Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəki xan sarayı
- Şəkidə müstəmləkə əleyhinə 1838-ci il üsyanı
366
Çələbi məlik Nəcəfin fəaliyyətinə nəzarəti daha da gücləndirmişdi. Məlik Nəcəfin Nadir şaha təkrar şikayətindən sonra şah Hacı Çələbini yenidən yanına çağırtdırmış, amma o, şahın hüzuruna getməkdən imtina etmişdi. Hacı Çələbi 1743-cü ildə məlik Nəcəfi öldürmüş, iranlıları Şəkidən qovaraq burada müstəqil Şəki xanlığı yaratmışdı. Hacı Çələbi Şəki yaxınlığında yerləşən "Gələsən-görəsən" qalasında möhkəm sığınacaq tapmışdı. 1744-cü il noyabrın 29-da Şəki üzərinə hücum edən Nadir şahın qoşunları "Gələsən-görəsən" qalasında şəkililərin ciddi müqaviməti ilə qarşılaşıb geriyə qayıtmağa məcbur olmuşdu. 1745-ci ilin yazında İran qoşunları yenidən "Gələsən-görəsən" qalasına hücum etdilər. Şəkililər ciddi müqavimət göstərdilər, Nadir şahın Şəkinin yandırılması barədə əmri də "Gələsən-görəsən" qalasının müdafiəçilərinin mövqeyini qıra bilmədi. 1746-cı ildə "Gələsən-görəsən" qalasının 5 aylıq mühasirəsi nəticəsində müdafiəçilərin ərzaq ehtiyatı tükəndiyindən Hacı
Çələbi Nadir
şahın ali
hakimiyyətini tanımaq məcburiyyətində qaldı. Nadir şah 1747-ci ildə öldürüləndən sonra Hacı Çələbi özünü Şəki xanı (1141 - 55) elan etdi. Hacı Çələbi xan Şəki xanlığının ərazisini genişləndirməyə cəhd göstərdi: Təbriz və Qarabağ xanlıqları üzərinə bir sıra uğursuz yürüşlər etdi. Hacı Çələbi xan öz hakimiyyətini möhkəmləndirmək məqsədi ilə oğlu Ağakişi bəyi qazıqumuxlu Məhəmməd Həsən xanın qızı ilə evləndirdi. Bundan sonra Hacı Çələbi xan Qəbələ və Ərəş sultanlıqlarını özündən asılı vəziyyətə saldı. Hacı Çələbi xan 1751-ci ildə Şəki xanlığı ərazisinə soxulmuş gürcü çarı II İraklinin qoşunları üzərində qələbə çaldı. 1752-ci ildə Hacı Çələbi xan Nizaminin qəbri yaxınlığındakı savaşda İrakli, gəncəli Şahverdi xan, qaradağlı Kazım xan, naxçıvanlı Heydərqulu xan və irəvanlı Hüseynqulu xanın birləşmiş qoşunları üzərində qələbə çaldı. Bu qələbədən sonra Qazax və Borçalı gürcü qoşunlarından təmizləndi. Elə həmin ildə carlıların köməyinə gələn Hacı Çələbi xan Carda gürcü qoşunlarını daha ağır məğlubiyyətə uğratdı. Hacı Çələbi xanın 1755-ci ildə Ağsunu uğursuz mühasirəyə almaqla Şirvanı tutmaq cəhdləri boşa çıxdı. Hacı Çələbi xanın ölümündən sonra oğlu Ağakişi bəy Şəkinin xanı oldu, lakin o, qayınatası qazıqumuxlu Məhəmməd Həsən xan tərəfindən öldürüldü. Qubalı Fətəli xanın köməkliyi ilə Məhəmməd Həsən xan Şəkidən qovuldu, Hacı Çələbi xanın Quba xanının ali hakimiyyətini tanıyan nəvəsi Hüseyn xan (1755 - 79) taxta çıxdı. 1767-ci ildə Şamaxı xanlığını tutan Hüseyn xanla Fətəli xanın müttəfiq qoşunları onun ərazisini Quba xanlığı ilə Şəki xanlığı arasında bölüşdürdülər. Lakin bölünmüş ərazi üstündə müttəfiqlər arasında baş qaldıran narazılıqlar onunla nəticələndi ki, Hüseyn xan avar xanı və Şamaxının keçmiş xanı Ağası xanla birlikdə Fətəli xanın qoşunları üzərinə hücuma keçdi, amma 1768-ci ilin sentyabrında məğlub oldu. Şəki xanlığının hakimiyyəti altında olan Şamaxı
367
