Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şərq məsələsi
- Şərqi Roma imperiyası
- Şıxlinski Əliağa
368
lakin bir qədər sonra həbs edilib Şəki həbsxanasına salındı. 1838-ci ilin iyulunda həbsxanadan Dağıstana qaçan Məşədi Məmməd burada rutullu Ağaboy ilə əlaqə yaratdı. 1838-ci il avqustun axırlarında təqiblərdən Dağıstana qaçmış Qafqaz dağlıları və şəkililərin 5 minlik dəstəsi Şəki əyalətinə daxil oldu. Nuxaya (Şəki) çatan üsyançıların birləşmiş qüvvələri şəhər qalasından başqa, demək olar ki, bütün şəhəri tutdular. Az sonra başqa əyalətlərdən Nuxaya - rus qoşunlarına yardım gəldi. 1838-ci il sentyabrın 9-da üsyançılar şəhəri tərk etmək məcburiyyətində qaldılar. Məşədi Məmməd İrana qayıtdı.
- əsas mənbəyi Quran olan müsəlman hüququ. Quranı insanlara çatdıran Məhəmməd qanunverici peyğəmbər kimi qəbul edilirdi. Bu, ərəbcə "şəriə" adlandığından ona "şəriət" adı verilmişdir.
- Osmanlı imperiyasının dağılması və Avropa dövlətlərinin onun vilayətlərini bölüşdürmək uğrunda mübarizəsi ilə bağlı diplomatiyada və tarixdə XVIII əsr - XX əsrin əvvəllərində beynəlxalq ziddiyyətləri bildirmək üçün qəbul olunmuş məfhum. Osmanlı imperiyasının XIX əsr - XX əsrin əvvəllərində Asiya və Avropada vilayətlərini itirməsi, eləcə də Atatürkün başçılığı ilə müstəqil Türkiyə Respublikasının yaradılması Şərq məsələsini dünya siyasi səhnəsindən çıxardı.
- Roma imperiyasının 395-ci ildə iki yerə parçalanmasından sonra onun şərq hissəsinin elmdə qəbul edilmiş adı. Konstantinopol şəhəri onun paytaxtı olmuşdur. Qərbi Roma imperiyası süqut etdikdən sonra Şərqi Roma imperiyasını Bizans adlandırdılar.
- Naxçıvan yaxınlığında düzənlik. 1501-ci ilin ortalarında Şərur düzənliyində İsmayılın başçılıq etdiyi qızılbaş qoşunları ilə Ağqoyunlu dövlətlərindən birinin padşahı olan Əlvənd Mirzənin ordusu arasında döyüş baş vermişdir. Ağqoyunlu qoşunları 30 min nəfərə çatırdı, qızılbaşlar isə cəmisi 7 min nəfər idi. Lakin öz döyüşçülərinə inanmayan padşah qoşunlarının geriyə qaçmaması üçün əmr etmişdi ki, zəncirlə bir-birinə bağlanmış dəvələri qoşunun arxasına düzsünlər. Şərur döyüşü Əlvənd Mirzənin ordusunun tam darmadağın edilməsi ilə başa çatdı, yalnız az bir qisim adam qaçmaqla canını qurtara bildi. Ağqoyunlu köçəri əyanlarının çox hissəsi əsir düşdü və edam olundu. Qızılbaşlar böyük qənimətlər ələ keçirdilər: çox gözəl at ilxıları, çoxlu dəvə, qızıl və gümüş qablar, qiymətli alaçıqlar və xalılar və s. Şərur savaşından sonra İsmayıl təntənəli şəkildə Təbrizə daxil olub özünü şah elan etdi.
(1865 - 1943) - artilleriya general-leytenantı. Şıxlinski Peterburqda artilleriya məktəbini bitirmişdir. 1904 - 1905-ci illər rus - yapon müharibəsində Port-Arturun müdafiəsində şəxsən göstərdiyi rəşadətə görə qızıl xəncərlə mükafatlandırılmışdır. Şıxlinskinin artilleriya peşəsinə gətirdiyi yeniliklər hərbi məktəblərdə öyrənilirdi. Birinci Dünya müharibəsinin ilk günlərində Rusiya imperiyasının paytaxtı Peterburq şəhərinin artilleriya müdafiəsi ona həvalə olunmuşdu. Sonralar Şıxlinski Qərb cəbhəsində artilleriya rəisi, daha sonra isə 10-
369
cu ordunun baş komandanı təyin edilmişdir. Çar ordusunda "vəhşi diviziya" adlanan tatar polku əsasında 1918-ci ilin mart - aprelində Zaqafqaziya Seymi dövründə general Şıxlinskinin komandanlığı ilə "Əlahiddə Azərbaycan korpusu" təşkil olunmuşdur. 1918-ci il dekabrın 25-də Şıxlinski Azərbaycan Demokratik Respublikası hərbi nazirinin müavini təyin edilmiş və Azərbaycan milli ordusunun yaradılmasında çox böyük rol oynamışdır.
