S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
32
Yusifi Məhəmməd İbn Yusif Təbib («Came-ül-Fəvaid», «Fəvaid-ül-məvad» və s.), Məhəmməd Məmmin («Töhfeyi- • _
Məmmin»), Şəmsəddin ibn Kəmaləddin («Ərvah əlacaz») və bir çox başqa alimlər tibb, həmçinin əczaçılıq problem¬lərinə həsr etdikləri sanballı əsərləri ilə tibb elmimizi zənginləşdirmişlər. Orta əsrlərin sonuna doğru Azərbaycanda tibb elmi yüksək inkişaf mərhələsinə çataraq, digər xalqların diqqətini cəlb etmiş, başqa ölkələrdə tibbin inkişafına təsir löstərmişdir. Təhsil aldıqları xarici ölkələrlə sıx əlaqələri olan Ağa Səid Əli Təbrizi, Əli Əkbər Təbib Salyani, Əli •
Dilşad Şirvani, Mirzə Allahqulu Təbib Qarabaği kimi təbiblərimiz tibb elminin, o cümlədən, əczaçılığın, səhiyyənin İranda, Türkiyədə, Misirdə və s. təbliğ edilməsində böyük rol oynamışlar. Müalicəvi bitkilər, həmçinin ədviyyatla əttarlar məşğul olurdular. Vaxtilə Şamaxıda, Naxçıvanda, Şuşada, Şəkidə və s. əttar dükanları olmuşdur. Dahi şairimiz Məhəmməd Füzuli «Səhhət və Mərəz», «Mətləül - etiqad», «Söhbətül əsmar» əsərlərində təbiət¬şünaslıq və tibb problemlərinə toxunub, orqanizmin inkişaf qanunauyğunluqlarının, quruluş və funksiyalarının, müqa-vimət qüvvələrinin, xəstəlik törədən amillərlə mübarizəsi¬nin, bitkilərin faydalı və zərərli xüsusiyyətlərinin bədii-elmi təsvirini vermişdir. Füzuli həkimliklə də məşğul olub və xüsusən göz xəstəliklərinin müalicəsi ilə məşğul olmuşdur. O. öz dövründə downloaded from KitabYurdu.org
33
təbiətşünaslıqda və tibbidə hakim olan bəzi fikirləri rədd etmiş, məsələn, ürəyin 3 yox, 4 kameradan ibarət olduğunu söyləməklə Dekartı qabaqlamışdır. Şair və həkim Rüknəddin Məsud Məsihi (1580 - 1656) tibbə dair «Zabitət ül-əlac» («Müalicə qaydaları») əsərini yazmışdır. - 1885) Cenııer metodu ilə su çiçəyinin peyvəndini tətbiq etmiş ilk həkimlərdəndir. O, iranda elmi tibbin bünövrəsini qoymuş, elmi-tibbi təfəkkürün inkişa¬fında müstəsna rol oynamışdır. Mirzə Məhəmməd Təbrizi 1852-ci ildə öz «Üsuli - təbibiyyə» əsərində yazmışdır ki, Təhsilini Parisdə davam etdirmiş Mirzə Məhəmməd Təbrizi (1805 - beyin və beyincik qabığında orqanların fəaliyyətini tənzim edən maye ifraz olunur. Onun sinir şirəsi adlandırdığı bu maye hazırda elmə yaxşı məlum olan mediatorlardır (bioloji aktiv maddələr). 1887-ci ildə azərbaycanlı alim Aleksey Nikolayeviç Kazımbəy (1859- 1919) «Ürəyin innervasiyasma dair materiallar» mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. A.N.Kazımbəy Kazan Universitetinin tibb fakül¬təsini bitirib, orada kafedra müdiri işləmişdir. Görkəmli terapevt, tibb elmləri doktoru, əməkdar professor, Həkimlər Cəmiyyətinin sədri olan A.N.Kazımbəyin tədqiqatları ürək və ağciyər xəstəliklərinə həsr edilmişdir. O, ürəyin sol mədəciyinin anevrizmi zamanı diaqnostik əlamətlər kom¬pleksini təsvir etmişdir ki, bu da Kazımbəy simptomu adlanır. XIX - XX əsrlərdə də Azərbaycan səhiyyəsi qabaqcıl ziyalılarımızın diqqət mərkəzində olmuş, tibbi təhsil almış Əlibəy Hüseynzadə. Nəriman'Nərimanov, Abbas Səhhət kimi ədiblərimiz hakimliklə məşğul olmuşlar. Şair Seyid Əzim Şirvani bütün elmləri, o cümlədən, tibb elmini öyrənməyi vacib saymışdır. Moskvada təhsil almış mütərəqqi meylli downloaded from KitabYurdu.org 34
ziyalılar olan Həsən bəy Zərdabi və Nəcəfbəy Vəzirov biokimya və tibb elmlərində qabaqcıl ideyaları təbliğ edirdilər. Azərbaycanın təbiətşünas alimi, maarifçi demokrat ictimai xadimi H.B.Zərdabi (1837-1907) ilk nəşr olunan «Əkinçi» qəzetinin təsisçisi və redaktoru idi. Onun Azərbaycanda sanitariya maarifinin inkişafında böyük rolu olmuşdur. «Gigiyena», «Torpaq, su, hava» kimi elmi- kütləvi əsərlərində, «Əkinçi» və «Kaspi» qəzetlərində dərc etdirdiyi məqalələrində tibb, xüsusən gigiyena, həmçinin biologiya və kənd təsərrüfatı sahəsindəki problemlərimiz¬dən yazmış, onların həlli üçün yollar göstərmişdir. Görkəmli dövlət xadimimiz, yazıçı, publisist və həkim Nəriman Nərimanov (1870 - 1925) Qori Seminariyasını, Novorossiysk Universitetinin tibb fakültəsini bitirmişdir. Tiflisdə və Bakıda həkimlik fəaliyyəti ilə yanaşı, sanitariya maarifi üzrə böyük iş aparmışdır (müntəzəm surətdə məqalələr dərc etdirmiş, mühazirə oxumuşdur). Azərbaycan SSR XKS-nin, SSRİ MİK- in sədri işləmişdir. Azərbaycan Tibb Universiteti uzun müddət Nəriman Nərimanovun adını daşımışdır. 1875-ci ildə Bakıda ilk tibb müəssisəsi olan 25 çarpayılıq Mixaylov xəstəxanası açılmışdı. Xəstəxanada yoxsullara və kimsəsizlərə pulsuz tibbi xidmət göstərilirdi. 1918- ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ilk qərarlarından biri ilə Səhiyyə Nazirliyinin yaradılması ölkəmizdə həmin dövrdə də insanların sağlamlığına olan qayğını göstərir. Həmin qərarla Rəfibəyov Xudadatbəy ilk səhiyyə naziri təyin edildi. 1919-
cu ildə Bakı Dövlət Universitetində tibb fa¬kültəsinin təsis edilməsi və 1930-cu ildə onıın bazası m downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|