Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov AzərHatəmov 

*

 

ikinci  mənada  isə  mədəniyyətlərin  ümumbəşəri  məcrada 

inkişafı, zənginləşməsi və bir-birinə qarşılıqlı keçməsi məqsədi ilə 

qarışmasını  tələb  edən  tamamilə  bir-birinə  zidd  olan 

postulatlardır. 

-

 

Bərabərlik, xüsusiyyətlərin saxlanılması, zənginləşməsi və 

bir-birinə 

qarşılıqlı  keçməsi,  mədəniyyətlərin  qarışması 

anlayışları  bir-birinə  ziddir  -  belə  nəticəyə  gəlinir  ki,  Qərb 

intellektualları özləri hələ multikulturalizm anlayışını axıra qədər 

müəyyənləşdirməmişlər. 

-

 

Multikulturalizmin  mənasına  hər  bir  siyasətçi  və  ya 

intellektual  insan  öz  dünyagörüşü  ilə,  siyasi  baxışları,  həmçinin 

seçki qabağı vəziyyətlə dərk edilmə mənasım qoyur. 

-

 

Multikulturalizmin  vaxtİlə  qlobal  siyasətini  aparan  Qərb 

dövlətlərin  liderləri  indi  də  öz  söz  və  məsləklərindən  iztirabla 

imtina edirlər - bu 2010-cu ilin sentyabrında baş verdi: 

*

 

Fransanın prezidenti Nikola Sarkozi, Almaniyanın kansleri 

Anqela Merkel və Böyük Britaniyanın baş naziri Ceyms Kameron 

multikulturalizmin tam məğlubiyyətini etiraf edərək, 

*

 

Qərb cəmiyyətinin inkişafı üçün təhlükəli olan, bir vaxtlar 

dəbdə  olan  multikulturalizm  siyasətindən  açıqcasına  üz 

döndərdilər. 

-

 

Bəlkə də bu qəribə səslənir, amma bizə elə gəlir ki; 

*

 

“multikulturalizm” 

termini 

“beynəlmiləl 

sovet 

mədəniyyəti”, sovet fenomeninə cavab olaraq uydurulmuşdur. 

-

 

Qərbdə  70  il  ərzində  onlarla  peşəkar  sovetşünaslar  bu 

fenomenin  nadirliyini,  bəzən  ona  ağlabatan  izah  tapmayaraq 

öyrənirdilər. 

-

 

Yeri gəlmişkən, “homo sovetikus” termininin yaranmasının 

əsas amili də elə bu oldu. 

-

 

Qərbdə anlaşılmayan rassional və praqmatik xüsusiyyətlərə 

malik olan insanı sovetşünaslar belə adlandırırdı. 

50 

---

Multikttlturalizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

Rusiyanın dünyaya ibrət dərsi verməyinin. Qərb nöqteyi - 

nəzəridən  tamamilə  rassional  olmayan  yanaşmasım  iki  misalda 

göstərmək istərdik: 

*

 

1919-cu ildə Rusiyada hər tərəfdə aclıq, soyuq, yoxsulluq 

və vətəndaş müharibəsi tüğyan edirdi, əhalinin böyük əksəriyyəti 

kütləvi savadsız idi. Düşünmək olardı ki, bütün ölkə, ən əsas da 

mədəniyyət itirilmişdir - elə bu vaxt Maksim Qorkinin təşəbbüsü 

ilə Dünya Ədəbiyyatı kitabxanası nəşr olunmağa başlandı. 

*

 

