Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

Rolzun  məqsədi  liberal  demokratik  cəmiyyətlər  üçün 

sosial əməkdaşlıq modelinin yaradılmasıdır. 

-

 

Rolzun nəzəriyyəsi eyni zamanda ictimai mahiyyət daşıyır 

və cəmiyyətdə fərdlərin inteqrativ münasibətlərinə istinad edir. 

-

 

Kollektiv hüquqularda fərdiyətçiliyə yer verilməklə yanaşı 

bu  fərdlərə  daha  çox  kollektiv  və  ya  qrup  kimliyinin  və 

məqsədinin daşıyıcıları olaraq baxılır. 

-

 

Fərd və qrup mübahisəsində fərdiyyətçilər fərdin qrup və 

ya kollektivdən daha əvvəl gəldiyini iddi edirlər. 

-

 

Qrup və ya kollektiv hüquqların ilkinliyinə inanlar: 

*

 

hər  bir  fərdin  bir  qrup  və  ya  kollektiv  içində  dünyaya 

gəldiyini, 

*

 

mənliyini  orada  formalaşdırdığı  üçün  qrupu-  fərdin  var 

olma şərti ilə- irəli sürürlər; 

*

 

bu  liberallar  və  kommuniteryanlar  termini  ilə  də  ifadə 

olunur. 

-

 

Kommunitaryan  baxış  tərzinin  müdafiəçisi  Vill  Kİmil- 

kaya görə: 

*

 

fərdlər  cəmiyyət  tərəfindən  qəbul  olunan  sərhədləri 

açdıqda ictimai həyatda xaoslar yaranır; 

*

 

digər  tərfdən  insanlardan  sadəcə  fərdi  azadlıqları  ilə 

kifayətlənmələrini istəmək ehtiyaclara tam cavab vermir. 

-

 

Liberal demokratik baxış tərzi: 

*

 

müxtəlifliyə  universal  insan  hüquqları  və  azadlıqlan 

çərçivəsində baxır. 

-

 

Yurqen Habermas etno-mədəni siyasəti pioritet qəbul edən 

siyasi baxışlar ilə: 

*

 

fərdi hüquqların universallığına dair siyasi baxış tərzinin 

mənimsənilməsinin aynseçkiliyə səbəb ola biləcəyini qəbul edir. 

-

 

Habermas  konstitusional  vətandaşlığı  və  demokratiyanı 

müxtəliflikləri də əhatə edəcək şəkildə əsaslandırır: 

35 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

*

 

“Konstitusional  prinsiplərin  içində  yer  aldığı  siyasi 

hakimiyyət  daxilində  bütün  vətandaşlar  eynidir.  Məhz  multi- 

kultural  cəmiyyətdə  siyasi  strategiya,  müxtəlif  həyat 

anlayışlarının plüralizmini və inteqrasiyasını şüurlu şəkildə təşviq 

edən konstitusional vətandaşlığa istinad etməlidir”. 

-

 

Çoxlan multikulturalizmi ideologiya kimi xarakterizə edir. 

-

 

Bəzi  alimlərin  fikrincə,  Amerika  millətlərin  milləti,  milli 

mədəniyyətlərin və federasiyalann ümumi hakimiyyətidir: 

*

 

belə ki, vahid dövlətin geosiyasi məkanında mövcud olan 

multikulturalizm  siyasəti kimi  müasir “vətəndaş  milləti” (“civic 

nation”) 

konsepsiyasında 

onun 

formalaşmasının 

tarixi 

modelindən törəyir. 

-

 

Fərdlərin  mədəni-müxtəlifliyinin  vahid  siyasi-mədəni 

icmaya məxsusluğunun ümumi ortaq məxrəci və ya “qızıl ortası” 

kimi  onlann  əsil  mədəniyyəti,  həm  də  vətəndaşlığı  vətəndaş 

millətinin müəyyənləşdirici meyar göstəricisidir. 

