Qubad İbad oğlu (Bayramov) Özəlləşdirmə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 3.1. Çexiya, Polşa, Rusiya və Azərbaycanda kütləvi özəlləşdirmə proqramlarının başlıca fərqləri
- Cədvəl 3.2. Özəlləşdirmədən əldə edilən vəsaitlərin bölüşdürülməsi (faizlə)
Cədvəl 3.1. Çexiya, Polşa, Rusiya və Azərbaycanda kütləvi özəlləşdirmə proqramlarının başlıca fərqləri Ölkələr Məqsədlər Miqyas Aparılma tempi Fəaliyyət ardıcıllığı Risk dərəcəsi Çexiya Sistem və siyasi dəyişikliklə r Dövlət əmlakının 1/4-i Yüksək, 1 ilə 2 mərhələ Təklif- tələb- investisiya fondları Yüksək Polşa Effektivliyi n yüksəldilmə si və sosial dəyişikliklə r Dövlət əmlakının 1/3-i Aşağı 10 il, mərhələ- ləri məlum deyil Təklif – investisiya fondları- tələb Məhdud Rusiya Siyasi və sistem dəyişikliklə ri Dövlət əmlakının 2/3-i Orta, birinci mərhələ 3 il davam edib. Tələb- investisiya fondları- təklif Yüksək Azərbayc an Siyasi və sosial dəyişik- liklər Dövlət əmlakının 2/3-i Ortadan aşağı Tələb- təklif- investisiya fondlar* Yüksək * Azərbaycanda çek investisiya fondlarının (ÇİF) fəaliyyətinin hüquqi bazası mövcud olsa da, indiyə qədər yalnız bir ÇİF fəaliyyətə başlamış və sonradan fəaliyyətini dayandırmışdır. (f) KÖP-ləri bir-birindən fərqləndirən daha bir əlamət özəlləşdirmədən əldə olunan vəsaitlərdən necə və hansı istiqamətlərdə istifadə qaydalarıdır. Təbii ki, bu daha çox özəlləşdirmənin məqsədlərindən irəli gələn maliyyə nəticəsi kimi də qiymətləndirilə bilər. Lakin, təcrübə göstərir ki, bir çox hallarda hətta eyni məqsəd güdən KÖP-lər müxtəlif ölkələrdə tətbiq olunarkən, özəlləşdirmədən daxil olan vəsaitlərin bölüşdürülməsinə fərqli yanaşmalar mövcuddur. Postsosialist ölkələrinin əksəriyyətində özəlləşdirmədən daxil olan vəsaitlər büdcənin mədaxilində çox da əhəmiyyətli xüsusi çəkiyə malik olmasa da, ondan istifadə variantlarının düzgün seçilməsi prosesin gedişində müsbət nəticələrin əldə edilməsinə imkan yaratdığından həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur. Lakin, bu məsələyə cəmiyyətin, eyni zamanda, daxili opponentlərin münasibəti adətən başqa kontekstdə yanaşmanın nəticəsini əks etdirir. Belə ki, bir çox hallarda özəlləşdirilən müəssisələrin satış dəyəri ilə onun aktivlərinin balans dəyərinin müqayisəsi yanlış nəticələr doğurduğundan, özəlləşdirici orqanlar tənqid atəşinə məruz qalırlar. Ancaq, nəzərə almaq lazımdır ki, özəlləşdirilən fondlar, avadanlıqlar deyil, hüquqi şəxslərdir, onların biznes fəaliyyətidir. Hüquqi şəxslərin balansının həm aktiv və həm də passiv tərəfləri mövcuddur. Aktivində avadanlıqlar durursa, passivində də borclar, öhdəliklər dayanır. Bir də ki, unutmayaq ki, Almaniyada hətta dövlət əmlakının 1 markaya satışı variantında da özəlləşdirmə tərcübəsi mövcud olmuşdur. Ona görə də KÖP-in reallaşdırılmasında diqqət çəkən məsələ özəlləşdirmədən daxil olan vəsaitin həcmi