Sahəsi olduğunu bir daha ortaya qoyur
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
33 Azərbaycan xalqının müdrik bir atalar sözündə deyilir: «Hər şeyin bir yaradıcısı var». Nizaminin və K.Yunqun qənaətlərində də dünyanın hamıya daimi görünən elementləri dərkedilməz enerjinin yardımı ilə meydana gəlib fəaliyyət göstərir. Dünyada kim elə bir ayna görmüşdür ki, Əvvəldən ona (cila) vurulmamış olsun?! 25 – sorğusunu açıqlayanda ağlın qəbul etmədiklərinin, daha doğrusu, müasirlərinin başa düşmədiklərinin şərhinə çalışır. Şairin məsləhətinə əsasən düşünən kəs təhqiq məqsədilə nəyə baxırsa, birinci necə yarandığını aydınlaşdırmağa çalışmalıdır. Əslində ilkin şeylərin mənşəyini görmək gözün, anlamaq ağlın imkanı xaricindədir. Düşünülməlidir ki, axı, varlıqlar öz özünə necə yarana bilər? Yuxarıdakı atalar sözündə deyildiyi kimi, bütün yaranışlarda başqasının yardımı gərəkdir. Qarşıya gözəl naxış çıxanda ilk olaraq onu vuran şəxs ağla gətirilir. Nizami ilkin təsəvvürlərdən bəhs açanda fikirlərini mifoloqdan çox filosof tək təqdim edir: anlaşılması imkan xaricində olan şeylərin mövcudluğu o deməkdir ki, hər şey Yaradıcının əlindədir. Ona aid meydanda at çapmağın isə heç bir mənası yoxdur. Bütün ağıllılar, vurğunlar aciz qalıblar ki, Bu dünya necə meydana gəlmişdir?! Əgər bir kəs dünyanın necə yarandığını bilsə, Mümkündür ki, o da elə bir işi görməyi bacarsın, Madam ki, dünyanı yaratmaq bizə mümkün deyil, Onun necəliyi də təsəvvürümüz xaricindədir. 26 Dünyada hər şey nəzm-intizamla düzəldilmişdir. Ən adi varlıqlarda da gizli xəzinə vardır. Şair o xəzinələrin açarının şüşədən deyil, poladdan qayrılmasını, yəni dərin bilik qazanılmaqla dərkini əsas şərt sayır. Çünki elmlərə yiyələnməyənlər xəzinəyə çatıb şərbət istəyirlər, zəhər 25 Yenə orada, s. 30. 26 Nizami. Leyli və Məcnun, s. 30. 34 tapırlar. Mifik görüşləri saf-çürük edən Nizami xalq inanclarından götürdüyü «İlan həmişə xəzinə üstə yatır» qənaətinə tamam başqa don geyindirir. Musanın və Harunun zəngin gövhər xəzinələrinin qiymətini onda görür ki, birincisi insanlara fayda, ikincisi ziyan verir, ölümə səbəb olur. İlan zəhəri də eyni ilə həyata son qoymaqla yanaşı, sağlamlığa, ömrün uzanmasına imkan yaradır. Maraqlıdır ki, gerçək anlamda da hər şey bir nöqtədən hərəkətə başlayıb o yerdə də ömrünü bitirib başqası ilə əvəzlənir. Nizaminin gəldiyi nəticəyə görə, «Pərgar dairəni tamamladıqda ilk addımını atdığı nöqtəyə qayıdar». Nə vaxta qədər ehtiyacım olan hər tikəni Şaha, çobana həvalə edəcəksən? 