ikinci fakt - 1941-ci ilin 19 oktyabndır. Mühasirəyə alınmış 

Leninqradda  nə  çörək,  nə  işıq,  nə  də  istilik  var,  hücum  etmiş 

alman ordusu Pyotr şəhərinin mərkəzim bombalamağa başlayır - 

həmin  vaxt,  Leninqrad  şərqşünaslıq  məktəbinin  nümayəndələri 

Ermitajın  binasında  görkəmli  Azərbaycan  şairi  və  mütəfəkkiri 

olan  Nizami  Gəncəvinin  təntənəli  yubileyini  qeyd  edərək, 

Şestakoviçin məşhur 7-ci simfoniyasım səsləndirirlər. Leninqrad 

cəbhəsinin  siyasi  idarəetməsi  şərqşünas-  məruziçilərinə  əsas 

cəbhə  xəttindən  (Kolpino  və  Vtiukova  ətrafından)  bir  günlüyə 

uzaqlaşmağa icazə verdi. Məhz intellektual və mədəni elitanın bu 

fədakarlığı  və  mücahidliyi  əsas  amil  olaraq  ölkəyə  iki  güclü 

dövlətdən biri olmağa, ikinci dünya müharibəsində qalib gəlməyə, 

birinci kosmosa adam göndərməyə, idarə olunmayan iki kosmik 

aparatın  Ayda  və  Marsda  yerləşdirilməsinə,  atom  elektrik 

stansiyasım  tikməyə,  lazer  texnologiyaları  yaratmağa  imkan 

verdi. 

-

 

Hazırda həyəcan təbili vurulan multikulturalizmin böhranı 

Qərb ölkələrinin yanlış siyasətinin nəticəsidir. 

-

 

İqtisadi  vəziyyətdən  asıh  olaraq  xaricdən  işçi  qüvvəsinin 

dəvət  edilməsi  və  sonradan  həmin  miqrantlara  qarşı  göstərilən 

ayrı - seçkilik multikultural dəyərlərə bir araya sığmır. 

-

 

Bu  işçi  qüvvəsinin  öz  milli-mənəvi  dəyərlərindən  imtina 

etməsi  multikulturalizmin qələbəsi  hesab  edilirsə, hansı  tolerant 

yanaşmadan söhbət gedə bilər? 

51 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

-

 

Bu gün multikulturalizm tədricən ümumavropa probleminə 

çevrilməkdədir  -  bu  da  imiqrasiya  və  inteqrasiya  sahəsindəki 

siyasətlə bağlıdır. 

-

 

İmiqrasiya problemi: 

*

 

iqtisadiyyatın  yenidənqurulması,  məşğulluq  sahəsində 

böhran, şəhər seqreqasiyası, 

*

 

aşağı ixtisaslaşmaya malik olan işçilərin maıjinallaşması, 

*

 

təhsil sisteminin yenidən gözdən keçirilməsi zərurəti, 

*

 

rasizmin  təzahürləri  və  s.  kimi  analoji  ümumavropa 

problemləri ilə bir sırada durur, 

-

 

Multikulturalizm  bütün  bu  problemlər  üçün  özünün, 

mübahisəsiz və qəti olmasa da müəyyən həlli yolunu təklif edir, 

-

 

Multikulturalizm 

zamanın 

çağırışına 

ümumavropa 

cavabına 

çevrilib-çevrilə 

bilməməsi 

məsələsini 

zaman 

göstərəcəkdir, 

-

 

Multikulturalizm 

tolerantlığın 

daha 

bir, 

kütləvi 

mədəniyyətin  ümumbəşəri  axınında  mədəniyyətlərin  qarşılıqlı 

şəkildə  bir-birinə  nüfuz  etməsi,  zənginləşməsi,  inkişaf  etməsi 

məqsədləri  ilə  paralel  mövcudluqlarını  sürdürməsi  tələbindən 

ibarət olan aspektlərindən biridir. 

-

 

Multikulturalizm  ideyası,  əsasən,  yüksək  mədəni  inkişaf 

səviyyəsinə  malik  olan  yüksək  inkişaf  etmiş  Avropa 

cəmiyyətlərində irəli sürülür. 

-

 

Müasir  Avropada  multikulturalizm  ilk  növbədə  “üçüncü 

dünya”  dövlətlərindən  (o  cümlədən  Avropa  ölkələrinin  keçmiş 

müstəmləkələrindən) 

olan 

imiqrantlann 

(mühacirlərin) 

mədəniyyət  elementlərinin  onu  qəbul  edən  ölkənin  mədəni 

sahəsinə daxil edilməsini nəzərdə tutur. 

-

 

BMT-nin Ümumi İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin azadlıq 

hüququ, milli və mədəni özünüidentifikasiya hüququ, milliyyət və 

ünsiyyət  dili  seçimi  azadlığı,  etiqad  azadlığını  bəyan  etməsinə 

baxmayaraq,  faktiki  olaraq,  bu  hüquqlar  öz  qrup  mənşələri 

etibarilə şifahi bəyannaməyə müncər edilir. 

52 

---