Redaksiya heyəTİ: Baş redaktor

212
Milli ədəbiyyat 
130 
illiyi
HÜSEYN CAVİD
1882-1941
OKTY
ABR
Hüseyn Molla Abdulla oğlu Rasizadə 
1882-ci  il  oktyabr  ayının  24-də  Naxçı-
vanın  Şahtaxtı  kəndində  dünyaya  göz 
açdı.  İlk  təhsilini  mollaxanada  alan,  5 
il  ərzində  ilahiyyatı,  fars,  ərəb  dillərini 
öyrənən  Hüseyn,  14  yaşında  ikən  XIX 
yüzilliyin görkəmli maarifçilərindən olan 
Məhəmmədtağı  Sidqinin  təşkil  etdiyi 
“Məktəbi-tərbiyə”yə  daxil  olur.  1898-ci 
ildə  isə  burada  təhsilini  başa  vurduqdan 
sonra Təbrizə gedərək oradakı “Talibiyyə” 
mədrəsəsində  oxuyur. Yaradıcılığa  erkən 
başlayan  Hüseyn  ilk  şeirlərini  “Gülçin”, 
“Arif”, “Salik” təxəllüsü ilə qələmə alır. 
Cavid  İstanbul  Universitetinin  Ədə 
biyyat  şöbəsini  bitirmiş  (1909),  Naxçı-
vanda, sonra isə Gəncə və Tiflisdə, 1915-
ci ildən isə Bakıda müəllimlik etmişdir.
Hüseyn  Cavid  klassik  Azərbaycan 
ədəbiyyatının  ən  yaxşı  ənənələrini  inki-
şaf  etdirən  sənətkarlardandır.  O,  XX  əsr 
Azərbaycan  mütərəqqi  romantizminin 
banilərindən biri olmuşdur. Hüseyn Cavid 
sənəti  janr  və  forma  cəhətdən  zəngindir. 
O,  lirik  şeirlərin,  lirik-epik,  epik  poe-
maların,  Azərbaycan  ədəbiyyatında  ilk 
mənzum  faciə  və  dramların  müəllifidir. 
“Keçmiş günlər” adlı ilk şeir kitabı 1913-
cü ildə çap olunmuşdur.
Onun  fəlsəfi  və  tarixi  faciələri,  ailə-
məişət  dramları  üslub,  yazı  ədası,  forma 
yeniliyi  baxımından  Azərbaycan  drama-
turgiyasında  yeni  bir  mərhələ  yaratdığı 
kimi, milli teatr mədəniyyətinin inkişafına 
da qüvvətli təsir göstərmiş, “Cavid teatrı” 
kimi  səciyyələndirilmişdir.  Azərbaycan 
ədəbiyyatında  ilk  mənzum  faciə  olan 
“Şeyx  Sənan”  (1914)  əsərində  xalqları 
bir-birinə qovuşdurmaq üçün ümumbəşəri 
din ideyasını ortaya atmışdır. 
Yaradıcılığında  mühüm  yer  tutan 
“İblis”  (1918)  mənzum  faciəsində  döv-
rün bütün mürtəce qüvvələri - “insan in-
sana  qurddur”  fəlsəfəsinin  tərəfdarları, 
“iyirminci  əsrin  mədəni  vəhşiləri”  olan 
dairələri İblis surətində ümumiləşdirilmiş, 
işğalçı müharibələrə lənət yağdırmışdır.
20-30-cu 
illərdə 
Hüseyn 
Ca-
vid  bir  sıra  tarixi  dramlar  yazmışdır. 
“Peyğəmbər”  (1922)  və  “Topal  Tey-
mur”  (1925)  əsərlərindən  sonra  yazdığı 
“Səyavuş”  (1933),  “Xəyyam”  (1935)  ta-
rixi dramları Hüseyn Cavidin tarixə, tarixi 
şəxsiyyətlərə baxışında ciddi dönüş oldu. 
Cənubi  Azərbaycandakı  soydaşlarımızın 
“şahənşahlıq” üsuli-idarəsi əsarəti altında 
əzab  çəkməsi,  ən  adi  insan  hüquqların-
dan məhrum edilməsi də vətənpərvər şair 
kimi Hüseyn Cavidi düşündürürdü (“Telli 
saz” dramı, 1930; “Kor Neyzən” poeması, 
1930). 
