Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı 267 olunurdu [2.17]. XVII əsrin ikinci yarısında fransız muhəndisi və ixtiraçısı Jozef Kuynonun (fran. Nicholas Joseph Cugnot) buxar maşının tətbiqi uzrə apardığı tədqiqatların nəticələrinin genişləndirilməsi və praktikada tətbiqinin uğursuz olması da, elə yuxarıda qeyd olunan səbəbdən bas verir. Kuyno, bizə məlum olan avtomobilin pioneri sayılır. Fransa ordusu üçün yeni artilleriya qurğularının düzəldilməsi ilə məşğul olan mühəndis hərbi nazirlikdən artilleriya üçün yeni nəqliyyat vasitəsinin işlənməsi üzrə tapşırıq alır. Onun bu məqsədlə duzəltdiyi, buxar maşını ilə hərəkətə gətirilən araba, ilk dəfə olaraq nəqliyyatda edilmiş mexanikləşdirmə idi [2.16]. Fransada, 1769-cu ildə numayiş etdirilən bu araba 3,5 − 4 km/saat sürətlə hərəkət edə bilirdi (şəkil 2.27). Bu arabanın qabaq hissəsində yerləşdirilmiş buxar qazanı onun idarəsini cətinləşdirmişdir. Ona gorə də, konstruksiyanın dəyişdirilməsi lazım idi. Ancaq dovlətin bu layihəyə laqeyd olması və sonralar ölkədə baş verən siyasi proseslər nəticəsində Kuynonun işləri yarımçıq qalır və tətbiq olunmur. Buxar maşınlarının tətbiqinə olan belə munasibət uzun müddət dəyişmir. Şəkil 2.27. Buxar arabası. 1815-ci ildə ingilis maşınqayıranları Fransaya gələrək orada öz firmalarını açırlar. Bununla fransızlar İngiltərə ilə əlaqələrini bərpa edərək yeni texnologiyalar haqqında məlumatlar alırlar. Nəticədə Fran- Sənaye inqilabı 268 sada buxar maşınlarının sayı sürətlə artmağa başlayır. 1830-cu ildə Fransada 625 (cəmi 10000 PS gücündə) buxar maşını olduğu halda, bu maşınların sayı 1875-ci ildə 32000-i (cəmi 400000 PS gücündə) keçmişdir [2.15]. XVIII əsrdə buxar maşınlarının yayılmasının ləng getməsi su turbinlərinin gücünün nisbətən yüksək olması və onların nisbətən asan tətbiq olunması ilə bağlı idi. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, 1815-ci ildə hidravlik qurğunun orta gücü 150000 a.g.-ə bərabər idi. Bu, buxar maşını ilə müqayisədə 3 dəfə çox idi. Ona görə də, buxar maşınları əsasən dağ-mədənlərində tətbiq olunurdu. Buxar maşınları gücünün artması sayəsində, 1850-ci ildən başlayaraq geniş tətbiq olunmağa başlayır. 1850-ci ildə nəqliyyat buxar maşını ilə işləyən 3907 lokomotiv və 552 gəmi istifadə olunurdu [2.15]. 1852-ci ildə ən çox buxar maşını tətbiq edən sənaye tekstil sahəsi idi. Tekstil sənayesində 1179 maşınla müqayisədə, maşınqayırma fabriklərində cəmi 539 maşın var idi. 1852-ci ildə III Napoleona, beynəlxalq igtisadi sazişləri parlamentdə ratifikasiya etmədən tətbiq etmək səlahiyyətləri verilir. Bunun nəticəsində, 1860-cı ildən başlayaraq Fransa dost ölkələr və vacib ticarət müttəffiqləri ilə əlverişli müqavilələr bağlamağa nail olur. Bu ümumilikdə, Fransanın daxili bazarının tədricən xarici investorlara açılması demək idi. Fransa iqtisadiyyatının inkişafında onun malik olduğu təbii sərvətlərin miqdarı və yeri də aparıcı rol oynamışdır. Fransada buxar maşınlarının zəif tətbiq edilməsi, həm də Fransanın az kömür ehtiyatına malik olması ilə bağlı idi. İngiltərə və Almaniya ilə müqayisədə Fransada çox az mineral yanacaq ehtiyatları var idi. İstehsal olunan kömür tələbatın yalnız 55 − 75%-ini təşkil edirdi [2.15]. Fransanın tutduğu coğrafi mövqe kömür istehsalı üçün əlverişli deyildi. Digər tərəfdən Fransada çıxarılan kömür koks istehsalı üçün yaramırdı. Keyfiyyətli kömürün olmaması dəmir və polad istehsalına çəkilən xərci kəskin şəkildə artırırdı, çünki kömür Böyük Britaniyadan Sənaye inqilabı 269 və Almaniyadan baha qiymətə gətirilirdi. Bir tərəfdən kömür üçün təbii sərvətlərin qıtlığı, digər tərəfdən 1830-cu idə Belçikanın və 1871-ci ildə Elzas-Lotarengiyanın ayrılması nəticəsində kömürlə zəngin ərazilərin itirilməsi, Fransa sənayesinin inkişafının zəifləməsinə səbəb olurdu. Ya dəmir filiz kömürlə zəngin olan regionlara aparılmalı, ya da kömür filiz mədənləri yerləşən ərazilərə gətirilməli idi. Buna görə də, Loure hövzəsində Fransanın ağır sənayesinin böyük hissəsi cəmləşmişdir. Bunların hər ikisi böyük xərclərlə bağlı idi. Dəmir yolunun tikilməsi ilə bağlı olaraq ölkədə nəqliyyat gücü artmağa başlayır. Kömürü mədənlərdən yaxınlıqda olan su kanalına daşımaq üçün Fransada ilk dəfə olaraq dəmir yolu Saint-Etienne və Andreçiuks arasında çəkilmişdir. Metal emalı sənayesinin inkişafı, istehsal prosesində dəmir filizi və əritmə prosesi üçün lazım olan kömürdən asılı olduğundan dağ-mədən sənayesi ilə sıx bağlı idi. Buna görə də, dağ-mədən sahəsində mövcud olan problemlər metal emalı sənayesinin inkişafına mənfi təsir göstərirdi. Fransanın böyük meşə sahəsinə malik olması və digər tərəfdən çatışmayan daş kömür ehtiyatı, ağac kömürlə işləyən domna sobalarının uzun müddət dəmir istehsalında tətbiq edilməsini tələb etmişdir. Belə ki, 1850-ci ildə dəmir istehsalında tətbiq olunan, koksla işləyən domna sobaların payı ümumi istehsalda 50% təşkil edirdi [2.14]. Metallurgiya sənaeyesi üçün meşələrdə dağınıq şəkildə yayılmış ağac kömürü ilə işləyən sobalar səciyyəvi idi. Buna görə də, metal istehsalı sənayesi, Kreusot və Şnayder kimi böyük zavodların olmasına baxmayaraq beynəlxalq müstəvidə rəqabətə davamlı deyildi. Bunun üçün kömrük siyasəti lazım idi ki, daxili bazarda metal sənayesini qorumaq və onun inkişafını stimullaşdırmaq mümkün olsun. III Napoleon hakimiyyəti dövründə kömrük haqqının aşağı salınması nəticəsində Fransada sənayenin inkişafı canlanır. XVIII əsrin birinci yarısında Fransada tekstil sənayesi ümumi iqtisadi müəssisələrin kapitalının yalnız bir faizini təşkil etməsinə baxmayaraq, orada çalışan Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|