Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

-

 

Şərti  Avropa  multikultiralizmi  şərti  dözümlü  Avropa 

cəmiyyətində özünün məntiqi şərti tənəzzülünü yaşadı, 

-

 

Beləliklə,  mulikulturalizm  siyasətinin  nəticəsi  istər 

ənənəvi,  istərsə  də  yeni  gəlmiş  mədəniyyət  nümayəndələrinin 

mühitinə  cavab  olaraq  fərdi  və  qrup  şüurunda  nisbətən  zəif 

dəyişikliklərlə  səciyyələnən  uzunmüddətli  adaptasiya  prosesi 

olmalıdır. 

Multikulturalizjnin İsveç modeli 

-

 

İsveç modelinin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, cəmiyyətdə 

mədəni müxtəlifliyin saxlamimasmda dövlət fəal rol oynayır. 

-

 

Dövlətin  bu  cür  fəallığı,  ilk  növbədə  ölkədəki  konkret 

siyasi  durumla  əlaqədardır-  belə  ki,  İsveçdə  uzun  müddət  çox 

güclü  siyasi  mövqeyə  malik  Sosial-Demokrat  partiyası 

hakimiyyətdə olmuşdur. 

-

 

1976-cı ildə İsveç hökuməti əcnəbilərə səs vermək hüququ 

verdi. 

-

 

1997-ci  ildə  qəbul  olunmuş  “İmmiqrasiya  haqqında 

Qanun” isə İsveçi multikulral cəmiyyət kimi qələmə verir. 

-

 

İsveçin multikultural siyasətinin əsas istiqamətləri - dil və 

təhsil strategiyalandır, 

-

 

Bu strategiyalar immiqrantlan həm öz doğma dillərini, həm 

də İsveç dilini öyrənməyə sövq edir. 

-

 

İsveç  hökuməti  ölkədəki  mədəni  müxtəlifliyə  vacib  və 

zəruri olan bir reallıq kimi yanaşır, 

İsraildə multikulturalizm təcrübəsi 

-

 

1967-ci  ildən  sonra  bütün  dünyada  inkişaf  etməkdə  olan 

multikulturalizm yavaş-yavaş İsrailə də gəlib çatdı. 

-

 

Ərazisində 81 dildə danışan, 120 dövlətdən gəlmiş insan- 

lann  yaşadığı,  dini  rəsmi  olaraq  dövlətdən  aynimayan,  formal 

konstitusiyası olmayan, son 60 ildə qonşuları ilə daima müha 

56 

---

Multikulturalizm ~ fəlsəfi lüğət 

ribə vəziyyətində yaşayan israildə vəziyyət ağırdır və problemlər 

kifayət qədərdir. 

-

 

İsraildə 

problemlərin 

çoxluğuna 

baxmayaraq 

multikulturalizm sahəsində müəyyən təcrübələri var - bu təcrübə: 

*

 

bəzən uyğunlaşdırılmış, bəzən isə məcburi xarakter daşıyır, 

*

 

ancaq onlar bu cür cəmiyyətdə lap çoxdan, belə deyək ki, 

son yüz ildə yaşayırlar. 

-

 

israilin dırnaqarası “əridici qazanlan” Birləşmiş Ştatlardakı 

kimi  deyil,  onun  öz  spesifikası  var  -  o  zaman  Fələstinə  gələn 

insanlarda güclü məqsəd və əsaslar vardır: 

*

 

belə ki, onlar yeni vətəndə yaşamaq, orada yeni cəmiyyət 

qurmaq, 

*

 

üstəlik  sosialist  ideyalarım  həyata  keçirmək  kimi  vahid 

məqsəd güddüklərindən, 

*

 

yeni insanı, yeni yəhudini formalaşdırmağa başladılar. 

-

 

Yəhudilərin  ivrit  dilində  danışmaq  şüan  tədricən  özünü 

doğruldurdu: 

*

 

doğurdan da ən müxtəlif ölkələrdən gəlmiş, müxtəlif dildə 

danışan, yəhudilər, əsasən, ivrit dilinə keçdilər. 

