S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
185
yumurtalığın səthinə yaxınlaşır, divarı nazikləşdiyi üçün içərisindəki mayenin təzyiqinə davam gətirməyib partlayır və mayenin təzyiqi nəticəsində yumurta xaricə, yəni periton boşluğuna tullanır. Periton boşluğuna tullanan yumurta hüceyrəsi uşaqlıq borusu qıfının saçaqları vasitəsilə tutularaq, uşaqlıq borusuna, oradan isə uşaqlığa daxil olur. Qadın cinsi əlaqədə olmuşsa, yumurta hüceyrəsi mayalanır və hamiləlik əmələ gəlir. Yumurta mayalanmırsa, tələf olur və növbəti aybaşı olur. Yumurtalığın vəzifəsi cinsi yetişkənlik dövründən başlayaraq qadın cinsiyyət hüceyrəsi və cinsiyyət hormonu ifraz etməkdir. Uşaqlıq borusu. Uşaqlıq borusu 10 - 12 sm uzunlu¬ğunda silindrəbənzər cüt orqan olub, uşaqlığın yan tərəf- lərində, enli bağın yuxarı kənarında yerləşir və yumurta¬lıqdan yumurta hüceyrəsini uşaqlığa keçirir. Uşaqlıq borusu uşaqlıq, uşaqlıq yolu və xarici cinsiyyət orqanları vasitəsilə periton boşluğunu xarici mühitlə birləşdirir. Beləliklə də qadınlarda periton boşluğu xarici mühitlə rabitədə olur. Uşaqlıq. Uşaqlıq yastılaşmış armudabənzər tək əzələ- • vi orqan olub kiçik çanaqda, düz bağırsaqla sidik kisəsinin arasında yerləşir. Uşaqlığın vəzifəsi dölləıımiş yumurtam müəyyən vaxt öz daxilində bəsləmək və döl yetişdikdən sonra yığılaraq onu xaricə çıxartmaqdır. Uşaqlıq yolu. Uşaqlıq yolu 8 - 10 sm uzunluğunda, öndən-arxaya doğru yastılaşmış kanal olub, uşaqlığı xarici cinsiyyət orqanları ilə birləşdirir. Uşaqlıq yolunun aşağı ucu uşaqlıq yolu girəcəyi vasitəsilə uşaqlıq yolu dəhlizinə açılır. Uşaqlıq yolu girəcəyi qızlarda qızlıq pərdəsi ilə əhatə olunur.
downloaded from KitabYurdu.org 186
İfrazat orqanlarının xəstəlikləri ♦ ifrazat orqanlarının ən geniş yayılmış xəstəliklərinə • onların zədələnmələri, iltihabı, vərəmi, xərçəngi, böyrək daşları və sidik kisəsi daşları aiddir. Böyrəklərin travması, zədələnməsi zamanı ilk əlamət güclü ağrının olmasıdır; bel nahiyəsində qızartı, şişkinlik, qanla qarışıq sidik ifrazı müşahidə edilir. Böyrəyin zədə- lənmələrində şok və daxili qanaxmaların olması təhlü¬kəlidir. Xəstəni tez xəstəxanaya yerləşdirmək və şoka qarşı mübarizə aparmaq lazımdır. Böyrək nahiyəsinə buz, qankəsici vasitələr, antibiotiklər təyin edilir.
