101
Tarab tiflin tug‘urdi
dahr zoli,
Ango bo‘ldi magarkim doya navro‘z.
Tushunilishi qiyin bo‘lgan so‘zlar ma’nosi aniqlab olinadi: ta-
rab – shodlik; tifl – bola, go‘dak; tug‘urdi – tug‘di, dunyoga keltirdi;
dahr – dunyo; zol – kampir. Demak, ushbu misralardan quyidagicha
ma’noni uqish mumkin: Dahr (dunyo) kampiri shodlik chaqalog‘ini
tug‘arkan (dunyoga keltirar ekan), navro‘z unga doyalik qildi.
Tashxis
uchun tabiatdagi o‘zgarishlar asos qilib olingan: dunyo otliq kampir-
ning tug‘ishi va unga navro‘zning doyaligi. Shuningdek, tashbih bu
san’at bilan baqamti qo‘llangan. Shodlik – chaqaloq, chunki u bosh-
lanayotgan bahor tufayli kishilar ko‘nglida tug‘ilib kelayotibdi. Dunyo
– kampir, chunki u yaratilish jihatdan eng qadimiy. Navbatdagi baytda
ko‘klam go‘zalligi islomiy tushunchalar vositasida ochiladi:
Qilibdur mahliqolarning yuzini
Latofat mus’hafig‘a oya navro‘z.
“Mus’haf” Qur’onga ishora bo‘lib, bu
muqaddas kitob shu nom
bilan ham ulug‘lanadi. Ikkinchi satrdagi “oya” esa oyat (Qur’on oyati)
ning talaffuzdagi shaklidir. Shoir navro‘ziy latofatni Mus’hafga teng-
lashtiradi. Bu – tashbih, lekin uni mubolag‘a deb qabul qilish to‘g‘ri
bo‘lmaydi. Chunki Qur’on ham, tabiat go‘zalligi, jumladan,
bahor la
-
tofati ham Yaratganning ijodidir. Ularning har ikkisi birday go‘zal
va muqaddas. Bir xil qimmatdagi voqelikni qiyoslashda bo‘rttirish
bo‘lmaydi. Shunday qilib, navro‘z latofati Mus’haf bo‘lsa, mahliqolar-
ning yuzi undagi oyatlardir. Tasavvufga ko‘ra inson go‘zalligi
ilohiy
husnning jilvasi yoki soyasi ekan, mahliqolarni oyatga mengzashda
hech qanday shakkoklik yo‘q.
Keyingi baytlarda peyzaj (tabiat tasviri) ijtimoiy mavzuga alma-
shadi. Ularda badavlat odamlar (ahli g‘ino)ning bu ko‘ngilli ayyomda
“yuz rang xil’at” (turli xil kiyimlar) kiyishi, boshdan oyoq ziynatlanishlik,
turli ko‘ngilocharliklar bilan zavqlanishlari bayon etiladi. Ishrat uchun
moya bo‘lgan dirham ularning qo‘lida o‘ynasa, shoirning qo‘lida bu
moya yo‘q.
Shu bois, o‘tinch bilan shoh huzuriga kelishi mubolag‘a
bilan tasvirlanadi.
102
Janobi shahg‘a keldim bu jihatdin,
Ko‘zim yoshig‘a toya-toya navro‘z.
Moddiy yordam so‘rab shoh huzuriga kelayotgan lirik qahramon
o‘z zabun ahvoliga shunchalar yig‘laydiki, hatto o‘zining ko‘z yoshlari-
ga toyib-toyib ketadi (Ko‘z yoshlar tufayli oyoq osti loy bo‘lgan). Shu
o‘rinda savol paydo bo‘lishi mumkin: bir vaqtlari yuqori davlat vazi-
falarida ishlagan, xonga yaqin bo‘lgan shoir shu qadar qashshoqla-
shib, ko‘z yoshlariga toyib ketadigan darajada notavon bo‘lib qolgan-
mi? Davlat ishlaridan ketgach, Ogahiyning moddiy ahvoli oldingiday
bo‘lmaganligi tabiiy. Lekin uning g‘azalda aytilganiday qashshoq,
nota vonligi bu shoirona mubolag‘adir. Shu o‘rinda
Dostları ilə paylaş: