Qlobal iQTİsadiyyat və TƏHLİL
Yüklə 425,75 Kb. Pdf görüntüsü
|
Tədqiqat işində Azərbaycanda əmanət sahiblərinin davranışının əsas determinantları qiymətləndirilmişdir. İqtisadi ədəbiyyata əsasən əmanətçilərin davanışı bazarda intizamı təmin edir. Əmanətlərin sığortalanmasının effektiv mexanizmi bu intizamı kifayət qədər möhkəmləndirir. Əmanətlərin sığortalanması həyata keçirilən ölkələrdə tədqiqatçılar həm bank xarakterl i, həm də makroiqtisadi amillərə diqqət yetirirlər. Belə ki, iqtisadiyyatda formalaşan qeyri-sabitlik və zəif maliyyə sektoru
əmanətlərin sığortalanması mexanizminin etibarlılığını korlayır və əmanət sahiblərinin davranışlarına təsir göstərir. Metodologiya D epozit sahiblərinin makroiqtisadi, alternativ investisiya və bank xarakterli şoklara reaksiyası müasir panel dinamik sıralar metodu vasitəsilə qiymətləndirilmişdir. Nəzərdə tutulmuşdur ki, bu şoklar bank sistemi üçün əvvəlcə ekzogendir və bütün bankları eyni zamanda vurur. Qiymətləndirmə 2009-cu ilin yanva rından 2015-ci ilin iyununa qədər olan dövrdə 21 bank üzrə aparılmışdır. Bu banklar Azərbaycan bank sisteminin 80%- dən çox hissəsini təşkil edir. Tədqiqat işində panel göstəricilərin stasionarlığı yoxlanmışdır. Əmanətçilərin davranışına təsir göstərən klassik makroiqtisadi şoklar borc dayanıqsızlığı və məzənnə riskləri hesab olunur.
Azərbaycanda dövlət borcunun səviyyəsi aşağı və uzun illərdir sabit olduğuna görə borc dayanıqsızlığı riski nəzərdən keçi
rilməmişdir. Təsbit məzənnə rejiminə malik ölkələrdə məzənnə sabit olduğuna görə onun dinamikası riskləri ölçməyə imkan vermir. Bu baxımdan məzənnə riskinin ölçü meyarı kimi Azərbaycan Mərkəzi Bankının valyuta ehtiyuatları əsas götürülmüşdür. Əmanətə alternativ olan investisiya imkanı kimi bir qayda olaraq kapital və daşınmaz əmlak bazarları çıxış edir. Azərbaycanda kapital bazarlarının kifayət qədər inkişaf etmədiyini nəzərə alsaq, alternativ investisiya imkanı kimi mənzil bazarında qiymət indeksi götürülmüşdür. Bankların maliyyə dayanıqlığı göstəriciləri qismində əmanət faizləri, kapital adekvatlığı və likvidlik normaları istifadə edilmişdir. Nəticə Müəyyən olunmuşdur ki, depozitorların davranışlarını izah etmək üçün məzənnə riski kifayət qədər əhəmiyyətli amildir və digər amillərin rolunu kölgədə qoyur. Azərbaycanda əmanət
sahiblərinin müxtəlif risklərə reaksiyası dəyişkən olsa da, iqtisadi ədəbiyyatda aşkarlanmış həddən orta hesabla daha kəskindir. İlk növbədə müəyyən olunmuşdur ki, əmanətçilər Mərkəzi Bankın ehtiyatlarına müsbət reaksiya göstərir. Tədqiqat nəticəsində aşkar olunmuşdur ki, təkrar mənzil bazarında qiymət indeksi ifadəsində götürülmüş alternativ investisiya imkanları əmanətçilərin qərarlarına təqribən 1 aydan sonra müsbət təsir göstərməyə başlayır. Üçüncü qrup amil kimi istifadə olunan
bankların sağlamlıq göstəriciləri isə əmanətçilərin qərarlarında statistik əhəmiyyətli rol oynamır. Burada əmanətlərin sığortalanması mexanizminin tətbiqi də rol oynaya bilər.
