Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı 270 işçilərin sayına görə əsas sənaye sahələrindən sayılırdı. 1850-ci ilə qədər Fransada bu sahə sənayeləşdirilməmiş qalırdı. Yalnız 50-ci illərdən sonra ölkədə ipəyirən maşınların geniş tətbiq olunması pambıq sənayesinin inkişafını gücləndirmişdir. İpəyirən maşınların ilk dəfə 1782-ci ildə tətbiq olunmasına baxmayarq onun yayılması üçün böyük vaxt tələb olunmuşdur. Bu, buxar maşınını hələ ilk vaxtlardan, domna sobalarını 1785-ci ildən tanıyan Fransa iqtisadiyyatı üçün səciyyəvi idi. Şənayeləşmənin əsaslarını təşkil edən texniki yeniliklərin və texnologiyaların yaradıcısı və yayıcısı sayılan texniki peşə sahiblərinin hazırlanması, Fransada gedən proseslərdə böyük rol oynamışdır. Sənayeləşmə qədəm qoyduğu vaxtdan, liberal dövlət məmurları və iqtisadçılar bu prosesin sürətlənməsi üçün texniki təhsilin gücləndirilməsi və yayılmasının vacibliyini dərk etmişlər. Illər boyu cəmiyyətdə izahetmə və rasionallaşdırma nəticəsində humanistliyin ön plana çıxmasi, təhsilin sosial-iqtisadi inkişafın mühərriki rolunu oynaması uçun şərait yaratmisdir. İlk fransız sənaye məktəbi “Ecoles des Artes et Metriers” adı altında yaranır. Bu anlayış texnika, sənaye və peşə kimi sahələri özündə cəmləşdirən “mexanika haqqında incəsənət” kimi başa düşülürdü. Bu tipdə ilk məktəb “İncəsənət peşəsi üzrə məktəb” (frans. “Conservatorie des Artes et Metriers”) 1794-cü ildə Parisdə yaradılmışdır (şəkil 2.28). Burada söhbət əslində texniki müzeydən gedirdi. Muzey o dövrdə daha çox təhsil institutu sayılırdı. Bu muzeylərdə çox vaxt texniki eksponatları nümayiş etdirməklə mühazirələr keçirilirdi. Əsasən isə axşam kursları işçilərə öz təhsillərini artırmağa imkan verirdi [2.14]. Fransada sonrakı məktəblər 1806-cı ildə Çalon-sür-Marn (fran. Chalons-sur-Marne), 1815-ci ildə Onye (fran. Angers), 1829-cu ildə Paris və 1843-cü ildə Eks en Provons (fran. Aix-en-Provence) şəhərlərində yaradılmışdır. Burada təhsil alanlar adətən peşəkar ailələrdən gəlirdilər. Onlar artıq müəyyən peşə təcrübəsinə malik idilər. Onların sayı hər məktəb üzrə 300 nəfərə qədər məhdudlaşdırılmışdır. Təxminən 3−4 il sürən təhsil prosesində şagirdlər əsasən mühazirə- Sənaye inqilabı 271 lərlə müşayət olunan praktiki məşğələlərdə öz peşələrinə dərindən yiyələnirdilər. 1829-cu ildə Parisdə bir şəxs tərəfindən yaradılmış və təbii elmlər üzrə ixtisaslaşmış məktəb sonralar dövlətin himayəsinə keçir. Cəmiyyətin yuxarı təbəqələrindən çıxmış namizədlər riyaziyyat yönümlü qəbul imtahanı əsasında seçilirdilər. Şəkil 2.28. Konservatoriyada mühazirə. Sənaye inqilabı 272 Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu dövrdə təhsil alanların böyük hissəsi sənayedə yox, dövlət sistemində məmur kimi çalışmaq üçün seçilirdilər. Beləliklə, politexnik məktəbləri ikili tapşırığı yerinə yetirirdi. O həm mühəndis, həm də məmur hazırlığı ilə məşğul idi. Məmur vəzifəsi alan mühəndislər sənayedə gedən işlərə dövlət tərəfindən aparılan nəzarətə rəhbərlik edirdilər. 1830-cu ildə Fransada pambıq ıstehsalı sənayesində texniki yeniliklər aparilmış və müəssisələrdə istehsalın yeni formada təşkili artıq başa çatdırlmışdır. Bu sənaye sahəsi toxuculuq və ipəyirən maşınlara artan tələblərlə əlaqədar olaraq, başqa sənaye sahələrinin inkişafı ücün aparıcı rol oynayaraq coxlu iş yerlərinin acılmasına şərait yaratmısdır. Tekstil sənayesində Cenni maşınlarının tətbiqindən sonra pambıq toxuculuğu ölkənin mütərəqqi sənaye sektoruna çevrilmişdir. Yayılmaqda olan mexanikləşdirmə prosesi öncə aparıcı sahələri, əsasən isə tekstil sənayesinin inkişafına şərait yaradaraq, ölkədə sənayeləşmənin geniş yayılmasına təkan vermişdir [2.17]. Tekstil və başqa sənaye sahələrində texniki və təskilatı dəyisikliklər XIX əsrin birinci yarısında çox ləng gedirdi. 1815-ci ildən başlayaraq yun və ipəyirmə prosesləri mexanikləşdirilir. 1850-ci ilə qədər bu proses ləng davam edir. Ümumiyyətlə toxuculuğun mexanikləşdirilməsi böyük peşəkar və ucuz işçi qüvvəsinə malik olan ölkədə o qədər də, uğur gətirəcək yenilik kimi qarşılanmırdı. Əl ilə toxuculuq qurğusunda evdə görülən işlərin qiymətinin aşağı olması toxuculuq maşınlarına rəqabət yaradırdı. Yalnız maşınlarla həddən artıq məhsul istehsal edildikdən sonra əks proses baş verir, kəndlilərə təzyiq artır. 1850-ci ildən başlayaraq maşınlarla təchiz olunmuş fransız tekstil firmalarının geniş yayılması nəticəsində kəndlərdə əl ilə toxuculuqla məşğul olan işçilər üçün çətin vaxtlar başlayır. Onlar ya aşağı əmək haqqı ilə razılaşmalı, ya da başqa işlə məşğul olmalı idilər. Bu təzyiq altında Yaquard toxucu maşınları geniş yayılmağa başlayır. Bu onunla bağlı idi ki, Yaquard maşını genial işləmə sisteminə malik olsa da, proses tam mexanikləşdirilməmişdi. Yəni maşında işçilərin tət- Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|