1937-ci ilin repressiyalar dalğası baş-
layanda Cavid ilk həbs olunanlar sırasında 
idi. O, Sibir buzlaqlarına sürgün edilmiş 
və  1941-ci  il  dekabr  ayının  5-də  İrkutsk 
vilayətində vəfat etmişdir. 
Şairin  xatirəsi  xalqımız  tərəfindən 
həmişə  əziz  tutulub.  Hüseyn  Cavidin 
100  illik  yubileyilə  əlaqədar  1982-ci 
ildə  ümummilli  lider  Heydər  Əliyevin 
təşşəbbüsü  və  himayəsi  ilə  cənazəsinin 
qalıqları  İrkutskdan  Naxçıvana  gətirildi 
və  ev-muzeyinin  yaxınlığında  dəfn 
edildi.  1996-cı  ildə  Naxçıvanda  böyük 
Azərbaycan  şairi  və  dramaturqu  Hü-
seyn  Cavidin  qəbri  üzərində  möhtəşəm 
memarlıq-xatirə  kompleksi  “Hüseyn  Ca-
vid məqbərəsi” ucaldıldı.
Ə d ə b i y y a t
Cavid, H. Əsərləri [Mətn]: 
5 cilddə /H. Cavid; tərt. ed. 
T. Cavid; red. T. Kərimli .- 
Bakı : Lider , 2005. 
Axundov, B. Əzablı yolların 
fədakar yolçusu [Mətn] 
/B.Axundov //Xalq qəzeti.- 
2009.- 4 iyun.- S.5.
Əliyev, H. Yaxın keçmişdən 
uzaq gələcəyə [Mətn] 
/H.Əliyev //Mədəniyyət.-
2009.-10 iyun.-S.7.
Əliyev, K. Hüseyn Cavid 
[Mətn]: həyatı və yaradıcı-
lığı /K.Əliyev.- Bakı: Elm, 
2008.- 322 s.
Hüseyn Cavid taleyi və 
sənəti [Mətn] : (məqalələr).- 
Bakı: Nurlan, 2007.- 140 s.
Джафаров Мамед 
Джафар [Текст]: [ 
о Гусейн Джавиде] : 
Гусейн Джавид-поет 
и драматург /Мамед 
Джафар Джафаров.- 
Баку: Язычы, 1982.- С.21.
24
Şair

---

213
Tarixdə bu gün 
1992
XOCAVƏNDİN İŞĞALININ 
20-Cİ İLDÖNÜMÜ
OKTY
ABR
Ərazisi – 1,46 min kv.km
Əhalinin sayı – 41,8 min nəfər
İşğal tarixi - 02.10.1992-ci il
Xocavənd  rayonu  1992-ci  il  oktyabr  ayının  2-də 
Ermənistan Respublikası tərəfindən işğal olunub. 
Ümumi  sahəsi  25,5  min  hektar  olan  Xocavənd 
meşəsində palıd ağacları qırılaraq ermənilər tərəfindən 
daşınıb, Xocaşın çayının kənarlarında bitən təbii meşə 
məhv edilib.
Azərbaycan  Respublikası  Ekologiya  və  Təbii 
Sərvətlər  Nazirliyinin  “İşğal  olunmuş  Azərbaycan 
ərazilərində  ətraf  mühitə  və  təbii  sərvətlərə  dağıdıcı 
təsiri  müəyyənləşdirən  (izləyən)  operativ  mərkəz”in 
əldə etdiyi məlumatlara əsasən, rayon ərazisində əkilib-
becərilən  narkotik  vasitələr  müxtəlif  ölkələrə  satılır, 
ərazilər mütəmadi yandırılaraq fauna və flora tamamən 
məhv edilir, içlik materialına yararlı ağaclar qırılaraq 
Ermənistana aparılır və digər ölkələrə satılır.
Rayon  Ağdam-Füzuli  avtomobil  yolu  kənarında, 
dağətəyi düzənlikdədir. Relyefi əsasən dağlıqdır. Hün-
dürlüyü təqribən 500 metrdən 2725 metrə (Böyük Kirs 
dağı) qədərdir.
