Er fragte den Arzt: "Bin ich wirklich so schwer krank? "— U vrachdan
so’radi: "Men rostdan ham og’ir kasalmanmi? " (direkte Rede- Ko‘chirma ran.)
Er fragte sich, ob er wirklich so schwer krank sei.—U o’zidan rostdan ham
og’ir kasal ekanligini so’radi. (indirekte Rede-O‘zlashtirma ran)
War er wirklich schwer krank? — Rostdan ham u og’ir kasalmikan?
(erlebte Rede — Ichki kechinma)
Präteritum qo‘shimcha ma‘nolarga ega bo‘lmasa-da, ko‘chma ma‘nolarda
qo‘llanishi mumkin.
Ba‘zi olimlar bu ma‘nolarni qo‘shimcha ma‘nolar sifatida ko‘rsatib o‘tishgan.
Lekin bunda aniq vaqt o‘zgarmagan holda Präsens
zamon formasi orqali boshqa
zamonga taalluqli voqea tasvirlangani uchun, bu ma‘nolarni ko‘chma ma‘no deyish
o‘rinli bo‘ladi.
Präteritum ba‘zan Präsens o‘rnida qo‘llanib, ayni paytda yuz berayotgan
voqea-hodisani ifodalaydi, lekin so‘zlovchi nazari avvaldan o‘ylangan
holat
(Betrachtzeit- kuzatuv vaqti)ga yo‘nalgan bo‘ladi:
Wie war doch Ihre Name? —
Sizning ismingiz o’zi nimaydi?
Wie war hier noch ohne Fahrschein? — Kimda yana haydovchilik guvohnomasi
yo’q edi?
Frau, ich bekam noch Kompott. —Xonim, men yana sharbat olsam.
Bu holatlarda Präteritum ma‘nosini doim Präsens bilan almashtirsa bo‘ladi.
Shuning uchun uni ba‘zi olimlar das präsentische Präteritum deb ataydilar.
Bunda
u prezensning asosiy ma‘nosiga mos keladi va jarayon (Aktz), nutq (Sprz) va
kuzatuv (Betrz) vaqti bir-biri bilan tenglashadi, modallik bo‘lmaydi. Ish-
harakatning aniq vaqtini ko‘rsatib keladigan leksik birlik bo‘lmaydi.Präteritum
zamon formasi ayrim hollarda Perfekt ning o‘rnida qo‘llanishi mumkin. Bunda
Präsens ning hikoya funktsiyasi kamayadi, ya‘ni bu forma suhbatlarda ham
qo‘llanishi mumkin. Bu holatda haben yoki sein orqali ifodalangan o‘tgan
zamondagi kesimning davomliligi anglashilib turadi.
Präteritum ning bunday shaklida ham ob‘ektiv-aniq vaqt uning asosiy
formasidagi kabi qoladi, ya‘ni jarayon vaqti (Aktz) va kuzatuv vaqti (Betrz) bir
paytda, nutq vaqti (Betrz)dan ilgari keladi.
Ayrim germanist olimlar fikriga ko‘ra, Präteritum ko‘chma ma‘noda
Futurum - kelasi zamon formasining o‘rnida ham qo‘llanishi mumkin. Bunday
hollar
juda kam uchraydi, lekin uni nazardan qochirmaslik kerak. Bu holat das
futurische Präteritum deb nomlangan.
Es hat der Tag, wo er berühmt war, wo alles gedrückt wurde, was er schrieb,
und dann würde man sehen, ob es nicht Eindruck auf Inge Holm machen wurde.
(Th. Mann, Tonio Kroger)
Bu holatda Präteritum ning aniq vaqt mezoni das präsentische Präteritum
kabi yana buziladi, ya‘ni Nutq vaqti (Sprz) jarayon vaqti (Aktz) va kuzatuv vaqti
(Betrz) dan oldin keladi: Sprz, so‘ngra Aktz=Betrz, -Colloqu, -Adv
Shunga qaramasdan, Präteritum zamon formasining
hikoya funktsiyasi
saqlab qolinadi va bu zamon formasidan kelasi zamon mazmunini ifodalashdan
maqsad ham shu funktsiya sabablidir. Qolaversa,
bunday gaplarda, Futurum -
kelasi zamon formasida ko‘p uchraydigan modallik, ya‘ni so‘zlovchining
munosabati va xohish istagi sezilib turadi. Uslubiy-stilistik funktsiyalar (Colloqu)
bajarilmaydi. Aniq vaqtni ko‘rsatib turadigan leksik (Adv) birlik qo‘llanilmaydi.
Präteritum uning qo‘llanish xususiyatlariga ko‘ra
quyidagi turlarga
bo‘linadi:
Dostları ilə paylaş: