Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Muitikuituralizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

Əhalinin  sayının  azalması  nəzərə  alındıqda  yeni  işçİ 

qüvvəsinin  cəlb  edilməsi  sürətini  itirmək  siyasi  və  iqtisadi 

deqradasiyaya səbəb olur: 

*əgər  bu  problemi  daha  əwəl  həll  etməyə  təşəbbüs 

göstərilsəydi, onda müsəlman əhalinin sayı yerli əhalinin sayının 

onda birinə çatmazdı,  ola bilsin  ki,  o vaxt  bu problemi  mövcud 

imkanlarla həll etmək mümkün İdi; 

*ancaq  bu  gün,  artıq  on  milyonlarla  insan  Fransa  və 

Almaniyada yerləşib vətəndaşlıq aldıqdan sonra, meydana gələn 

problemi  siyasi  baxımdan  süvari  sıçrayışları  ilə  həll  etmək 

mümkün deyildir. 

-

 

ABŞ-da  vəziyyət  daha  da  mürəkkəbdir  -  burada 

afroamerikalı  əhali  qarşısında  nəhəng  millİ  günah  obrazı  hökm 

sürdüyündən  affırmation  siyasəti  ağdərili  vətəndaşlara  özlərini 

rahat hiss etmək imkanı verir. 

-

 

ABŞ-da  belə  bir  təcrübədən  qətiyyən  imtina  etmirlər  - 

ondan  demaqoq  məqsədlərlə  istifadə  etmək  bütün  siyasətçilərə 

sərf edir: 

*belə çıxır ki, ölkədə nə qədər çox fərqli, unikal, mimikriya 

etmək arzusunda olmayan mədəniyyətə malik  olan dini icma və 

millətlər varsa, ənənəvi  demokratik institutları işləməyə məcbur 

etmək o qədər çətindir. 

-

 

Əhalisi gənc olan ölkələrdə bu problem yaranmır. 

-

 

Dövlət maşmı tərəfindən güc tədbirləri həyata keçirildikdə 

onun ünvanına rasizm və ksenofobiya ittihamlan eşidilmir: 

* bu yaxınlarda Birləşmiş Krallıqda baş verən talanlan yada 

salmaq  kifayətdir  -  Federal  KİV  Britaniya  polislərini  nələrdə 

ittiham etmədi?! Halbuki onlar heç bir xüsusi şey etməmiş, sadəcə 

qanunu müdafiə etmişdirlər - ancaq mühacirlərin bir çoxunun bu 

qanunun özü haqqında çox vaxt konstitusiyada yazılandan fərqli 

təsəvvürləri, görüşləri var. 

-

 

Rus provaslav kilsəsinin başçısı patriarx Kirillin  sözlərini 

xatırlamaq olar, o, müasir multikulturalizmi kokteyllə müqayisə 

edir: 

29 

---

Yaşar Əhmədov Azər Hətəmov 

*

 

“Kokteyl  düzəltmək üçün stəkana müxtəlif komponentlər 

tökürlər,  ancaq  silkələmək  mümkün  olmur,  komponentlər  var, 

kokteyl  yoxdur.  Bəlkə  heç  tökmək  lazım  deyildi?...  Nə  qədər 

çalışırsansa  çalış,  türkdən  ya  da  ərəbdən  anqlosaks  düzəltmək 

olmaz”. 

-

 

Multikulturalizmin  Avropa  modelinin  iflas  etmə  səbəbi 

məhz  Köhnə  dünyanın  qanunlarının  və  normalarmın 

yumşaqlığıdır. 

-Yeni  sakinlərin  ənənəvi  həyat  normasına  daxil  ola 

bilməmələri,  cəzalandırılmamaları,  bəzi  yerlərdə  hətta  təşviq 

edilmələri modelin süquta uğramasına səbəb oldu: 

*

 

bu vəziyyətdə də medalın arxa üzü var - sağ partiyaların və 

sağçı əhval-ruhiyyənin getdikcə yüksiməsi. 

*

 

fəaliyyətdə olan hakimiyyət  mühacir axınının  öhdəsindən 

gələ bilmirsə, siyasi arenada xalqa köməyini vəd edən qüvvələr 

peyda olur; 

*

 

Köhnə  Dünyada  seçimlər  tam  gücü  ilə  gedir  və  vəziyyət 

hər il daha da qızışır. 