27 Şərqdə formalaşan kitabların (əlyazmalar: divan ədəbiyyatı və epik poemalar nəzərdə tutulur) özünəməxsus ənənəsi, quruluşu, rəsmi girişi, başlanğıcı, ardıcıllığı, sonu, ümumi prinsipləri və fərqli xüsusiyyətləri vardır. Bəzi cəhətlər uzun yol boyu sınaqlardan keçən tarixi təcrübədən, bəziləri də İslam ədəbi prosesindən hazır şəkildə alınmışdır. Bədii mətnin Şərqə məxsus spesifik strukturu müəyyən mərhələdə dünya ədəbiyyatında aparıcı rola malik olmuş, hətta Avropa mədəniyyətinin «İlahi komediya», «Dekameron», «Qeptameron», «Şərq-qərb divanı» kimi əsərlərin özülünü təşkil etmişdir. Ədəbiyyat 1. Nizami. Yeddi gözəl (filoloji tərcümə). - Bakı, 1983. 2. Nizami. Leyli və Məcnun (filoloji tərcümə). - Bakı, 1981, s. 18 3. Nizami. İsgəndərnamə (filoloji tərcümə). - Bakı, 1983, s. 22 4. Nizami. Sirlər xəzinəsi. Filoloji tərcümə prof. R.Əliyevindir. –Bakı, 1981, s. 79-81. 27 Nizami. Leyli və Məcnun, s. 20 35 5. Türk şiiri özel sayısı III (Halk şiiri). Türk dili. Aylık Dil Dergisi. C LVII, Sayı: 445-450, Ocaq-Haziran, 1989, s. 260. 6. Lоtman Ö.M. Analiz pоgtiçеskоqо tеksta. Izdatеlğ- stva «Prоsvещеniе». Lеninqradskое оtdеlеniе. – L., 1972, s. 104 7. Filоsоfiə löbvi, T. 1, s. 25 (Sm: Marks K., Gnqеlğs F. Sоç. T. 21, s. 79) 8. Kitabi-Dədə Qorqud. – Bakı, Yazıçı, 1988, s. 83 9. Azərbaycan mifoloji mətnləri, Bakı, 198 , s. 115-116 10. Kraçkоvskiy I.Ö. Rannaə istоriə pоvеsti о Mеdjnunе i Lеyli v arabskоy litеraturе. Izb. sоçinеniə., tоm II, M.-L., 1956, s. 591-596; Е.G.Bеrtеlğs. Istоçniki “Lеyli i Mеdjnun” Nizami. – V kn. Izbranniе trudi. Nizami i Fizuli. – M., 1962, s. 266-275 11. Bеrtеlğs Е.G. Istоçniki “Lеyli i Mеdjnun” Nizami. – V kn. Izbranniе trudi. Nizami i Fizuli. – M., 1962, s. 268 12. Aliеv Q.Ö. Akadеmik A.Е.Krimskiy i еqо sоçinеniе «Nizami i еqо sоvrеmеnniki». – Vvеdеniе v kn. A.Е.Krimskiy. Nizami i еqо sоvrеmеnniki, Baku, 1981, s. 11 13. Aliеv R.M. Nizami i еqо pоgma «Lеyli i Mеdj- nun». – Prеdislоviе k kn.: Nizami Qəndjеvi. Lеyli i Mеdjnun. Pеrеvоd s farsi, prеdislоviе i kоmmеntariе Rustama Aliеva, Baku, 1981, s. 11 14. Şirvani Ö.Z. Еще raz оb istоçnikaх pоgmi «Lеyli i Mеdjnun» Nizami /Оpit istоrikо-sravnitеlğnоqо izuçеniе litеraturniх vzaimоsvəzеy/. – jurnal «Uçеniе zapisi Azеrbaydjanskоqо Univеrsitеta»,sеriə: əzik i litеratura, 1966, № 6 15. Sasani H. Nizaminin «Leyli və Məcnun» poeması. Namizədlik dissertasiyası. – Bakı, 1970 (Azərbaycan EA-nın kitabxanasında sxlanır). 16. Xalisbəyli T. Nizami Gəncəvi və Azərbaycan qay- naqları. – Bakı, 1991, s 108 Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|