Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

sülhün  bərqərar  olması  ideyası,  tolerantlıq  və  yüzillik 

bəşəri  dəyərlərin  prinsipləri  əsasında  öz  praktiki  təcəssümünü 

tapır. 

-

 

Qazaxıstanın da iştirakçısı olduğu sonuncu təşəbbüslərdən 

biri beynəlxalq mədəniyyətlərin yaxınlaşması forumudur: 

*

 

YUNESKO  tərəfindən  keçirilən  bu  forum  dünya 

xalqlarının  qarşılıqlı  anlayış  çağırışlarını  yeni  baxış  bucağından 

görməsinə səbəb oldu. 

-

 

Xalqlar  bu  problemlərlə  tez-tez  üzləşir  və  maneləri  dəf 

etmək yolları barədə suallar ortaya çıxır - son dərəcə aktual olan 

bu  çağırış  YUNESKO-nun  iştirakçısı  olan  ölkələrdə  geniş 

əks-səda doğurdu. 

-

 

Qazaxıstanda  bütün  dünya  üzrə  mədəniyyətlərin 

beynəlxalq  yaxınlaşmasına  yönəlmiş  minə  qədər  tədbir 

keçirilmişdrir: 

*

 

bu  milli  və  dini  dözümsüzlük  zəminində  münaqişələrlə 

çirkləmuiş müasir dünyanın oxşar layihələrə ehtiyacı olduğunun 

göstəricisidir; 

*

 

bu alınan sağlam impuls  və universal  yönləndirmə dünya 

əhalisinin  sonrakı  qlobal  fəaliyyətinə  də  öz  müsbət  təsirini 

göstərəcəkdir. 

-

 

2013-cü ildən 2022-ci ilə kimi beynəlxalq mədəniyyətlərin 

yaxınlaşması  onilliyiinin  elan  edilməsi  təşəbbüsünün  realizəsi 

sülhün  qurulması  prosesində  qlobal  dialoqlara  yardımçı  olmaq 

üçün 

dünya 

ictimaiyyətinin 

göstərdiyi 

səylərin 

və 

YUNESKO-nun  XXI  əsrdə  yeni  humanizm  strategiyasının 

davamı ola bilər. 

-

 

Bu  lazımlı  təşəbbüs  gələcək  onillikdə  yerli,  milli  və 

regional səviyyədə mədəniyyətlərin dialoqu ideallarının yayılması 

işində dünya ictimaiyyətinin istinadgahına çevriləcəkdir. 

MultikulturaUzmin Pakistan modeli 

-

 

Multikulturalizmdən  fərqli  bikulturalizmə  müvafiq  olaraq 

müsəlmanlar və hindlilər Hindistanda birgə yaşaya bilmirdilər: 

71 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətamov 

*

 

ayn-aynhqda 

müstəqillik 

qazanmaqla 

beş 

fərqli 

mədəniyyət  yarandı,  nəticədə  bu  fərqli  mədəniyyətlər  qanun 

keşikçilərindən siyasətçilərə ötürüldü. 

-

 

Hindistanın  bikultural  ideyasına  uyğun  olaraq,  yüksək 

səviyyəli  Pakistan  və  müsəlman  mədəniyyətləri  kimi 

monokulturaİ qrupda inkişaf etməyə başladı. 

-

 

Pakistan  1973-cü  ildə  milli  qruplann  da  müəyyən  qədər 

tanıdığı konstitusiyam təsis etməyə müvəffəq oldu; 

*

 

bu  konstitusiya  ən  azı  dörd  mövcud  mədəniyyəti  əhatə 

edən  Pakistanın  əsasını  təşkil  edirdi  -  onlann  güclü  hərbçiləri 

vardı. 

-

 

Şərqin 

milli 

qruplarının 

ayn-ayrılıqda 

möhkəmlənməsindən  ehtiyat  edərək,  onlar  güclü  strukttırlann 

köməkliyi  ilə  qonşu  ölkələrdə,  xüsusən,  Əfqanıstandakı 

ziddiyyətli vəziyyəti tədqiq edirlər. 