-

 

“Əridici qazan” və “yalançı əridici qazan” dövrü çox böyük 

əyrintilərə yol verilmişdir, 

-

 

Müharibədən  sonra  İsrildəki  münasibətlər  hətta  fələstinli 

yəhudilənin özləri üçün də tamamilə prinsipial xarakter almışdır - 

onlar soruşurdular: 

*

 

“Axı  siz  nə  üçün  qabaqlar  gəlmirdiniz,  nə  üçün 

döyüşmürdünüz, nə üçün zərbəyə zərbə ilə cavab vermirdiniz?” 

-

 

Bu  məsələ  Avropadan  gəlmiş  şərqli  yəhudilər,  şərqi- 

avropalı  yəhudilər,  özlərini  zahirən  qaynar  adlandıran,  lakin 

daxilən  mülayim  olan  fələstinli  yəhudilər  -  arasında  ciddi 

qarşıdurmaya gətirib çıxartdı. 

-

 

Multikulturalizmin  ilk  qaranquşu  Birləşmiş  Ştatlardan  və 

Böyük Britaniyadan gəlmiş çox da böyük olmayan anqlofon 

icma idi: 

57 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

*məlum oldu ki, yeni yerdə yaşamaq arzusunu gizlətmədən, 

ivrit  dilini  öyrənməkdən  imtina  etməyən  anqlofon  icmasından 

olan bu adamlar öz dilini qorumaq istəyirdilər. 

-

 

Bu  insanları  anlayışla  qarşılayır,  onlara  tərəf  addım 

atırdılar - belə ki, artıq o zamanlar ingilis dili beynəlxalq ünsiyyət 

dili hesab edilirdi: 

*

 

onlar Özləri üçün Qranauf şəhərini tikib kompakt yaşayış 

rayonu yaratdılar; 

*

 

bu bəlkə də dövlətin assimilyasiya siyasətindən ilk imtina 

hadisəsidir. 

-

 

Bu  yeni  modelə,  daha  dəqiq  desək,  assimilyasiyasız 

inteqrasiya modelinə keçiddir. 

-

 

Bu  eksperiment  postsovet  məkanından,  daha  dəqiqi,  o 

vaxtkı SSRİ-dən gələnlərə tətbiq edildi: 

*

 

İsrailə  10  il  ərzində  MDB  ölkələrindən  1100  000  nəfər 

gəlmişdir, bu da ölkə əhalisinin 18 faizini təşkil edir, heç bir ölkə 

belə böyük faiz nisbətində əcnəbi əhalinin qəbulu, yaxud İsraildə 

deyildiyi kimi, absorbsiya təcrübəsi ilə öyünə bilməz. 

-

 

Bu  gələn  icma  son  dərəcə  özünəməxsus  idi  və  bütün 

əvvəlki gələnlərdən kəskin radikallığı ilə fərqlənirdi: 

*

 

hər şeydən öncə bu İnsanlar köçüb gəldikləri vətənləri ilə 

yaxşı əlaqələr saxlayırdılar, 

*

 

çünki  bu  zaman  Sovet  İttifaqı  artıq  dağılmışdı,  onların 

getməsinə heç kim mane olmurdu, 

*

 

onlar  gedərkən  öz  iş  yoldaşları  və  qohumları  ilə  dostluq 

əlaqələrini saxlamışdılar; 

*

 

onlar 70-ci illərdəki kimi vətənini atmış hesab edilmirdilər, 

çünki  başqa  yerə  gəlib  tərk  etdikləri  vətənləri  ilə  əlaqəni 

itirməmişdilər. 

-

 

Bu  amil  İsraildə  rus  dillİ  informasiya  məkanının 

yaranmasım xeyli dərəcədə sabitləşdirmişdir - hal-hazırda həmin 

1100 000 nəfərlik əhali üçün İsraildə: 

*

 

rus  dilində  2  televiziya  kanalı,  30  dan  artıq  qəzet,  6 

radiostansiya fəaliyyət göstərir. 

58 

---