Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov AzarHətəmov 

*

 

Rusiyanın  tarixi  göstərir  ki,  onun  bir  çox  xalqları  əsrlər 

boyu  yox  olmamış,  tamamilə  assimilyasiyaya  uğramamışlar, 

onlar  öz  həyat  tərzlərini,  dillərini,  mədəniyyətlərini  saxlayaraq, 

rus mədəniyyəti, rus hüquq sistemi əsasında inkişaf etmişlər. 

-

 

Rusiya  özünün  siyasi  və  mədəni  təsiri  altına  düşən  xeyli 

sayda xalqı qoruyub saxlamışdır: 

*

 

Rusiya xalqlarmın mədəniyyətləri daima qarşılıqlı təsirdə 

olmuş, bir-birinin təsiri altında zənginləşmişlər; 

*

 

Puşkin,  Lermontov,  Tolstoy  və  digər  dahi  yazıçılar  öz 

yaradıcılıqları  ilə  Qafqaz  xalqlarının  milli  şüurunun 

formalaşmasına yardımçı olmuşlar. 

*

 

rus,  ümumrusiya  mədəniyyəti  Qafqaz  xalqları  və  digər 

Rusiya  xalqlannın  bu  mədəniyyətə  töhfəsi  olmadan  xeyli  kasıb 

olardı. 

-

 

Rusiya  xalqları  arasında  sosiomədəni  dostluq,  qardaşlıq 

əlaqələrinin  qurulması  ziddiyyətlərin,  qara  qüvvələrin  və  irtica 

güclərinin qarşıdurmalannın aşılanmasından keçir. 

-

 

Çoxmədəniyyətlilik  konsepsiyası  müasir  dünyada  ciddi 

təhlilə məruz qalmışdır: 

*

 

pozitiv təcrübə nöqteyi-nəzərindən mühacir axınları üçün 

açıq  olan  ərazilərdə  dostluq  lokuslarmın  və  mədəniyyətlərarası 

dialoq lokuslarmın yaradılmasını göstərmək olar. 

-

 

Sərhəd vilayəti olan və əhalinin sayına görə 180-dən 200- 

dək  etnomədəni  ənənənin  nümayəndələrini  və  müxtəlif 

mədəniyyət daşıyıcılarım birləşdirən Orenburq vilayətini nümunə 

kimi göstərmək mümkündür: 

*

 

burada mİlli kəndin  gözəl təcrübəsi  yaranmışdır, eyni bir 

ərazi məkanında informasiya muzeyləri, informasiya mərkəzləri 

yaradılmışdır, 

*

 

bu  mərkəzlərdə  digər  mədəniyyətlərlə  tanış  olmaq,  vahid 

ərazi çərçivəsində ümumi tədbirlər keçirmək mümkündür. 

-

 

Rusiyada bu təzəlikcə vüsət almaqdadır: 

*

 

məhz təcridetmədən qaçmaq, ünsiyyətə can atmaq, dialoq 

formasını qurmaq məqsədilə çoxmədəniyyətlilik modelinin 

62 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

mürəkkəbləşdirilməsi  üçün  maraqlı  bir  vasitə,  maraqlı  bir 

gedişdir. 

-

 

Rusiyada  bu  həm  ərazi  modelləri,  həm  də  prosesləri 

qanunvericiliklə  nizamlama  modelləri  çərçivəsində  axtanşlarm 

mürəkkəb şəraitində baş tutur: 

*

 

hər halda hər il 200 minədək insan Rusiyaya gəlir, 

*

 

onlar müxtəlif mədəniyyətlərin daşıyıcılandır. 

-

 

Rusiyanın  çoxmədəniyyətliliyin  genişləndirilməsinə  dair 

malik  olduğu  təcrübə  əsas  verir  ki,  etnomədəni  siyasətin 

strategiyası  pozitiv  olsun  və  bütün  mövcud  gərginlik  halları  öz 

müsbət həllini tapsın. 

-

 

Rusiya ideoloji böhranla üz - üzə qalmışdır: 

*

 

dövlət  rəsmi  səviyyədə  multikulturalizmdən  imtina  edir, 

millətçi,  rusofil  siyasətin  tərəfdarı  olan  qüvvələr  hakimiyyətdə 

çoxluq təşkil edir, 

*

 

nəticədə dövlət daxilində ruslaşdırma siyasətinə qarşı milli 

identifikasiya prosesləri güclənir və milli azlıqlarda separatçılığa 

meyillər artır. 