ilə yanaşı, həm də ondan istifadə qaydaları olmalıdır. Özəlləşdirmənin məqsədi ilə ondan əldə edilən vəsaitin həcmi və istifadə variantları arasındakı əlaqəyə gəlincə, təbii ki, sistem, sosial və siyasi dəyişikləri həyata keçirmək məqsədi güdən KÖP- da bu nisbət tərs mütənasibliyi ifadə edəcəkdir. Özəlləşdirmdən əldə olunan vəsaitlərin həcmi onun mərhələlərindən də asılıdır. Məsələn, Polşada ilk dövrlərdə bu istiqamətdə əhəmiyyətli nəticələr əldə olunmasa da, 1997-ci ildə dövlətin özəlləşdirmədən gəliri 1,9 mlrd. dollar təşkil etmişdir ki, bu da dövlət büdcəsinin mədaxilinin 5,4 faizini ifadə edirdi. Rusiyada bütövlükdə bu məbləğ bütün dövr üzrə cəmi 35 milyard ABŞ dollarına bərabər olmuşdur. Lakin, Rusiyada özəlləşdirmənin miqyasları Polşa ilə müqayisədə dəfələrlə geniş dairəni əhatə etmişdir. Qırğızıstanda özəlləşdirmədən əldə olunan vəsaitlərin həcmi 1997-ci ildə 22 mln, 1998-ci ildə isə 83 mln som təşkil etmişdir. Azərbaycanda 1 yanvar 2000-ci il tarixə özəlləşdirmədən əldə olunan vəsaitlərin bütövlükdə həcmi təxminən 100 mln. ABŞ dollarına bərabər olmuşdur. Azərbaycanda özəlləşdirmənin I dövlət proqramında özəlləşdirmədən əldə olunan vəsaitlərin hamısının dövlət büdcəsinə daxil olması nəzərdə tutulurdusa, II dövlət özəlləşdirmə proqramında bu məsələyə fərqli yanaşma ortalığa qoyuldu. Belə ki, özəlləşdirməyə məsul olan orqan kimi Dövlət Əmlakı Nazirliyi (hazırda İqtisadi İnkişaf Nazirliyi) müstəqil maliyyə məsləhətçiləri cəlb etmək, özəlləşdirmənin informasiya, metodiki təminatını həyata keçirmək, müəssisələrdə özəlləşdirmədən əvvəl sağlamlaşdırma tədbrləri aparmaq üçün həmin vəsaitin 25 faizini öz hesabında cəmləşdirmək hüququ qazanmışdır. Ümumiyyətlə, özəlləşdirmədən əldə olunan vəsait bütövlükdə dövlət büdcəsinə cəlb edilməsi praktikası bəzi postsosialist ölkələri üçün xarakterik hal hesab olunur. Bir çox hallarda bu siyasi rejimin mahiyyəti ilə də çulğalaşır. Buna misal olaraq Türkmənistanı, Tacikistanı göstərmək olar ki, orda bu vəsaitlərin istifadəsi üzərində sərəncam vermək hüququ ölkə prezidentinin özündə saxlanılır. Aşağıdakı cədvəldə Rusiya, Ukrayna, Qırğızıstan, Özbəkistan və Azərbaycanda özəlləşdirmədən əldə olunan vəsaitlərin bölüşdürülməsi müqayisəli şəkildə təqdim olunur. Cədvəl 3.2. Özəlləşdirmədən əldə edilən vəsaitlərin bölüşdürülməsi (faizlə) Rusiya Ukrayna Qırğızıs- tan Özbə- kistan Azərbay- can* Dövlət büdcəsinə 71 80 75 40 75 Yerli büdcəyə 10 - 15 20 - Kiçik və orta sahibkarlığın müdafiəsi fonduna 1 20 3 30 - Dövlət özəlləşdirmə fonduna 4,2 - 7 - Özəlləşdirməyə məsul olan hesabına 12,8 - - 10 25 Sair fondlara, o cümlədən ictimai fondlara 5,3 - - - - Qeyd olunanları yekunlaşdırarkən, bütövlükdə müxtəlif variantlı kütləvi özəlləşdirmə proqramlarının reallaşdırılmasını üç model üzrə qruplaşdırmaq mümkündür: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|