-

 

Bu  tip  modeldə  “millət”,  “mədəni  müxtəlifləşmə”  ilk 

əsasda: 

*

 

etnik mənşə, etnik mədəniyyət yox, 

^vətəndaşlıq  və  bu  vətəndaşlığın  mədəni  göstəriciləri 

deməkdir. 

-

 

Qərbdə  ABŞ,  Fransa,  İsveçrə,  Böyük  Britaniya,  Belçika 

həmin  mədəni  müxtəlifliyi  əks  etdirən  vətəndaş  milləti 

konsepsiyasım əks etdirən gerçəklikdir. 

-

 

Müasir gənc müstəqillik qazanan dövlətlərin əksəri: 

*

 

həm “vətəndaş milləti”, həm “vətəndaşlıq”, 

*

 

həm  də  “emik  mədəni  müxtəlif  millət”  elementlərini 

özündə birləşdirən subyektdir; 

*

 

bu  elementlərin  qarşılıqlı  nisbəti  həm  dövlətdən  dövlətə, 

həm də tarixi zaman kontekstində belə fərqləndiricidir. 

-

 

Amerikanizmin  qlobal  mədəniyyət  kimi  meydana 

gəlməsinin  səbəblərindən  biri  kimi  ABŞ-m  öz mədəniyyətlərini 

multikultural mədəniyyət kimi qəbul etdiklərini göstərir. 

36 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

Multikulturalizm siyasəti ideyasında hər bir müasir millət 

həm  etnik,  həm  də  siyasi-hüquqi  vətəndaş  icması  rolunda  çıxış 

edir. 

-

 

Bu  konsepsiya,  yəni  vətəndaş  (vətəndaş  -  ərazi)  milləti 

konsepsiyasının  müxtəlif  cəhətləri  E.Smit,  Q.Kon,  R.Brubaker, 

K.Briant, 

V.Kimiicka 

kimi 

Qərb 

nəzəriyyəçilərinin 

konsepsiyalarında izah edilmişdir. 

-

 

Bu  yanaşmadan  J.Linz  və  F.Stepan  öz  araşdırmaiannda 

göstərir  ki,  “Vətəndaş  millətinin  formalaşması,  ictimai 

inteqrasiyanın  dərinləşməsi  demokratikləşmə  prosesi  ilə  çox 

bağlıdır.” 

-

 

Qloballaşma  dövründə  xalqlann  dinc  şəkildə  yan-yana 

yaşaması  ümumi  dəyərlərə  və  səylərə  söykənən  daimi  və 

konstruktiv mədəniyyətlərarası dialoq deməkdir. 

Multikulturalizmin “Amerika** modeli 

-

 

Qərbsayağı  multikulturalizmin  formalaşmasında  ikinci 

mərhələyə  Avropa  dövlətlərinin  müstəmləkə  sisteminə  xidmət 

edən ideologiyası kimi baxmaq olar. 

-

 

Bu zaman iki fdrqli yanaşma müşahidə olunur  -  birincisi, 

Avropa dövlətlərinin müstəmləkə ölkələrin əhalisinə yanaşması: 

*

 

Avropa dövlətləri Qərb dəyərlərinin dominantlığı üzərində 

formalaşdırdıqları  ideologiyanı  müstəmləkə  ölkələrində  yeganə 

üstün  sivilizasiyalı  mədəniyyət  kimi  təqdim  etməyə  çalışır  və 

yerli mədəniyyətlərə qarşı etinasız yanaşırdılar; 

*

 

yalnız Qərb mədəni və dini dəyərlərinin üzərində qurulan 

Avropa  cəmiyyəti  dünya  miqyasında  universal  standart  kimi 

təqdim olunurdu; 

*

 

belə  olmasaydı  Amerika  qitəsində  qədim  Mayya 

mədəniyyəti,  Afrikada  Misir  mədəniyyəti.  Şərqi  Asiyada  Hind, 

Malay, Çin kimi ilkin sivilizasiya mədəniyyətləri istismara məruz 

qalmazdı; 

37 

---