-

 

Rusiyada  multikulturalizmin  meydana  gəlməsinin  əsas 

tarixi şərtlərindən biri: 

*

 

Rusiyanın  xüsusən orta əsrlərdə bir sıra  qonşu xalqlar ilə 

iqtisadi və siyasi münasibətlərdə olmasıdır; 

*

 

digər tərəfdən Kiyev Rus dövlətində tatarlann çoxluq təşkil 

etməsi, 

*

 

müəyyən  dövrlərdə  Rusiyanın  monqol  və  Altın  Orda 

dövlətinin  hakimiyyətində  olması  bu  şərtlər  və  səbəblər 

arasındadır. 

-

 

Artıq  XV  əsrin  axırlarında  Moskvada  III  İvan  şimalda 

Novqorod  da  daxil  olmaqla  bəzi  yerləri  özünə  ilhaq  edərək  ilk 

milli hakimiyyəti qurmuşdur: 

*

 

bundan  sonra  IV  İvan  Sibirə  qədər  irəliləyərək 

hakimiyyətini genişləndirmişdir; 

*

 

daha sonra XVII və XVIII əsrlərdə Pyotrun hakimiyyətində 

Rusiya daha da geniş ərazilərə sahib olmuşdur. 

63 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

-

 

Multikultural 

kontekstdə 

ras 

milli 

kimliyinin 

formalaşmasında  əsas  səbəblərdən  biri  də  provaslav-xristian 

məzhəbidir: 

*

 

məhz Osmanlı  tərəfindən Şərqi Bizansın  süqut etdirlməsi 

ilə  III  İvan  öz  imperiyasını  “üçüncü  Roma”  adlandınr  və 

missioner-universal mənada bir kimlik yaratmaqla bunu edir. 

-

 

Pyotr dövründə isə Rusya daha çox avropalaşmaq siyasətini 

əsas tutur: 

*

 

Pyotrdan əvvəlki “müqəddəs çar” anlayışı yerinə “dünyəvi 

çar” məfhumu işlənməyə başlayır. 

-

 

Tarixdə  pan-slavizm  Rusyada  çox  güclü  olmuşdur  və 

bunun sayəsində onlar imperiyalarını möhkəmləndirmişlər. 

-

 

Sovet  dövründə  ruslaşdırma  siyasəti  daha  çox  həyata 

keşirildi: 

*

 

məhz  Lenin  “Rusiya  Xalqalan  Deklarasiyasını”  meydana 

gətirməklə  sovet  ittifaqında  multi-etnik  ictimai  transforma- 

siyamn  yarandığını  iddia  edirdi,  hətta  bu  “homo-sovieticus” 

olaraq da bilinir; 

*

 

artıq  1987-ci  ildən  başlayaraq  Sovet  İttifaqında 

milliyyətçilik güclənməyə başlayır, kınm tatarları, ukraynahlann 

milliyyətçilik anlayışları. Dağlıq Qarabağ problemi, 

*

 

1990-ci  illərdə  artıq  Latviya,  Litva  və  Estoniya  öz 

müstəqilliklərini elan edirlər. 

-

 

Putinin  dövründə  ilkin  2000-2008-ci  illərdə  Rusyada 

siyasət qədim rus simvolları ilə sovet dövrünün sintezinə istinad 

edilərək həyata keçirilməyə başlanmışdır. 

-

 

Qafqazdakı  etnik  problemlər  hər  zaman  Rusya  üçün 

təhlükə sayılır və bu hal-hazırda da belə davam edir. 

-

 

Abxazya  və  Osertiyada  baş  verənlər  bu  kontekstdə 

qiymətləndirilməlidir. 

-

 

Rusya Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra ənənəvi-dini modeli 

mənimsəmişdir: 

*

 

X əsrə aid iki başlı Bizans qartalı simvolu Çar Rusiyasında 

olduğu  kimi  hal  -  hazırda  da  Rusiya  Federasiyasında  simvol 

olaraq istifadə olunur. 

64 

---