Qlobal iQTİsadiyyat və TƏHLİL
Yüklə 425,75 Kb. Pdf görüntüsü
|
Tədqiqat işində inflyasiyanın proqnoz- laşdırılması məqsədilə müxtəlif modellərin adekvatlığı yoxlanmışdır. Azərbaycan üzrə inflyasiyanın proqnozlaşdırılması məqsədilə istifadə olunmuş bir çox modellərin proqnoz dəqiqliyi müqayisəli təhlil edilmişdir. İndiyədək aparılmış tədqiqatlarda əsasən xətti modellərin proqnoz dəqiqliyi araşdırılmış, qeyri-xətti modellərin nəticələri isə əhatəli və sistemli incələnməmişdir. Lakin postneft dövrü iqtisadiyyatda struktur dəyişikliyi ilə müşayiət olunduğuna görə qeyri-
xətti modellərin də sınaqdan keçirilməsi zərurəti yaranmışdır. Metodologiya Tədqiqat işində 11 müxtəlif spesifikasiya verilmiş qeyri-xətti modellərdən istifadə edil
mişdir. Bu məqsədlə müxtəlif qeyri-xətti modellərin proqnoz dəqiqliyi təkdəyişənli avtoreqressiv, 3 dəyişənli VAR və təsadüfi dolaşma modellərinin proqnoz dəqiqliyi ilə müqayisə edilmişdir. Bu qeyri- xətti modellərə Markov dəyişməsinə əsaslanan təkdəyişənli avtoreqressiv və çoxdəyişənli VAR modelləri, hədli tək və çoxdəyişənli modellər, hamar keçidli hədli modellər və vaxta nəzərən dəyişən parametrli təkdəyişənli modellər daxildir . Qiymətləndirmələr zamanı Bayez yanaşmasına müraciət olunmuşdur. Proqnoz dəqiqliyi meyarları kimi mərkəzi proqnoz dəqiqliyi (proqnoz xəta kvadratları ortasının kvadrat kökü) və proqnoz sıxlıq dəqiqliyi (loq- xalı) nəzərdən keçirilmişdir. Bütün modellərin qiymətləndirmə dövrü 2003-cü ilin I rübündən 2014-cü ilin IV rüb ünədək olan müddəti əhatə e tmişdir. Nəticə Müəyyən olunmuşdur ki, qeyri-xətti modellər birdəyişənli avtoreqressiv modellərlə müqayisədə orta proqnozun dəqiqliyinə nisbətən daha yaxşı təminat verir, lakin üçdəyişənli VAR modellərindən və təsadüfi dolaşma modellərindən geri qalır. Bu isə post- neft dövründə Azərbaycanla bağlı aparılan digər tədqiqatların nəticələri ilə uyğunluq təşkil edir. Bundan başqa proqnoz diapazonunda ehtimalın sıxlığına görə qeyri- xətti modellər xətti və təsadüfi dolaşma modellərindən daha üstündür.
19
Almaniyanın Halle İqtisadi Tədqiqatlar İnstitutunun apardığı araşdırmalar göstərir ki, fərdlərin maliyyə savadlılığı onların məşğulluq seçiminə ciddi təsir göstərir. Belə ki, peşə ixtisasından asılı olmayaraq təhsil müəssisələrindən məzun olan yüksək maliyyə savadına malik şəxslər kiçik sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmağa dha çox üstünlük verirlər. B u məqəsədlə Almaniyada yaşı 18-65 aralığında olan 1039 məşğul respondent arasında rəy sorğusu keçirilmişdir. Məşğul əhali aşağıdakı qruplara ayrılmışdır: vaxtamuzd fəhlələr, ofis işçiləri, dövlət qulluqçuları, fermerlər, ayrı-ayrı kooperativlərdə üzv kimi çalışan özəl sahibkarlar (həkimlər, vəkillər və s.), fərdi sahibkarlar, treyderlər yaxud digər
özünü məşğul işçilər. İlk 3 qrupa aid olan şəxslər muzdlu işçilər, sonuncu 4 qrupa daxil olan şəxslər isə özünüməşğul işçilər kimi təsnifləşdirilmişdir. Özünüməşğul şəxslərin gəlir səviyyəsi muzdlu işçilərin gəlir səviyyəsindən əhəmiyyətli geri qalmışdır. Respondentin y aşı, ailə vəziyyəti, cini, uşaqlarının sayı kontrol dəyişənlər qismində istifadə olunmuşdur. Bundan başqa şəxsi mənzilin olması və keçmiş sosialist Almaniyasına aid təhsil müəssisələrindən məzun olma fiktiv dəyişən kimi modelə daxil edilmişdir. Fərdlərin maliyyə savadlılığı 3 səviyyədə yoxlanmışdır. Birinci, sadə maliyyə biliklərini yoxlamaq üçün 3 test sualı təqdim olunmuşdur. İkinci, mürəkkəb maliyyə biliklərini yoxlamaq üçün 11 çətin test sualından istifadə olunmuşdur. Üçüncü, respondentlərin məntiqi bacarıqlarını yoxlamaq üçün 3 sual təqdim olunmuşdur. Qiymətləndirmə nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, özünüməşğul şəxslər muzdlu işçilərlə müqayisədə maliyyə savadının yoxlanmasına dair 11 çətin test sualının hamısına daha düzgün cavab vermişdir. Sadə test lərə və məntiq testlərinə verilən düzgün ca vabların faiz nisbəti də özünüməşğul respondentlərdə daha yüksək olmuşdur. Təhlil nəticəsində müəlliflər belə qənaətə gəlmişdir ki, özünüməşğul əhalinin maliyyə savadı muzdlu işçilərin maliyyə savadından aşkar yüksəkdir. Burada qarşılıqlı səbəb-nəticə əlaqəsi mümkündür. Belə ki, ya yüksək maliyyə savadına malik təhsil məzunları özünüməşğulluğa daha çox meyil edir, ya da əksinə özünüməşğulluq maliyyə maarif
lənməsinə kömək edir. Səbəb-nəticə əlaqəsinin istiqamətini müəyyənləşdirmək üçün
instrumental dəyişənlərdən istifadə olunmuşdur. Modellər təsdiq etmişdir ki, birinci mühakimə daha düzgündür, belə ki, yüksək maliyyə savadına malik təhsil məzunları özünüməşğulluğa daha çox meyil edir. Özünüməşğulluq əsasən fərdi sahibkar- lıqdan ibarət olduğuna görə fərdlərin öz üzərinə daha çox risk götürməsini tələb edir ki, bu da insan təbiəti ilə bağlıdır. Bəzi insanlar isə daha çox sabit və aşağı riskli həyat tərzinə üstünlük verir. Maliyyə savadlılığı fərdlərdə özünə
əminlik yaratmaqla sahibkarlığa meyli gücləndirir. AzDSK-
nın məlumatlarına görə Azərbaycanda məşğul əhalinin 33%-i muzdla çalışır, qalan 67%-i özünüməşğul şəxslərdir. Sahibkarlıq fəaliyyətinə meyillilik mühüm sosial- iqtisadi dəyər olsa da, bu meyilin adekvat sah ibkarlıq bacarıqları ilə dəstəklən- məsi zəruridir. Burada maliyyə savadlılığının rolu xüsusilə aktuallaşır.
20
Yüklə 425,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|