Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov AzərHatəmov 

-

 

Bu gün Avropanın bir çox ölkələrində mədəniyyətlərarası 

siyasətinin tənəzzülü göz qabağındadır: 

*

 

bunun  nəticəsində  çoxmillətlilikdən  və  müxtəlif  mədə- 

niyyətliiikdən imtina təmayülləri ortaya çıxmışdır. 

-

 

İnamnq  ki,  beynəlxalq  birliklərin  multikulturalizm 

böhranının  qarşısım  almaq  üçün  kifayət  qədər  imkanları  var  - 

burda ulu mütəfəkkir Abaym sözləri çox aktual səslənir: 

*

 

“Sübh çağının qaranlığı ən qatı qaranlıqdır”. 

74 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

3.

 

İslam və Qərb multikulturalizmi... 

-

 

Multikulturalizm  dünyanın  eybəcərliyi  yox,  onun 

sərvətidir. 

-

 

Multikulturalizm  anlayışı  Qərb  kulturoloji  elmi  yanaş- 

malannda  mədəniyyətlərin  müxtəlifliyi  və  çoxçalarlılığı 

ifadəsinin ehtivasıdır. 

-

 

Müasir  bəşəriyyət  baş  verən  mədəni  universallaşma  və 

unifıkasiya proseslərinə əks olaraq mədəni müxtəliflik göstəricisi 

olan  fenomenlərin  -  əsasən  də  dil,  irq,  din,  adət-ənənə  və  s.- 

qorunması  və  qayğısım  dünya  mədəniyyətində  balanslaş- 

dırmanın özülü kimi qəbul edirlər: 

*

 

bu beynəlxalq  miqyasda laqeydlik, biganəlik,  yerli-lokal, 

immiqrant  mədəniyyətlərinə  münasibətə  diqqət  yönəlməsinə 

səbəb olmuşdur. 

-

 

Dövlətçilik  ənənələri  olan  ölkələrdə,  məsələn,  Avropa 

ölkələrində,  ABŞ-da  və  s.  “milli”  anlayış  bəzən  məhz  ikinci 

mənada işlənir, “ümumxalq”, “ümumdövlət” anlayışlannı özündə 

əks etdirir. 

-

 

Qərbdə mədəniyyət; 

*

 

texniki, yəni texnoloji istiqamətdə inkişaf edərək dünyaya 

yayılıb texnosivilizasiyalaşma kimi təşəkkül tapır, 

*

 

klassik  mədəniyyətin  “məhvi”,  “sonu”,  “qürubu”, 

“süqutu”  kimi  müəyyən  konsepsiyalann  yaranmasına  şərait 

yaradır. 

-

 

Avropada multikulturalizmin iki əsas qaynağı vardır: 

*

 

milli azlıqlar, immiqrantlardır. 

-

 

Bu kontekstdə immiqrantlar üçün multikulturalizm: 

*

 

siyasi gücə, istisadi fürsətlərə və vətandaşlığa keçmə kimi 

imkanlan özündə ehtiva edir. 

-

 

İctimai şüur immiqrantların cəmiyyətə daha da inteqrasiya 

olmalan  üçün  əhəmiyytli  məsələ  üzərində  dayanır  və  bəzi  əsas 

prinsipləri önə çəkir: 

*

 

birincisi, iş mövzusu inteqrasiyanın əsas parçasıdır; 

75 

---

Yaşar Əhmədov AzərHatəmov 

*

 

ikincisi, 

inteqrasiya  azadlıq,  demokratiya,  insan 

hüquqlarına  hörmət,  bərabərhüquqlu  və  hüququn  üstünlüyü 

prinsipləri kimi əsas liberal - demokrat dəyərlərə ehtiramı vacib 

hala gətirir; 

*

 

üçüncüsü,  yaşadığı  cəmiyyətin  dili,  tarixi  və  qurumları 

barəsində əsaslı məlumatlar inteqrasiyanı labüd halıdır.; 

*

 

dördüncüsü,  ayn-seçkiliyə  qarşı  qanunlar  və  siyasətlər 

daha yaxşı bir inteqrasiya üçün əsasdır. 

-

 

İmmiqrantlar üçün multikultural  vətəndaşlıq açıq şəkildə 

yerli xalqlar və milli azlıqlar üçü eyni növ haqq iddialarını ehtiva 

etmir. 

-

 

immiqrantlar ümumi mənada torpaq haqlan və ya rəsmi dil 

muxtariyyəti kimi statuslan tələb etmirlər. 

