Нукус, 1963, с. 39 və 52.
16.  Каримов  А.  Новые  стихи  Жиен  Жрау,  Ажинияза, 
Кунходжи и др. Şeir parçası Камалов С. Каракалпаки в XVIII-
XIX  вв.  Ташкент,  ФАН, 1968, s.61-dən götürülmüşdür.
17.  Жиен  Жырау.  Разoренный  народ.  Поэма.  Пер. 
В.Державина//Поэты Каракалпакии. Л., «Сов.писатель», 1980, 
с. 28-29. 
18. Каракалпак халык  творчествосы. Турткуль, 1940, с. 8-9.
19. Кунходжа. Нукус, 1960, с. 90-91. 
20. Əжинияз. Нöкис, “Каракалпакстан”, 1975, s. 36. 

---