M əlum olduğu kimi müstəqillikdən sonrakı illərdə Azərbaycan iqtisadiyyatı böhran, canlanma, neft bumu və post-bum dövrlərini yaşamışdır. Bu dövlər iqtisadiyyatda kəskin struktur dəyişiklikləri ilə bir-birindən fərqlənmiş, baş vermiş dəyişikliklər işsizlik səviyyəsinə, məşğulluğun yaş, cins, sahə və ixtisas strukturuna , əmək ehtiyatlarının keyfiyyətinə və əmək məhsuldarlığının dinamikasına da təsirini göstərmişdir. Tədqiqat işində məqsəd
bütövlükdə müstəqillik illərində Azərbaycanın əmək bazarında baş verən proseslərin sistemli diaqnostikasını aparmaqdan ibarətdir. Metodologiya Tədqiqat işində əmək bazarına dair Beynəlxalq Əmək Təşkilatı tərəfindən aktiv istifadə olunan indikatorlardan istifadə olunmuşdur. Bu indikatorlar həm dinamik, həm də MDB və Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələri ilə müqayisəli əsasda nəzərdən keçirilmişdir. Bundan başqa əmək bazarında baş verən proseslərlə əsas makroiqtisadi proseslər arasında qarşılıqlı əlaqə təhlil olunmuşdur.
Tədqiqat işində müəyyən olunmuşdur ki, son ill ərdə işçi qüvvəsində iştirak səviyyəsi və məşğulluq yüksəlmişdir. Bundan başqa gənclər və qadınlar arasında işsizlik səviyyəsi orta işsizlik səviyyəsindən çox fərqlənməmiş, yoxsul məşğulluğun payı kəskin aşağı düşmüşdür (1995-2008-ci illərdə 91%-dən 19%-
ə). Ötən dövr ərzində Azərbaycanda işçi qüvvəsinin hərəkət sürəti kifayət qədər yüksək olmuşdur. 2004-2013-cü illərdə iş yerləri 11.18% artmışdır. Bu postsosialist məkanının orta səviyyəsindən xeyli yüksəkdir. İşçi qüvvəsinin hərəkəti sürətinin yüksək olması bir tərəfdən əmək bazarının çevik olmasını, digər tərəfdən keçid iqtisadiyyatlı ölkələr üçün xas olan restrukturizasiya prosesinin getməsini göstərir. Restrukturizasiya prosesləri kənd təsərrüfatı və xidmət sektorunda nisbətən yavaş, sənaye və tikintidə isə nisbətən sürətli getmişdir. Lakin ibtidai təhsilli işçilərin və özünüməşğul əhalinin məşğulluqda payı yüksəlmiş, əməyə çəkilən xərclər əmək məhsuldarlığını üstələmişdir ki, bu da iqtisadi artım mənbələrinin öyrənilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 1996-2013- cü illərdə real əməkhaqqı ildə orta hesabla 16.7% artdığı halda əmək məhsuldarlığı cəmisi 8.1% artmışdır. Qeyri- neft sənayesində və kənd təsərrüfatında fərq daha qabarıqdır. Bunun mümkün səbəblərindən biri məşğul əhalinin ixtisas strukturunda baş verən meyilləri göstərmək olar. Xüsusilə, ibtidai təhsilli şəxslərin payı 9% bəndi artmış, orta və ali təhsilli şəxslərin payı isə müvafiq olaraq 3% və 6% azalmışdır. Tədqiq olunan dövrdə özünüməşğulluq səviyyəsi kifayət qədər artmış və 2013-cü ildə 66.5%- ə çatmışdır ki, bu da MDB və Mərkəzi və Şərqi Avropa məkanında ən yüksək göstəricilərdən biridir. Müqayisə üçün Qazaxıstanda məşğul əhalinin 30.6%-i, Moldovada 31.2%- i, Polşada 21.8%-i, Ukraynada 19.1%-i özünüməşğul şəxslərdir.
18 Yüklə 425,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|