Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov Azər Hətəmov 

Multikulturalizmin Avstraliya modeli 

-

 

Avstraliyada multikultural cəmiyyətin formalaşması uzun 

müddət dövlət tərəfindən təqib edilən izolyasionizm  siyasəti ilə 

müşaiyət olunmuşdur. 

-

 

I901-Cİ  ildə  Avstraliyada  qəbul  olunmuş  “İmmiqrasiya 

haqqında Qanun” izolyasionizm siyasətininin idarə olunmasında 

hakim elita üçün inzibati əsas rolunu oynamışdır. 

-

 

Vəziyyət  yalnız  aşağıda  adı  çəkilən  qanunların  qəbul 

edilməsi ilə dəyişməyə başlamışdır: 

*

 

“Vətəndaşlıq haqqında Qanun” (düzəlişlərlə) (1948); 

*

 

“Miqrasiya haqqında Qanun” (düzəlişlərlə) (1958); 

*

 

“Əcnəbilər haqqında Qanun” (düzəlişlərlə) (1984); 

*

 

“Viza rejimi haqqında Qanun” (düzəlişlərlə) (1997). 

-

 

“Multikulturalizm”  termini  siyasi  leksikona  ilk  dəfə 

1970-ci  ildə  -  Avstraliyada  İmmiqrasiya  naziri  vəzifəsində 

çalışmış Al Kresbi tərəfindən daxil edilmişdir: 

*

 

0

, anglo-saksonlarla yeni avstraliyalılar arasındakı nifaqın 

aradan götürülməsində çox səy göstərmişdir. 

-

 

1979-cu  ildə  hökumət  Mədəni  Müxtəlifliyin  Problemləri 

üzrə  Avstraliya  İnstitutunu,  1987-ci  ildə  isə  Multikulturalizm 

Problemləri Komitəsini yaratdı. 

-

 

Bu  Avstraliya  dövlətinin  immqrasiya  siyasətində  necə 

mühüm  rol  oynadığının  və  onun  irqçilikdən  multikulturallığa 

qədər inkişafında əldə etdiyi parlaq uğurların göstəricisidir. 

Multikulturalizmin “Avropa**modeli 

-

 

Qərbin multikulturalizm ideologiyasının formalaşmasında 

üçüncü  mərhələ  kimi  XX  əsrdə  Avropa  ölkələrinin  həyata 

keçirdiyi miqrasiya siyasətini fərqləndirmək olar. 

-

 

Avropanın  bir  çox  ölkələrindədə  də  multikulturalizm 

ideyalan  populyarlaşdı  və  dövlətlər  bu  siyasətin  tərəfdarı  kimi 

çıxış etməyə başladılar. 

44 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

ikinci  dünya  müharibəsindən  sonra  Avropa  ölkələrinin 

sürətli  iqtisadi  artımı  daxili  işçi  qüvvəsini  bir  neçə  dəfə 

üstələyirdi: 

*

 

əhalinin  yaşlaşması  və  qitədən  kənar  ölkələrdə  ucuz  işçi 

qüvvəsinin  bolluğu  Qərb  dövlətlərinin  keçmiş  müstəmləkə 

ölkələrindən miqrasiyam təşviq etməsi ilə nəticələndi; 

*

 

bu  zaman  hər  bir  Avropa  dövləti  öz  keçmiş  imperiya 

təbəələrinə üstünlük verirdi; 

*

 

tarixi  bağlılıq,  dil,  mədəni  faktorlar  miqrasiya  axınları 

üçün həlledici amil sayılırdı; 

*

 

Britaniyada Hindistan və Pakistandan, 

*

 

Fransada fransızdilli Afrika ölkələrindən, 

*Hollandiyada Karib hövzəsi müstəmləkələrdən 

miqrantlar çoxluq təşkil edirdi. 

