Qaraqalpaq indd
Yüklə 8,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı
Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 234 235 Azyaşlıya meyl salır, Yeniyetməni tora salır, Qızlar bunlara dözməyib – Bədbəxt olur, xəstə olur. Bundan da pis qara gün var?! Ədalətdən yana nə var?! Hisslərinə güc gələn xan, İnsanlara verməz aman. Berdağ xanların zər-ziba içində yaşamalarını və adi insan- ların həyatını cəhənnəmə döndərdiklərini yaxşı görür dü. XIX əsrdə qaraqalpaq cəmiyyəti əsasən iki hissədən ibarət idi ki, biri bəylər, atalıqlar, bəylərbəylər, naiblər, mirablar, yüzbaşılar, mollalar, işanlar, qazilər, rəislər, axundlar, şeyxlər idisə, digər qolda varlıların sürüsünü otaran çobanlar təmsil olunmuşdular ki, onların üçillik qazancı cəmi bir balaca çəpişi almağa da kifayət etmirdi. Bir qaraqalpaq xalq deyimində bu barədə aşağıdakıları görürük: Бардын куни фарман менен, Жоктын куни əрман менен. Varlının ömürü əmr verməkdə, Kasıbın günləri qüssədə keçir. Demək olar ki, eyni fikri Berdağ «Olmamışdı» şeirində də söyləyir: Бразлар аш, бразлар ток, Ток адамнын кайгысы жок, Аш адамнын уйкысы жок, Оны токлар билген емес. Azərbaycan dilinə tərcümədə bu bənd belə səslənir: Bir azlar ac, bir azlar tox, Tox adamın qayğısı yox, Ac adamın yuxusu yox, Onu toxlar hardan bilər. Berdağ poetik sözün gücü və həyatdakı konkret nümu- nələrlə xalqı mübarizəyə çağırır. Bu mübarizə isə yalnız insanların qəhrəmanlığı sayəsində başa gələ bilərdi. Berdağ yaradıcılığının xarakterik xüsusiyyəti həm də ondan ibarət idi ki, o, ömrü boyu xalq həyatını diqqətlə izləyir, istismarçıları tənqid, haqqı-ədaləti tərənnüm edir, zəngin xalq dilindən istifadə etməklə öz yaradıcılığını inkişaf etdirir və formalaşdırırdı. Berdağ çoxsaylı əsərlərində qaraqalpaqların onları alçaldanlara qarşı mübarizəsini əks etdirir, qadınlara qarşı dəyərsiz münasibəti tənqid edirdi. Bu baxımdan onun «Gəlin», «Mənim zamanım», «Qəm eləmə» və s. əsərləri xarakterikdir. Berdağın həsrətlə dolu əsərlərində xalqın ağır gün- güzəranı, şairin şəxsi həyatındakı çatızmazlıqlar, ömrünün ağrı-acısı, qayğı dolu günləri əksini tapır: Дунья дунья болганын ба? Енди меннен калганын ба? Йактын жетпей солганын ба? Оттин бе бастан омирим. 25 Berdağın bu qoşmasında lirik qəhrəmanın ürəyindəki hisslər, zamandan, dünyadan narazılıqlar özünü nümayiş etdirir. Şairin bəzi qoşmaları az qala joklau (yoxluq) janrının tələbləri səviyyəsində qurulur. Belə şeirlərdə şairin ruhi faciəsi antitezalar şəklində verilir. Berdağın bu tipli şeirlərində lirik qəhrəmanın ruhi düşkünlüyü “Менин”, «Екен», «Болган емес», «Болмады», «Омирим», «Уəспим менин», «Дəуран» rədifli qoşmalarında daha çox nəzərə çarpır: “Омирим” şeirindən bir parçaya diqqət yetirək: Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 236 237 Не кордим пəний дуньяда, Жол шегип мəнзил кыяда, Бар омирим болды ада, Оттин бе курган омирим. 