Qaraqalpaq indd
Yüklə 8,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı
- 3. İbrahim Yusupov fəlsəfi lirikanın tanınmış nümayəndəsi kimi İbrahim Yusupov (1929)
Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 270 271 Qarabayla Kulman arasında mübarizə gedir, Qarabay qalib gəlib xalqın inamını qazanır. Mövzu orijinallığı və bədii ustalığına görə “Mübarizə” qaraqalpaq ədəbiyyatının böyük uğuru kimi dəyərləndirilməkdədir. 13 J.Aymirzəyevin digər «Biz mübarizədə qalib gəldik» poemasının mövzusu həyat uğrunda mübarizəyə həsr olunmuşdur. Bu poema çoxplanlı bir əsərdir. Buna baxmayaraq, bəzi hallarda poemanın son hissələri, demək olar ki, «Mübarizə» poemasının sonlarını təkrarlamaqda və xatırlatmaqdadır. J.Aymirzəyevin digər poemaları da koloritliyi ilə seçilir. Bu baxımdan «Oн тöрт жылда» («On dörd ildə»), «Он бес жылda» («On beş ildə»), “Хабаршынын гайраты”(«Müxbirin qəhrəmanlığı»), «Jumaqul» poemaları xüsu silə səciyyəvidir. «Jumaqul» poeması həm də şairin yara dıcılığı nın dinamik göstəricisidir. Bu əsərdə qəhrəmanların daxili xarakterlərinin uğurlu açıldığı xüsusi olaraq qeyd edilmiş dir. 14 Burada əsərdəki personajların fəaliyyət və davranışında, onların qarşılıqlı mübarizəsində müsbət və mənfi obrazların yeri və rolu müəyyənləşir. Poemada peyzaj əsərin məzmununa ciddi şəkildə müsbət təsir göstərir, qəhrəmanlar üçün xüsusi psixoloji fon yaradır. J.Aymirzəyevin yaradıcılığında həm də «İki batır» poeması mühüm yer tutur. Poema dörd hissədən ibarətdir. «Yadigar», «Qərargahda», «Paraxat» və «Görüş» kimi hissələr bir-birilə üzvü şəkildə bağlı olmaqla onlardan hər biri bir neçə epizoddan ibarət olub tamamlanmış süjet xəttinə malikdir. J.Aymirzəyevin özü müharibə iştirakçısı olmuşdur. Buna görə də o, müharibəyə həsr olunmuş əsərlərini də həmin gördüyü hadisələrin isti izi ilə yaradırdı. Bu baxımdan şairin «Oğul», «Vətənin oğulları», «Qoşqar batır», «Mənim yoldaşlarım», «Politruk Poladov», «Doğma alay», «Alovdan», «Ka valerist Şahmurad» və «Tamara» əsərləri daha koloritlidir. J.Aymirzəyev yaradıcılığında epik təsvirin formalaş ma- sına həm də rus poeziya nümunələri ciddi təsir göstər miş dir. Burada M.İsakovskinin, V.İnberin, S.Marşakın və O.Ber qoltsun əsərlərinin təsirini görüb hiss etməmək də mümkün deyildir. «Politruk Poladov», «Mənim yoldaşlarım», «Doğma alay», «Alovdan» ibarət olan silsilədə müəllif xalqın qəhrə- manlıq mübarizəsi haqqında danışır, o, əsərdə vətən obrazını xüsu si rənglərlə göstərir və eyni zamanda xalq vətən pər vər li- yini, qəhrəmanlığını, mərdliyini, insanların dözümlülüyünü, müx təlif insan keyfiyyətlərini, müharibədə gedən döyüşlərin təs virini yerli-yataqlı əks edə bilmişdir: От ишинде жатыр ана, От ишинде тууысканлар, От ишинде жанган бала. От ишинде анамыздын Ак бедени куйген лаулан, От ишинде атамыздын, Каны аккан тынбий саулап. От ишинде карындаслар Комир яылы шэп боп жанган, От ишинде кыз – жауанлар, Айырылыскан турмысынан. 