torpaqları da Quba xanlığına qatıldı. 1773-cü ildə müttəfiqlər Quba xanlığı üzərinə yeni hücuma keçdilər, lakin yenə də məğlubiyyətə uğradılar. Hüseyn xanın 1779- cu ildə ölümündən sonra Əbdülqədir xan Şəkinin xanı oldu (1779-81). 1781-ci ildə Məhəmməd Həsən xan yenidən Şəkidə hakimiyyəti ələ keçirdi və Şəkinin xanı oldu (1781 -95). Məhəmməd Həsən xan 1785-ci ildə qubalı Fətəli xan tərəfindən məğlub edildi. Münasibətləri yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə Məhəmməd Həsən xan Fətəli xanın bacısı ilə evləndi, Fətəli xan da Məhəmməd Həsən xanın bacısı ilə evləndi. Lakin gürcü çarı İrakli ilə ittifaqa girən Məhəmməd Həsən xan 1788-ci ildə yenidən Fətəli xanın üzərinə hücum etdi, ancaq Şamaxı yaxınlığında məğlub oldu və Şəki xanlığı yenidən Quba xanlığından asılı vəziyyətə düşdü. Fətəli xanın ölümündən sonra Məhəmməd Həsən xan bu asılılıqdan qurtardı və 1790-cı ildə Şamaxı xanlarının hakimiyyətini bərpa etdi və onları öz təsiri altına aldı. 1795-ci ildə Məhəmməd Həsən xanın ölümündən sonra Səlim xan Şəkinin xanı oldu (1795 - 1806). Rus qoşunları Gəncəni tutduqdan sonra Səlim xan qayınatası qarabağlı İbrahimxəlil xanın məsləhəti ilə Şəki xanlığının Rusiya imperiyasının himayəsi altına keçməsi haqqında 1805-ci il Kürəkçay müqaviləsini imzaladı. Sonra Sisianovdan Şamaxı xanlığına qarşı yürüşdə iştirak etmək və ərazilərin bir hissəsini almaq təklifi alan Səlim xan Şəki dəstələrini rus qoşunlarına köməyə göndərdi. Lakin qarabağlı İbrahimxəlil xanın öldürülməsi Səlim xanı qəzəbləndirdi. O, Rusiyanın himayəsindən imtina etdi və rus qarnizonunu Şəkidən qovdu. 1806-cı il oktyabrın 22-də rus qoşunları Şəkini mühasirəyə aldılar və yerli əhalinin ciddi müqavimətinə baxmayaraq, şəhəri tutdular. Səlim xan İrana qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Rusiyameylli xoylu Cəfərqulu xan Səlim xanın yerinə təyin edildi və o, İrandan bir çox erməni ailəsini özü ilə Şəkiyə köçürdü. 1819-cu ildə Rusiyanın Qafqazdakı hakimi general Yermolovun yaxın dostu, milliyyətcə erməni olan rus generalı Mədotovun göstərişi ilə şəkili İsmayıl xanı zəhərlədilər və Şəki xanlığı birdəfəlik ləğv edildi.
- 1762-ci ildə Nuxada inşa olunmuşdur. Saray ağacdan inşa edilib, amma onun tikilməsi prosesində bir dənə də olsa mismardan istifadə olunmamışdır. Sarayın fasadı boyaboy şəbəkə şəklində şüşələnmiş aynabənddən ibarətdir. Sarayın fasadı və daxili çoxlu oyma işlərlə bəzədilmişdir. Sarayın divarlarında rəssam Firuz tərəfindən Nizaminin "Yeddi gözəl", "Xosrov və Şirin" və "Leyli və Məcnun" poemalarının motivləri əsasında çəkdiyi rəsmlər vardır. Güman edilir ki, bu möhtəşəm abidənin yaradıcısı ustad Abbasquludur.
rəncbərlərin və əvvəllər vergilərdən azad olan maafların vəziyyəti daha ağır idi. Yerli əyanlar və ruhanilər də Şəki əyalətinin rus komendantından narazı idilər. Şəkinin keçmiş xanı Səlim xanın oğlu Hacı xan tərəfindən buraya göndərilmiş Məşədi Məmməd adlı şəxs hələ 1837-ci ildə Şəkidə xırda dəstəyə başçılıq edirdi,
Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|