(ər. "əş-şiə" - "davamçı", "partiya") - şiəliyin davamçıları. Əli və onun nəslindən olanları Məhəmməd peyğəmbərin yeganə qanuni varisləri qəbul edən müxtəlif qrup və icmaların ümumi adı. Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından az sonra onun davamçılarının bir hissəsi Əlinin varisliyi, ali hakimiyyətin peyğəmbər ailəsində saxlanılması uğrunda çıxış etdi. Bu qruplaşma müsəlmanların dini birliyini pozan hərəkatın özəyini təşkil edirdi və sonralar müsəlmanların iki əsas hissəyə - sünnilərə və şiələrə parçalanmasına səbəb oldu. İmam Əlinin öldürülməsindən sonra şiələr ali hakimiyyətin (imamətin) müstəsna olaraq Əlinin nəslindən olanları nəzərdə tutaraq peyğəmbər ailəsinə qaytarılması uğrunda mübarizə apardılar. Şiələrin hərbi-siyasi məğlubiyyətləri (Hüseynin şəhid olması, Muxtarın çıxışının darmadağın edilməsi) onların qüvvələrinin daha çox dini ideyalar sahəsinə istiqamətlənməsinə səbəb oldu. Əlinin nəslindən olan bu qruplaşmanın bazası əsasında şiə hərəkatı meydana gəldi. Xəlifələrin seçkililiyini bəyan edən sünnilərin əksinə olaraq şiələr Əlinin nəslindən olanların hakimiyyətinin irsilik prinsipini müdafiə edirdilər. Şiələr baş verən bədbəxtliklərin hamısının hakimiyyəti qəsb etmiş Əməvilərin qeyri-qanuni idarəçiliyindən irəli gəlməsi haqqında təbliğat aparır və bildirirdilər ki, ali hakimiyyətin Əlinin nəslinə qaytarılması Allahın iradəsinin yerinə yetirilməsinə və ədalətin bərqərarlaşmasına səbəb olacaq. Şiə təbliğatı Əməvilər sülaləsinin devrilməsinə səbəb oldu, amma bundan peyğəmbərin qohumlarının digər qolu Abbasilər bəhrələndilər. Ələvilər hakimiyyət uğrunda mübarizəni dayandırmamışdılar, lakin onların Abbasilərdən ayrılması şiə hərəkatının sosial bazasını xeyli məhdudlaşdırmışdı. Bundan əlavə, şiələrin özlərinin arasında, xüsusilə də imamət hüququnun Əlinin bu və ya digər nəsillərinə verilməsi məsələsində birlik yox idi. VIII əsrdə şiə hərəkatı iki əsas cərəyana - "mötədil"lərə və "ifrat"lara parçalandı. İfrat şiələrin təlimi islamdan o qədər uzaqlaşdı ki, əslində, ayrıca bir dinə çevrildi. İslamın bütün tarixi ərzində şiələr vaxtaşırı uğurla hakimiyyətin Əlinin nəslindən olanlara qaytarılması uğrunda mübarizə aparırdılar, hətta müsəlman dünyasının müxtəlif ucqarlarında (Təbəristan, Yəmən, Misir) onlar ələvi imamətləri yarada bilmişdilər. Hazırda İran əhalisinin mütləq əksəriyyəti, Azərbaycan, Bəhreyn, İraq, Yəmən, Livan və Mərkəzi Asiya müsəlmanlarının xeyli hissəsi şiədir. Şiə icmaları faktik olaraq bütün müsəlman ölkələrində var.
- XVIII əsr Azərbaycan şairi. Şirin tarixi mövzuda şerlər yazmışdır. Ağa Məhəmməd şah Qacarın İran qoşunları tərəfindən Tiflisin Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|