15 Bu bəndlərin sətri tərcüməsi isə belədir: Od içində yatır vətən, Od içində yanır ana, Od içində doğmaların, Od içində yanır bala. Ataların bədəni də, Od içində alovlanır, Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 272 273 Od içində ata qanı, Yanır aram verməyərək. Od içində bacılarım, Yanır bir quru ot kimi, Od içində qız-gəlinlər, Həyata vida deyirlər. Müharibənin son dərəcə vahiməli nəticələrini əks etdirən şair xalqları sülh və əmin-amanlıqda yaşamağa çağırır. Bu poema digər poemalarla yanaşı, hərb dövrünün real mənzərələrini doğru-dürüst əks etdirməklə xalqın daxili mənəvi təmizliyini dərindən göstərməkdədir. J.Aymirzəyevin bəzi poemaları sona çatdırılmamış qalmış dır. Bunlara əsasən «Misir», «Məğlub edilmiş düş- mənlər», «Məğlubedilməz batırlar», «And», «Dəniz mü ba- rizləri» və digərləridir. Bununla belə bütün bu tamamlanmamış əsərlər heç də J.Aymirzəyevin yara dıcılı ğının ümumi əhəmiyyətini aşağı salmır. J.Aymirzəyevin poetik yara dıcılığı qaraqalpaq ədəbiyyatında inkişaf etmiş poema janrının görkəmli nümu- nə lə rindəndir. J.Aymirzəyevin «Müharibə illərinin səsi», «Sevimli vətən», «Qələbə marşı», «Aycamal», «Pambıq», «Təbrik edirik» və digər əsərləri insana xüsusi qüvvət verməklə oxucunu heç zaman laqeyd buraxmır. Onlar koloritli və ma- raq lı olmaqla, həm də insanı yaşam tərzinin müxtəlif prob- lem ləri üzərində düşünməyə istiqamətləndirir. J.Aymirzə ye- vin əsərləri olduqca melodik və musiqiyə yatım lıdır. Məhz bu na görə də onun xeyli şeirləri xalq nəğmələrinin əsasını təşkil etmişdir. J.Aymirzəyev həm də məşhur «Kələkbəyin bicliyi» adlı satirik romanın müəllifidir. Bu romanda yeni həyatın qurulmasına mane olan qüvvələr ifşa edilmişdir. J.Aymirzəyevin yaradıcılığının mühüm səhifəsini müəllifin dramaturji fəaliyyəti təşkil edir. Onun pyesləri və musiqili dram əsərləri «Leytenant Yelmurat», «Rövşən», «Əziz doktor» və digərləri uzun illər ərzində Qaraqalpaq Dram Teatrının repertuarında mühüm yer tutmuşdur. 3. İbrahim Yusupov fəlsəfi lirikanın tanınmış nümayəndəsi kimi İbrahim Yusupov (1929) Qaraqalpaqstanın Çimbay rayonunun Azat aulunda anadan olmuşdur. Qaraqalpaq Pedaqoji İnstitutunda təhsilini başa vurduqdan sonra o, ali məktəbdə ədəbiyyat müəllimi işləmiş, «Amudərya» jurnalı və «Sovet Qaraqalpaqstanı» qəzetinə redaktorluq etmişdir. İ.Yusupov 1965-1980-ci illərdə Qaraqalpaqstan Yazıçılar İttifaqının rəhbəri vəzifəsində çalışmışdır. İ.Yusupovun xidmətləri xalq və hökumət tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. O, SSRİ Yazıçılar İttifaqı İdarə heyətinin üzvü kimi Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni, Özbəkistan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı ilə təltif olunmuş, Qaraqalpaqstanın Əməkdar İncəsənət Xadimi və xalq şairidir. İ.Yusupov yaradıcılıq fəaliyyətinə erkən başlamışdır. Şairin yaradıcılıq bioqrafiyasında «Xoşbəxtlik lirikası», «Səhra romantikası», «Tomiris», «İlham pərisi», «Əsrin axını», «Payızda köhnə tut ağacı yanında», «Qara papaq haqqında dastan» “Kegeyli”, “Amudərya sonetləri”, “Ana torpaq”, “Mənim ölkəm”, “Vətən” və s. mühüm yer tutur. Moskvada «Dağ çayının nəğmələri», «Ürəklər meridianı», «Şeirlər», «Kərtənkələnin gözləri», «Qızılgül və yovşan» və s.adlı məcmuələri rus dilində işıq üzü görmüşdür. İ.Yusupov dramaturgiya janrında da olduqca məhsuldar işləmişdir. Onun «Aktrisanın taleyi», «Həmişə şən Ömürbəy», Yüklə 8,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|