Böyrəklərin iltihabi xəstəlikləri orqanizmin infeksion xəstəliyə tutulması və ya infeksiyanm sidik kisəsinə keçməsi nəticəsində törənir. Pielonefrit. Xəstəlik birdən-birə qabırğa altında və beldə ağrılarla başlanır, üşütmə verir, temperatur yüksəlir, ürəkbulanması, qusma müşahidə edilir. Böyrək böyüyür, əllə yoxladıqda ağrılı olur. Sidikdə və qanda dəyişikliklər baş verir. Xəstəlik vaxtında və düzgün müalicə edilməzsə, xronik formaya keçə bilər. Müalicədə əsas diqqət diurezi artırmağa yönəldil¬məlidir. Çünki sidiklə birlikdə orqanizmdən toksinlər ifraz olunur. Antibiotiklər işlədilir, urotropin, sulfanilamid preparatları təyin edilir. Ağrıları azaltmaq üçün ağrıkəsici- lərdən istifadə olunur, böyrək nahiyəsinə isidicilər qoyulur. Müalicə xəstəliyin bütün simptomları çəkilənədək aparılır. Pionefroz böyrəyin digər iltihabi xəstəliklərindən sonra inkişaf edir. Böyrək toxumalarında irin toplanır, toxumalar atrofiyaya uğrayır. Bəzən downloaded from KitabYurdu.org
187
irin sidiklə xaricə də açıla bilər. Xəstəliyin müalicəsi yalnız cərrahi yolladır. Xəstə böyrəyi kənar edirlər. Böyrəyin və sidik axarlarının daşları. İlkin və ikincili böyrək daşları ayırd edilir, ilkin (aseptik) daşların əmələ gəlməsi orqanizmdə mübadilənin pozulması ilə əlaqədar¬dır. İkincili (infeksiyalaşmış) daşlar sidik ifraz edən orqanlarda infeksiyanın səbəb olduğu yerli zədələnmələr nəticəsində əmələ gəlir. Daşların ölçüləri, forması və miqdarı çox müxtəlifdir. Çox vaxt böyrəklərdə çoxlu daşlar müşahidə olunur, bəzən onların miqdarı onlarla və hətta yüzlərlə olur. Sidikdaşı xəstəliyinin simptomları böyrək sancıları, • bel nahiyəsində ağrı, hematuriya, piuriya və xırda daşların sidiklə xaric olmasıdır. Bütün bu simptomlar, axırıncı müstəsna olaraq, başqa böyrək xəstəliklərində də ola bilər. Sidik daşları xəstəliyində ən xarakterik simptom böyrək sancısıdır. Sancı tutması, yəni bel nahiyəsində ən kəskin ağrılar birdən, tamamilə sağlam ikən, bəzən yuxuda baş verir. Böyrək sancısına, adətən, xırda, hərəkət edən daşlar səbəb olur; bunlar sidik axarında asan surətdə sıxılıb əzilir. Ləyəndə və ya kasacıqlarda olan, hərəkət etməyən, hətta böyük daşlar sidiyin axmasına mane olmadıqda böyrək sancısı tutmalarına səbəb olmur. Müalicə. Sidikdaşı xəstəliyinin müalicəsində sanatoriya- kurort (Jeleznovodsk, Yessentuki, Truskavets, Soirme, Qalaaltı) müalicəsinin böyük əhəmiyyəti vardır. Bu kurort¬ların içməli mineral su mənbələri sidikqovucu xassələrə maddələr mübadiləsini tənzim edərək, sidiyi oksidləşdirmək və ya qələviləşdirmək xüsusiyyətinə malikdir. downloaded from KitabYurdu.org
188
Böyrək sancısının tutması vaxtı təxirəsalınmaz yardım bel nahiyəsinə isitqac qoyulmasından, ümumi, isti vannalar təyin etməkdən ibarətdir. Dəri altına promedol və atropinin ♦ 1 %-li məhlulunu vururlar, içməyə çöxlu maye və sidik- qovucu dərmanlar - ayıqulağı, itburnu dəmləməsi və s. təyin # edirlər. Infeksiya ilə mübarizədə geniş təsir spektrinə malik, həm də nefrotoksik effekti zəif olan antibiotiklər (genta- mitsin, klofaran və s.) tətbiq olunur. Böyrək daşı sancılarında spazmı götürən və ağrıkəsici dərmanlar (analgin, baralgin, no-şpa, platiflllin və s.) birlikdə təyin edilməlidir. Sistit və ya sidik kisəsinin iltihabı, əsasən infeksiya nəticəsində baş verir. Çox vaxt sistitə irintörədici mikroblar səbəb olur. Kisədə iltihabın inkişafına müxtəlif travmatik zədələnmələr, sidik durğunluğu, daş, digər yad cisimlərin olması və s. amillər də şərait yaradır. Bir sıra hallarda xəstəlik kateterizasiya etdikdə aseptikanm pozulması nəticəsində inkişaf edir. Xəstəliyin davam etdiyi müd¬dətdən asılı olaraq, sistit kəskin və xronik olur. Müalicə. Sulfanilamidlərlə birlikdə antibiotiklər (peni- sillin, sintomisin, biomisin və s.) pəhriz (şor, kəskin və ədviyyəli yeməkləri, spirtli içkiləri istisna etmək) təyin edilir. İfrazat orqanlarının xəstəliklərinə bir də onların şişləri aiddir ki, bunların da müalicəsi cərrahi yolla aparılır. Cinsiyyət orqanlarının xəstəlikləri downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|