Roman, povestlər
Yüklə 3 Mb.
|
496 Nə deyəydi Fuad: atası yəqin ki, düzgün hərəkət eləmişdi. Amma bəlkə Zəki müəllim də özünə görə haqlıymış. Hər halda məktəbdə müdirin dəyişməsi bu on iki nömrəli adamın həyatında ən mühüm cahanşümul hadisələr qədər böyük rol oynayıb — sanki bütöv bir tarixi epoxa dəyişib. Kim bilir, bəlkə Zəki müəllim qalsaydı, bu da elə odun, nöyüt daşıya- daşıya on illiyi birtəhər başa vurub attestat alardı, bəlkə hətta ondan sonra da bir tövrnən təhsilini davam etdirərdi, axırını bir yana çıxardardı. Hər halda otuz ildən sonra bu məsələnin haqq- hesabını çəkməyə nə hacət? Fuada nə dəxli var bütün bunların? Amma nosilşik heç haqq-hesab çəkmək fikrində də deyildi. Gözlərində zərrəcən kin ya ədavət yox idi, əksinə köhnə məktəb yoldaşına rast gəldiyinə görə, onu tanımasına görə bərk sevinirdi... Əlbəttə, Fuadın sonrakı tərcümeyi-halından, indi kim olduğundan bixəbər idi. Onunçün Fuad — orta məktəbdəki həmin balaca uşaq idi. — Otuz üç il yaşı artmış həmin uşaq — Qurban müəllimin oğlu... İnstitut həyatı, hətta o bədnam məruzəylə əlaqədar qısa müddətli narahatlıq da nə qədər ilıq xatirələrlə bağlıydısa, məktəb illəri bir o qədər acı xatirələrlə qalmışdı Fuadın yaddaşında... hamısı da atasına görə. Uşaqlar ona müdirin oğlu kimi baxırdılar. Tündxasiyyət, acıdil, zabitəsiylə hamını lərzəyə salan "Topal Qurbanın" oğlu kimi. Müəllimlər də həmçinin. Çünki müəllimlərin özü də Qurbanın zəhmindən elə şagirdlər kimi qorxurdular. Çox illər sonra, artıq Fuad şəhər soveti sistemində işlərkən — hələ də müdir olan Qurban yeni məktəb binası haqqında təklif irəli sürdü və bu təklifi fəal surətdə müdafiə edən və keçirən Fuad oldu. Hamı elə bilirdi ki, atasının xətrinə belə canfəşanlıq edir. Qoy belə düşünsünlər. Əslində Fuadın istəyi təzə bina hazır olan kimi o köhnə məktəb binasını — bu qədər acı xatirələrlə bağlı o ikimərtəbəli evi — buldozerlər qabağına qatıb havaya sovurmaq idi. İndi, çox illər sonra, atasının hamıyla sərt rəftarı barəsində düşünəndə, Fuad, uşaqlıqda olduğu kimi, içindəki hirsindən qovrulub
497 boğulmurdu, bir çox şeyləri daha dərindən dərk edirdi: başa düşürdü ki, bu sərtlik Qurban kişinin işinə doğrudan da namusla yanaşmasından, həqiqi ədalətçiliyindən və tələbkarlığından doğan bir sərtlik idi. O illərin davranış stilini də nəzərə almaq lazım idi, Qurbanın davanın od-alovundan keçib gəlməsini də... Amma o vaxt Fuad necə də əzab çəkərdi, ilahi... Neçə dəfə oğlan tualetində, dəhlizin xəlvət yerlərində tabaşirlə yazılan yazıları öz gözüylə görmüşdü. "Qurban — Qaban"... Kim yazırdı bunu — heç cür tapmaq olmurdu. Xidmətçi qadınlar deyinə-deyinə, donquldana-donquldana yaş əskilərlə silir, bir neçə gündən sonra isə yazılar yenə də ayrı- ayrı yerlərdə peyda olurdu... Hətta məktəb ərazisindən kənarda, iki-üç tin aralı bağda, səkidə də görmüşdü Fuad bu yazını... Ən ağırı o idi ki, hədəfinə yapışan bütün ayamalar kimi, bu ayama da dəqiq idi: Qurbanın zahiri görünüşündə, doğrudan da qabana oxşarlıq vardı. Yəni elə Fuadın özünün də... Axı ona da dalda "bala qaban" deyirdilər... Yəqin şagirdlərin qoyduqları bu ayama bəzi müəllimlərə də bəlli idi, bəlkə hətta bundan xoşlananlar da vardı. Hər halda Fuad məktəbin nifrətlə, kin və ədavətlə zəhərlənmiş havasını çox çəkmişdi ciyərlərinə, uzun illər boyu... Qurbanın xasiyyəti sonralar da dəyişmədi... Fuadın atasından aldığı ən böyük həyat dərsi də — onun xasiyyətini, rəftarını və deməli bütün bunlardan doğan səhvlərini təkrar etməmək dərsi idi... Son illər bu səhvləri atasının özünə də deyirdi, hələ müdir olduğu vaxtda: "Niyə birlikdə işlədiyin adamların heç olmasa adlarını dəqiq yadında saxlaya bilmirsən, ay dədə?" — deyərdi. — "Yadımda qalmır hamısının adı"... — "Yaz dəftərçənə. Niyə başa düşmürsən ki, sən birisinə yüz yaxşılıq edə bilərsən, amma adam içində həmin o adı Həsən olan adama dönə-dönə Hüseyn deyəndə, o da pərt olur, tutulur, özünü qəsdən təhqir edilmiş bilir və bütün sənin yaxşılıqların bir yana qalır, onun sənə acığı, kini, nifrəti bir yana. Adamlara ən böyük yaxşılıq 498 odur ki, onların mənliklərini, qürurlarını tapdamayasan, axı, hərə özünə görə bir kişidir axı... Bax, Şövqüdən ibrət götür. Bütün işçilərinin nəinki özlərini, dədə-babalarını da yadında saxlayır, görürsən onlara elə fərli bir yaxşılıq da eləməz, amma hərəni bir dillə dindirir. Odur ki, hamı da başına and içir". Qurban: "Şövqüdən sən özün ibrət götür — dedi —mənimki day gecdir, yaşım ötüb, indən belə xasiyyətimi dəyişməyəcəm ki?...U Elə bu işdən çıxması nə üstündə oldu? Qafur Əhmədliylə sözü çəp düşüb, nə var, nə var, Qafur camaatın içində buna "sən" deyib. Deyib, deyib də, cəhənnəmə ki! Deyir, işinin xətrəsinə kimə desən dayı demək olar... Deynən a kişi, indi sənin də işin Qafur Əhmədlinin əlindədir, "sən" deyib, toxunub sənə, nə olar, üstün vurma, ağartma sözü, keç üstündən. Sonra bir gün yeri gələr elə vurarsan ki, zıqq eləyər, hayıfını çıxıb qurduvu öldürərsən də... Yoxsa dur o boyda iclasda, şappatan denən ki, "malçişka, mən sənin atan yerindəyəm, sənin kimi min nəfər şagird yetirmişəm, sənin nə həddin var ki, mənə, qırx ilin müəlliminə "sən" deyirsən, stoluva-zada çox arxalanma, o stolun dalında çoxların görmüşük..." İndi gör Qafur Əhmədli neyləyib. O da insandır da, o da özündən çıxa, cavab qaytara bilərdi camatın yanında. Xeyr, xudanəkərda! Qafur Əhmədli gülə-gülə qalxıb ayağa, üzrxahlıq eləyib: "Bağışlayın, Qurban müəllim, — deyib, — çox üzr istəyirəm, qocaman müəllimsiniz, sizə hamımızın hörmətimiz var". İclasdan çıxanda da deyir girib Qurban kişinin qoluna, qapıya qədər ötürüb onu ədəb-ərkanla... Amma sonra altdan-altdan kişinin pıçını elə burub ki, heç Qurbanın tükü də tərpənməyib. İndi sən ki, belə pəs düşmüsən rayon maarif müdiriylə, onda kərək onqat ehtiyatla dolanasan. Amma belə atışmadan bir həftə sonra Qurban kişi durub raykom iclasında ki, bəli, "rayonumuzun maarif səviyyəsi aşağıdır, savadsız müəllimlərə tanışlıqla məktəbə təyinat verirlər. Odur ki, ziyalıların da çoxu övladlarını kəmsavad eləməmək üçün onları
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|