-

 

Pakistan  əsas  mədəniyyətləri  tanımağa  hazırdı  -  bu  isə  o 

deməkdir ki; 

*

 

leqal mədəniyyətlərlə birgə onlar sülh içində yaşayırlar, 

*

 

multikulturalızmin zəifləməsinin qarşısını ala bilirlər, 

*

 

qonşu  ölkələrdəki  mədəniyyətləri  özlərində  birləşdirərək 

çoxmədəniyyətli dövlətə çevrilə bilərlər. 

-

 

Lakin burada hələ də problemlər mövcuddur - əsas problem 

fundamentalist insanların problemidir: 

*

 

onlar  vahid  mədəniyyətin,  vahid  dilin  zorla  tətbiq 

olunmasını istəyirlər, lakin xalqın, hökumətin, silahlı qüvvələrin 

köməyi  ilə  onlar  bunu  tənzimləməyə  çalışırlar  -  ancaq  bu 

istiqamətdə nailiyyətlər azdır. 

-

 

Hazırkı  dövrdə  bu  dünyada  baş  verən  proseslərin  və 

modelləşmənin  effektli  tədbirlərinin  nəticələrinin  tam  şəkildə 

anlaşılması üçün mühüm şərtdir. 

-

 

Dünya  xalqları  arasında  sülh  və  barışıq  ideyalarının 

irəliləyişində və mədəni müxtəlifliyin inkişafında əsas rolu məhz 

YUNESKO,  İSSESKO,  Türksoy  kimi  nüfuzlu  təşkilatlar 

oynamalıdır. 

72 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

Bu təşkilatlar irqindən, cinsindən, dilindən, dinindən asılı 

olmayaraq, bütün xalqlar üçün ümumi hörmət və ədalətin təmin 

olunması  məqsədilə  xalqlararası  əməkdaşlığın  genişlənməsi  və 

sosial  birliyə  yardım  ücün  vacib  olan  bütün  ehtiyatlara  və 

vasitələrə malikdir: 

*

 

belə fəaliyyət bütün dünyada sülhün qorunmasına ən yaxşı 

zəmanətlərdən biridir. 

-

 

Qənaətcil  dünyamn  qurulması  və  dünya  birliyini  təşkil 

edən  xalqlann  əməkdaşlığının  inkişafı  üçün  hər  bir  insanın 

dünyadakı unikal məsuliyyətini də unutmaq olmaz. 

-

 

Hər  bir  dövlət  üçün  əsas  çağmş  bu  vacib  məsələni 

vətəndaşlann şüuruna yerləşdirə bilmək, gənc nəsli tolerantlıq və 

bərabərlik ruhunda tərbiyə etməkdən ibarətdir. 

-

 

Millətlərarası sülh və razılıq göydən enəcək nəsnələr deyil, 

dövlətin gündəlik siyasət və təcrübəsinin və bizim hamımızın əldə 

etdiyimiz nəticələrdir. 

-

 

Yeni dövrün real çağmşlan multikulturalizmin gələcəyinə 

inamla baxmağa imkan vermir. 

-

 

Bu  gün  dünyanın  bir  çox  regionlan  etnoslararası  və 

dinlərarası  münasibətlərlə  əlaqədar  təhlükələrdən  zərər 

çəkməkdədir. 

-

 

Dünyada dini-etnik dözülməzlik müşahidə olunur: 

*

 

bu  qarşılıqlı  olaraq  müqəddəs  yerlərin  -  ibadətgah  və 

qəbirlərin təhqir olumasında, 

*

 

müqəddəs kitablann yandınimasında, 

*

 

hansı  dinin  daha  düzgün  olub-olmaması  haqqında 

mübahisələrdə müşahidə olunur. 

-

 

Ayn-ayn ölkələrdə daha cox milli identikliyi qorumaq kimi 

radikal metodlar istifadə olunur. 

-

 

Hətta  cox  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  qloballaşmaya  belə 

reaksiya bir cox etnik immiqrantlann və milli azlıqların marağına 

toxunur: 

*

 

qarşılıqlı  incikliklər,  etnik  məsafələr  və  insanlann  bir- 

birinə qarşı inamsızlığı artır. 

73 

---