26 Yaxud “Болган емес” şeirindən bir bəndi nümunə gətirək: Гул болдым гул жайнамадым, Ойшыл болдым ойламадым, Булбил болдым сайрамадым, Хəдийсе аз болган емес. 27 XIX əsr qaraqalpaq şairlərinin yaradıcılığında, o cümlədən Berdağın şeirlərində həyatın müxtəlif dönəmlərini əks etdirən intim lirik hisslərin kükrəyişi daha görümlü verilir. Berdağın yaradıcılığında həm də tarixi mövzu mühüm yer tutur. Məsələn, «Aman gəldi» poemasında, «Aydos-baba» dastanında, «Yernəzər bəy»də, «Səcə rə»də və başqalarında məhz bu mövzu yetərincə qabardılmışdır. Artıq qeyd etdik ki, Berdax şeirlərinin tematikası olduqca rəngarəngdir. «Gəlin», «Düşünmə», «Xalq üçün», «Balam», «Nadan olma» və s. əsərlərdə şair insanları azadlığa, istismarçılara qarşı mübarizəyə səsləyir. XIX əsrdə qaraqalpaqlar son dərəcə acınacaqlı yaşayırdılar. Onlar ildə xana böyük məbləğdə vergi ödəməli olduqlarından pis vəziyyətə düşmüşdülər. Məhz buna görə də Berdağ «Vergi» («Salık») şeirində ağır vergidən danışaraq bəyləri və xanları tənqid atəşinə tuturdu: Былтыргыдан бийил жаман, Калай, калай болды заман, Фаруп кесер калмай аман, Он тилладан келди салык. 28 Şeirdə eyni zamanda göstərlir ki, əgər kiminsə 6 ay ərzində vergi borcu qalsaydı, belə olduğu təqdirdə o, vergini 2 dəfə artıq ödəməli idi. Buna görə də Berdağ ağır vergilərin insanları necə məhv etdiyini, ac uşaqların yurtalarda necə ağlayıb ah-vay qopardıqlarını və belə mənzərənin hər kəsin içini necə didib-dağıtdığını ürək ağrısı ilə qələmə alır. Berdağın əsərlərini rus dilinə iki şair – N.Qrebnev və Q.Semyonov tərcümə etmişlər. Birinci tərcüməçi həm də şərq, türk, xüsusən Azərbaycan, özbək, qazax poeziyasından rus dilinə çoxlu tərcümələr etmişdir. Berdağın əsərlərinin rus tərcümələrində biz qaraqalpaq müəllifinin manera özünəməx suslu ğunun, Berdağ yaradıcılığının milli və fərdi xüsusiy yət lərinin heç də tam şəkildə saxlanılmadığının şahidi oluruq. Bu tərcümələrdə şairin əsərləri qazandığından daha çox itirmişdir. Fikrimizcə, Berdağ əsərləri bu gün də özünün yeni rus tərcüməçilərini gözləməkdədir. Berdağın əsərlərinin bir qismi həm də xalq şairi Hüseyn Arifin uğurlu tərcümələri nəticəsində qaraqalpaq poeziyasını sevən azərbaycanlılara tanıtdı rılmışdır. Rus tərcü məçilərin- dən fərqli olaraq Hüseyn Arif Berdağın poetik və fərdi özünəməxsusluğunu daha doğru-düzgün tuta bilmişdir. O, Azərbaycan oxucularına Berdağı əsil xalq şairi kimi tanıtmağı ba carmış, onun yaradıcılığının Xəstə Qasım, Dədə Ələs gər, Aşıq Alının yaradıcılığı ilə müəyyən səsləş mələrinin oldu ğu- nu göstərə bilmişdir. Hüseyn Arif türk şeirinin, xüsusən qoşmanın milli və tex ni ki formalarını olduqca gözəl bilirdi. Öz növbəsində Berdağ da bu formadan geniş istifadə etmişdir. Elə buna görə də H.Arif bu qaraqalpaq baxşisinin poetikasını, dəst-xəttini uğur la verməyə müvəffəq olmuşdur. Xüsusən, bizim nöqte- yi-nə zə ri mizdən Berdağın «Dövran», «Bu il», «Amangəldi», «Öm rüm», «Balam», «Yaz gəlirmi», «Gəlin», «Ayrılıq», «Olan de yil», «Dəyər», «Nadan olma», «Bilmədim» və s. əsərləri Yüklə 8,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|