-

 

Hər şey Fransada başladı; 

*

 

Mari le Penin başçılığı altında ultrasağçılar gözlənilmədən 

yaxşı nəticə göstərdilər. 

-

 

Sonra Finlandiya, daha sonra isə Almaniya gəlir; 

*

 

Vertenberqdə  vilayət  seçkilərində  sağçılar  5  faizlik 

psixoloji həddi aşdılar - əsas təhlükə təşkil edən hal elə budur, 

-

 

Qeyd  edilən  hal,  baş  tutmayan  multikulturalizmdən  daha 

qorxulu olmaqla bərabər, müasir Avropa milli ideyasının nə qədər 

təhlükəli olduğunu göstərən bu nəzəriyyənin məntiqi nəticəsidir. 

-

 

Fransa, Almaniya və  İngiltərədə siyasətin iflası ultrasağçı 

partiyaların  dəyirmanına  su  tökür  -  düşünürük  ki,  bu  ölkələrin 

liderlərinin  düşünmələrinin  və  meydana  gələn  problemi  dərhal 

həll etmələrinin vaxtı gəlib çatıb, yoxsa çox gec ola bilər. 

30 

---

Multikulturalizro - fəlsəfi lüğət 

-

 

Köhnə Dünyanın dövlət başçıları bu günkü forması və izahı 

ilə multikulturalizm kimi bu cür, müəyyən qədər köhnəlmiş siyasi 

modellə silahlanmayacaqlar. 

-

 

Bölgələrin  tarixi  inkişafındakı  müxtəlifliyə  uyğun  olaraq, 

həmçinin multikultkralizmin də müxtəlif modelləri mövcuddur. 

-

 

Qərb  ölkələrində  multikulturalizmin  meydana  gəlməsi 

əsasən orta əsrə təsadüf edir. 

-

 

Ümumi  mənada  Qərb  ölkələri  həm  öz  aralarında,  həm  də 

İslam,  Çin  və  digər  sivilizasiyalar  ilə  bu  dövrdə  ciddi  şəkildə 

münasibət  qururdular  -  bu  da  öz  növbəsində  multikultural 

əlaqələrin yaranması demək idi. 

-

 

Qərb  ölkələrində  multikulturalizmin  əsaslan  XVI  əsrdən 

başlayaraq Con Lok, Stuart Mül, Tomas Hobs, Monteskyu, Viko 

və Herder kimi mütəfəkkirlərə istinad edən və müasir dövrdə Con 

Roulz,  Con  Raz,  Vill  Kimilika  kimi  multikulturalizm 

mütəxəssisləri tərəfindən təmsil olunan “Liberal-Kon- vensional” 

multikulturalist anlayış və vətandaşlıq modelidir. 

-

 

Digəri  isə  -  hal-hazırda  Çariz  Taylor,  Maykl  Valzer  və 

Alasdair  Makintayr  kimi  nəzəriyyəçilər  tərəfində  dilə  gətirilən 

“KommunUeryanist ” baxış tərzidir. 

-

 

Con  Lok  ve  Stuart  Mili  kimi  klassik  liberallar  dövründə 

artıq dövlət tarixi reallq idi: 

*  bu  baxımdan  liberallıq  intellektual  və  siyasi  əhəmiyyət 

qazandıqca dövlətin xüsusiyyətləri də müəyyən olunurdu. 

-

 

Qanunun  üstünlüyü,  vətandaşların  bərabərhüquqluluğu, 

fərdlərin  hüquq  və  öhdəliklərin  daşıyıcısı  olması  nəticəsində 

dövlət  vətəndaş  ilə  dövlət  arasında  birbaşa  münasibətlər 

qurulmasını təmin etdi. 

-

 

Klassik  liberalizm  yunan  rasionallığmdan  və  xristian 

universalizmindən təsirlənmişdir: 

*onlar yunan rasionalistləri kimi tənqidi rasionalizm, seçim 

və  fərdi  azadlıq  kimi  dəyərlərə  istinad  edən  həyat  görüşünü 

müdafiə edirdilər. 

31 

---