-

 

Bu mənada bəzi Avropa ölkələrində; 

*

 

müvəqqəti immiqrant modeli mövcuddur; 

*

 

qalıcı immiqrant modeli isə bundan fərqlidir. 

-

 

Rəsmi  statiskaya  görə  Avropada  21  milyondan  çox 

immiqrant mövcuddur - bunun: 

*dörddə 3-ü Almanyada - 7 milyondan çox; 

*

 

Fransada 3 milyondan çox; 

*

 

İngiltərədə 2 milyondan çox; 

*

 

İsveçrədə 1 milyondan çox; 

*

 

İtaliyada 1 milyondan çoxdur; 

*

 

bu beş Avropa ölkəsində immiqrantlar daha çoxluq təşkil 

edir. 

-

 

İsveçdə  immiqrantlar  inteqrasiya  proqramında  iştirak 

etmirlər: 

*

 

aldıqları sosial haqqlar, faydalar azaldılmaqda və ya ləğv 

edilməkdədir; 

*

 

bu  proqramlarda  iştirak  etmə  yaşama  hüququ  və  ya 

vətəndaşlığa keçmə ilə əlaqəli bir şəkildə həyata keçirilir. 

-

 

Miqrasiya  ilə  bağlı  proqramlarda  federal  və  əyalət 

hökümətləri  inteqrasiya  prosesi  və  artırılmış  dil  tətbiq  etmə 

kurslannı həm sadə, həm də yüksək səviyyədə təqdim edərək, 

76 

---

Muitikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

dil qabiliyyəti tələb edən işlərin tapılmasında da köməklik edirlər; 

*

 

məsələn, 2010-2011-ci illərdə bu proqramla bağlı Kanada 

höküməti 1 milyard Kanada dollan xərcləmişdir; 

*

 

Kanadada ingilis və ya fransız dilini bilmək şərtdir; 

*

 

Kanada  1914~cü  il  tarixli  Vətandaşılğa  qəbul  edilmə 

Qanununa (The naturalization act of, 1914) istinad edir. 

-

 

İmiqrantlar  ilə  bağlı  hal-hazırda  inkişaf  etmiş  ölkələr  dil 

səviyyəsini  yüksək  tutaraq  vətəndaşlıq  almaları  üçün  bəzi 

problemlərin ortaya çıxmasına səbəb olurlar. 

-

 

Almaniya və Fransada vətandaş olmaq üçün immiqrantlar 

etnik  kimlikləri  və  dini  dəyərləri  əlaqələrini  müəyyən  ölçüdə 

kəsməli və ya rədd etməlidirlər. 

-

 

İmmiqrantlar bəzi ölkələrdə problem olaraq görünür: 

*

 

Kanada və Avstraliada isə dövlət özü bunlan seçib alır. 

-

 

Bəzi məqamlarda isə immiqrantlann iqtisadi çətinliklər və 

öz  ölkəsində  zülmə  məruz  qalmalanm  bəhanə  edərək,  yalanlar 

söyləyərək  ölkəyə  gəlməsi  əxlaqi  baxımdan  onlann  qəbul 

edilməsinə etiraz edilir. 

-

 

Eyni  zamanda  qanuni  və  etik  baxımdan  gəlmək 

istəyənlərin yerlərini də bu şəxslər alır, 

-

 

Son  on  ildə  Belçika,  Finlandiya,  Yunanıstan,  Norveç, 

Portuqaliya,  İspaniya  və  İsveç  kimi  ölkələrdə  muitikulturalizm 

siyasəti güclənmişdir. 

-

 

Avropa  Ölkələrində  muitikulturalizm  birbaşa  immiqrant- 

larla bağlıdır və daha çox bu istiqamətdə anlaşılır. 

-

 

İngiltərədə bəzi  siyasətçilər muitikulturalizm  terminindən 

istifadə etməkdən son vaxtlarda çəkinirlər: 

*

 

daha çox plüralizm, müxtəliflik, mədəniyyətlərarası dialoq 

və ya ictimai inteqrasiya kimi ifadələrdən istifadə edirlər; 

*

 

Derek  Mheenin  ifadəsi  ilə  İngiltərədə  muitikulturalizm 

prinsiplərindən  uzaqlaşmaq  yerinə  daha  çox  muitikulturalizm 

terminindən uzaq durma tendensiyasının yarandığı görünür, 

-

 

İngiltərədə 3 milyona yaxın müsəlman yaşayır. 

77 

---