Ərazisi  alçaq  dağlıq  və  düzənlikdən  ibarət  olan 
Xocavənd rayonunun ümumi sahəsi 145647 hektardır. 
Rayon  2  şəhər  tipli  qəsəbə  və  38  kənddən  ibarətdir: 
Qaradağlı, Xocavənd, Ömrallar, Muğanlı, Kuropatkin, 
Tuğ,  Haxulu,  Salaketin,  Günəşli,  Xətai.  Dağ  yamac-
larına səpələnmiş beş-on Qarabağ obası. Məşhur Tuğ 
kəndi...
Qədim yaşayış məskənlərindən sayılan Xocavəndin 
ərazisi təbii sərvətlərlə - tikinti materialları və fayda-
lı qazıntılarla, meşə zolaqları və şirin su ehtiyatları ilə 
zəngindir. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyindən 
verilən  məlumata  görə,  Xocavənd  rayonunun  Qırmı-
zıbazar  qəsəbəsində  diametri  600  sm,  hündürlüyü  25 
m olan 1 ədəd 1000 və 1 ədəd 2000 il yaşlı Şərq çi-
narları qədim təbiət abidəsi kimi qorunurdu. Rayonun 
Qarakənd  kəndində  “Qırmızı  kitab”a  düşən,  üçüncü 
dövrün relikt növü olan, orta diametri 24 sm, hündür-
lüyü 12 metr, yaşı 100 illik azat ağacları da mühafizə 
edilirdi.
Azərbaycanı  qədim  yaşayış  məskəni  kimi  dünya-
da  tanıdan  abidələrdən  biri,  dəniz  səviyyəsindən  900 
metr hündürlükdə yerləşən, uzunluğu 190 metr, əhəng 
daşları oksfordkimeric dövrünə aid olan Azıx mağara-
sı Xocavəndin Füzuli rayonuna yaxın, Azıx kəndinin 
1  kilometr  cənubi-şərqində  yerləşir.  Həmin  rayonun 
Mets-Tağlar kəndindən cənubda, dəniz səviyyəsindən 
850 m hündürlükdə yerləşən, uzunluğu 22 metr, əhəng 
daşları  oksfordkimeric  dövrünə  aid  olan  Tağlar  ma-
ğarası da tarixi abidə kimi xüsusi əhəmiyyətə malik-
dir.  Xocavənd  ərazisində  istifadəyə  yararlı  yeraltı  su 
ehtiyatlarını  qiymətləndirmək  məqsədilə  bir  vaxtlar 
kompleks hidrogeoloji tədqiqatlar aparılıb. Nəticədə 9 
perspektiv sahə seçilib və həmin sahələr üzrə IV dövr, 
Təbaşir və Yura sulu komplekslərinin 83 min kubmetr/
gün həcmində yeraltı su ehtiyatları aşkarlanıb. Bundan 
başqa bulaq axımı moduluna əsasən 7,34 min kubmetr/
gün həcmdə yeraltı su ehtiyatları hesablanıb. Beləliklə, 
rayonun ərazisində istifadəyə yararlı yeraltı sular 90,34 
min kubmetr/gün təşkil edir.
İşğal  altında  olan  Xocavəndin  ərazisi  bütövlükdə 
ekoloji terrora məruz qalıb. Azıx mağarasını ermənilər 
silah anbarına çeviriblər. Rayonun ərazisində yerləşən 
və ümumi sahəsi 25,5 min hektar olan meşədəki palıd 
ağacları qırılaraq daşınıb, Xonaşen çayının kənarlarında 
bitən təbii meşə isə tamamilə məhv edilib. Xocavəndin 
Yelli Gədik sahəsində Füzuliyə gedən yolun sağ və sol 
tərəflərində avtomobil yollarının mühafizəsi məqsədilə 
əkilən ağaclar da kəsilib.
Ermənilər  beynəlxalq  konvensiyaların  tələblərinə 
məhəl qoymadan ümumdünya əhəmiyyətli təbiət və ta-
rixi abidələrimizi məhv etməkdə davam edirlər.
2

---