Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı 240 (şəkil 2.8). Vatt buxar maşının iş prinsipinin elmi əsaslarına yiyələnərək, orada köklü dəyişiklik edir. Nyukomen buxarı silindrdə soyutmaq üçün oraya əlavə su püskürdürdü. Silindrin soyuması nəticəsində enerji itkisi baş verirdi. Bu nöqsanı aradan qaldırmaq üçün Vattın buxar maşınında etdiyi yenilik kondesatorun tətbiqi ilə bağlı idi. Şəkil 2.8. Vattın buxar maşını. Buxarın kondensasiyası kənarda, daim soyuq saxlanılan çəndə baş verirdi. Nəticədə silindrin qızıb soyuması aradan götürüldüyündən buxar maşının effektivliyini artırmaq mümkün olmuşdur. Bundan əlavə Vatt kondensatora daxil olan havanı və isti suyu xaric etmək üçün bir nasos goşur. Bunun köməyi ilə kondensatorda həmişə aşağı təzyiq mövcud idi. Nəticədə maşının işləmə qabiliyyəti əsaslı şəkildə yaxşılaşdırılmışdır. Silindrin xüsusi, istilik keçirməyən materialla bürünməsi enerji itgisini minimuma endirmişdir. Silindr kondensatorla boru vasitəsilə birləşdirilir Sənaye inqilabı 241 və onların arasında ventil qoyulur. Burada silindr, atmosfer maşınından fərqli olaraq hər iki tərəfdən qapalı hazırlanır (şəkil 2.9). Şəkil 2.9. Vatta görə buxar maşının işləmə taktı. Yuxarıdan silindrə buxar verilir. Bunun nəticəsində kolba aşağı itələnir və özü ilə mancanağın ştokunu dartır. Kolbanın altında olan soyumuş hava kondensatora verilir. Sonra silindrə verilən borular yuxarıdan və aşağıdan qapanır. Nəticədə, oraya verilən buxar və oradan axan hava kəsilir. Növbəti addımda, silindrin yuxarı və aşağı kameralarını birləşdirən borunun ventili açılır. Yuxarı hissədə olan buxar bu yolla kolbanın aşağı hissəsinə daxil olur və kolbanı taraz vəziyyətə gətirməyə çalışır. Amma kolba ucunda ağırlıq olan mancanaqla əlaqədə olduğundan yuxarıya dartılır. Bu taktın sonunda silindrə yenidən buxar verilir. Beləliklə, proses təkrarlanaraq davam edir. Sənaye inqilabı 242 Buxar maşınının mədənlərdə, nasosların hərəkətə gətirilməsindən başqa yeni sahələrdə tətbiqinə imkan verən mexanizm - planetar ötürmə də Vatta aiddir. O, 1781-ci ildə aldığı patentində bu mexanizmin iş prinsipini vermişdir. Kolbanın qolu çarx qolu və sürgü qolu vasitəsilə fırlanan çarxla əlaqələndirilir. Bu mexanizm kolbanın irəli-geri hərəkətini fırlanma hərəkətinə çevirir. Şəkil 2.10. Toxuculuq fabrikində buxar maşınlarının tətbiqi. Bu mexanizmin ixtirasından sonra buxar maşınları XVIII əsrin sonundan etibarən tekstil istehsalında tətbiq olunmağa başlayır (şəkil 2.10). Buxar maşınlarını nəqliyyatda tətbiq etmək üçün bir neçə mühəndis tədqiqat işləri apararaq müxtəlif layihələr üzərində işləyirlər. 1814-cü ildə ingilis mühəndisi Corc Stivenson, Riçard Trevitik və başqa mühəndislərin apardıqları sınaqlara əsaslanaraq ilk dəfə praktikada tətbiq oluna biləcək, buxar maşını ilə işləyən lokomotivi düzəldir (şəkil 2.11). Yalnız 1825-ci ildə bu lokomotivin Stokton və Dərlinqton (ingl. Stockton, Darlington) məntəqləri arasında açılmış ilk ictimai qatar yo- Sənaye inqilabı 243 lunda istifadəsi baş verir [2.10]. Stivensonun düzəltdiyi qatarın sürəti təxminən 48 km/saat olmuşdur. Lokomotivlərin nəqliyyatda tətbiqi yeni bir dövrün başlandığı demək idi. Bu, insanların və eləcə də yüklərin bir məntəqədən başqa məntəqəyə daşınması vaxtı və xərcini aşağı salaraq inkişaf etməkdə olan sənaye üçün vacib rol oynamışdır. Şəkil 2.11. Stivensonun “Rocket” adlı lokomotivi. Buxar maşınları, inkişaf etməkdə olan mexanikləşdirilmiş tekstil sənayesi və bu sahənin səmərəli tətbiqi üçün əsas şərt sayılan maşınların hazırlanmasına imkan verən maşınqayırma arasında bir tarixi münasibət mövcud idi. Bu qarşılıqlı münasibətlə müşaiət olunan proses tarixdə sənaye inqilabı adlanır. İqtisadiyyatın inkişafı nəticəsində metal və dəmir hissələrinə olan tələbatın artması, tekstil və buxar maşınlarında təkmilləşmə və maşınların tətbiqinin daim artması mexaniki emal sahəsi qarşısında böyük tələblər qoyurdu. Bu, bir tərəfdən lazım olan hissələrin sayının Sənaye inqilabı 244 artması ilə, digər tərəfdən tətbiq olunan maşın elementlərinin dəqiqliyinin artırılması ilə bağlı idi. Buna görə də, metal emalı getdikcə ön plana keçməyə başlamışdır. Maşın hissələrinə qoyulan tələblər artıq o səviyyəyə çatmışdır ki, əvvəllər onlara yalnız saatların düzəldilməsində rast gəlmək mümkün idi. Bütün bunlar XV ΙΙΙ əsrin sonunda maşınqayırmanın keyfiyyətcə dəyişilməsinə gətirib çıxarmışdır. Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|