-

 

Keçmiş  imperiyalar  bu  miqrasiyanı  təşviq  edirdilər  və 

bunun üçün müxtəlif təşkilatlar da yaratmışdırlar; 

*

 

Britaniyanın başçılığı ilə Millətlər Birliyi (54 ölkə), 

*

 

Fransanın rəhbərliyi ilə Frankofoniya Beynəlxalq Təşkilatı 

(56 Ölkə), 

*

 

İspaniyanın  lider  olduğu  İbero-Amerikan  Dövlətləri 

Təşkilatı, 

*

 

Portuqaliyanın  himayəsində  Portuqal  Dilli  Ölkələrin 

Birliyi (9 ölkə) 

*

 

keçmiş  müstəmləkə  əhalisinə  siyasi-iqtisadi  maraqlar 

müqabilində miqrasiya üçün əlverişli şərait yaradırdı. 

-

 

Bu  mərhələdə  multikulturalizm  müstəmləkələrdən  gələn 

yeni  sakinlərin  Qərbin  vahid  dəyərlər  sisteminə  daxil  olması  və 

miqrantların  assimilyasiyasına  yönəlmiş  ideologiyaya  xidmət 

edirdi. 

-

 

Qərbin  müstəmləkə  siyasəti  həmin  dövrdən  əks  effekt 

verməyə başladı: 

*

 

vaxtilə  Avropalıların  qanlı-qadalı  İşğalçılıq  siyasətindən 

fərqli 

olaraq 

miqrantlar 

Avropada 

səssiz-səmirsiz 

məskunlaşmaqla bu məkanı “işğal” etməkdədirlər. 

45 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

~  Fərqli  mədəniyyət  daşıyıcılarını  universal  modelə  tam 

uyğunlaşdırmaq mümkün olmadı və bu prosesi təbii qarşılamaq 

lazımdır. 

-

 

Qərbsayağı multikulturalizmin böhranı və ya məğlubiyyəti 

ilə  bağlı  mülahizələr  də  bu  mərhələdən  başlayaraq  səslənməyə 

başladı. 

-

 

Amerikan modelindən fərqli olaraq “Köhnə qitə”də mozaik 

cəmiyyət yaratmaq mümkün olmadı: 

*

 

əsas səbəb kimi olaraq dominant etnosun yalnız öz mədəni 

və dini dəyərlərinə üstünlük verməsini göstərmək olar. 

-

 

Qərbin gözündə yeni gələn miqrantlar mühacir qəbul edən 

cəmiyyətin yeknəsəq tərkib hissəsi olmalıdır: 

*onlann fərqli davranış və ya əxlaq normaları Qərb dəyərləri 

ilə uyğun gəlmədiyi üçün qəbuledilməzdir; 

*

 

lakin hətta ikinci və üçüncü nəsi miqrantların uyğunlaşma 

problemləri və dini ənənələri saxlaması multi- kultural siyasətdə 

nəyinsə çatışmadığını göstərdi; 

*Avropanın əksər ölkələrində hadisələrin belə axarına hazır 

deyildilər; 

*buna  görə  də  miqrantlara  münasibətdə  aqressivlik 

müşahidə olunur; 

*

 

əslində  “Köhnə  qitə”  indiyədək  heç  vaxt  bu  qədər  yeni 

sakinlə qarşılaşmamışdır. 

-

 

XX  əsrin  əvvəllərində  miqrantların  ilk  dalğası  daha  çox 

siyasi mühacirlər idi: 

*həm  kəmiyyət,  həm  də  təfəkkür  tərzi  baxımından  hazırkı 

işçi  emiqrantlardan  tamamilə  fərqlənən  siyasi  mühacirlər  Qərb 

mədəni  dəyərlər  sisteminə  daxil  olmaqda  heç  bir  problemlə 

qarşılaşmadı; 

*

 

hətta bu təbəqənin əksər hallarda ikinci nəsidən sonra milli 

identiklik  xüsusiyyətlərini  itirdiyi  və  Qərb  cəmiyyətinə  tam 

inteqrasiya olunduğu müşahidə olunur; 

*

 

paralel olaraq gedən assimilyasiya ilə vəziyyət də normal 

İdi; 

46 

---