Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
528
Bu arada Osmanlılar 1555-ci ildə bağlanmış Amasya sülh müqaviləsini poza- raq Azərbaycan sərhəddini keçdilər. 1578-ci ildə Qızılbaşlar İmamqulu xan Qa car rəhbərliyində Çıldır düzündə Osmanlıları qarşıladılar. Ancaq Qızılbaşlar məğlub oldular və Məhəmməd xan Toxmaq Çuxursəədə, İmamqulu xan isə Qa rabağa çəkildilər. Səfəvi ordusunda birliyin olmaması, qızılbaş əmirlərinin həddindən artıq öz lərinə arxayın olmaları, türklərlə döyüşə əhəmiyyət verməmələri, qüvvələr nis bətinin fərqi 1578-ci ildə baş verən Çıldır döyüşündə onların məğlubiyyə- tinə səbəb oldu. Bu döyüşdə Səfəvilər Mustafa Lələ paşanın başçılığı altında olan yüz minlik osmanlı ordusuna qarşı on beş min nəfərlə döyüşürdülər. Çıldır qalibiyyətindən sonra Osmanlı ordusunun rəhbəri Lələ paşa Gürcüs- tana doğru hərəkət etdi. Bu vaxt gürcü feodalları arasında ixtilaflar davam edir- di. Onlardan bəziləri Səfəvilərə, bəziləri isə Osmanlılara qoşulmaq istəyirdilər. Çıldır döyüşü Səfəvilərin Gürcüstandakı nüfuzuna zərbə vurdu və gürcü feo- dal
larının Osmanlılara meylini artırdı. Bu səbəbdən idi ki, Osmanlı sərkərdəsi Mus
tafa Lələ paşa Şirvana yürüş edərkən və geri qayıdarkən Mesxi şahzadəsi Mənuçöhr və onun qardaşı Kvarkvare ona bələdçilik etdilər. 835
ya çarı Aleksandrın yanına elçilər göndərib onlardan tabe olmalarını istədi. Kartli çarı Simon Mustafa Lələ paşanın təklifini rədd edib, Osmanlılara qarşı mü barizəyə başlasa da Kaxetiya çarı Aleksandr türklərə tabe oldu. Lələ paşanın başçılığı altında olan Osmanlı qoşunu 1578-ci ildə Tiflisi və Qorini ələ keçiridi. Zəyəm və Geram hakimləri də türklərə tabe oldular. Gürcüstanın türklərə tabe edilməsindən sonra Şəki hakimi İsa xan Səfəvilərin tərəfinə keçdi. 836
1578-
ci ildə Alazan çayını keçən Lələ paşanın başçılığlı altında olan Os- manlı ordusu burada Qızıbaşlarla qarşılaşdı. Çayın sahilində baş verən döyüşdə Əmir xanın başçılığı altında olan Səfəvi ordusu Osmanlıları məğlub edərək xeyli qənimət və əsir ələ keçirdi. Bu qələbədən sonra Şirvanı tərk edən Əmir xan Qaraba ğa qayıdaraq Səfəvi şahzadəsi Həmzə Mirzənin əsas qüvvələrini gözlədi. Bu arada onun oğlu Sultan Murad xan qızılbaş dəstələri ilə yenidən Alazan (Qa nıq) çayını keçərək türklərə zərbə vurdu. Lakin türklər tərəfindən mühasirəyə alınan bu dəstə üç min nəfər itki verərək məğlub edildi. Bundan sonra Əmir xan öz qoşunlarının qalıqları ilə Təbrizə qayıtmağı daha düzgün çı- xış yolu hesab etdi. 837
or dusu Şirvana daxil olduğu zaman qızılbaş Şirvan hakimi Araz (və ya Aras) xan Rum lunun üsyanı baş verdi. Bundan xəbər tutan Mustafa Lələ paşa tələsik Alazan ça yını keçərək Ərəşə daxil oldu. 838
835 Şərəfnamə, II cild, səh-157. 836 Tarixi aləm arayi Abbasi, səh-234. 837 Tarixi aləm aray-i Abbasi, səh-235. 838 Müənəccimbaşı, Səhaif əl-əxbar, III cild, səh-541. 529
Qaytas pa şanın başçılığı ilə beş min nəfərlik hərbi dəstə yerləşdirdi. Osmanlı ordu sunun qarşısında tab gətirməyəcəyini anlayan Şirvan hakimi Araz xan Rumlu Kü rün cənubunda yerləşdi. Bu vaxt Əbu Bəkr Mirzə də ləzgi və şirvanlılardan ibarət olan üç minlik dəstə ilə Şirvana daxil oldu. Türk ordusu demək olar ki, heç bir müqavimətə rast gəlmədən Ərəş, Şamaxı, Qəbələ, Bakı, Şabran, Mahmudabad və Salyanı ələ keçirdi. Bu ərazilərin ələ keçirilməsi Azərbaycanın və Ermənistanın xeyli köçəri kürd tayfalarının və Şimali Azər- bay can sünnü əyanlarının türklərin tərəfinə keçməsinə səbəb oldu. Digər tərəf- dən də Səfəvilərin ağır zülmündən cana doymuş Şirvan əhalisi onlara qarşı qi- yam qaldırdılar. Osmanlıların şəhərə daxil olmasından sonra qiyam qaldıran dərbəndlilər Səfəvi hakimi Çıraq xəlifəni üç yüz nəfər tərəfdarı ilə birlikdə məhv etdilər. 839
olan iki bəylərbəyliyinə – Şamaxı və Dərbənd bəylərbəyliklərinə böldü. Şamaxı vilayətinə aşağıdakı mahallar daxil idi: 1) Lahıc, 2) Ağdaş, 3) Qə- bələ, 4) Salyan, 5) Zərdab, 6) Şəki, 7) Bakı, 8) Sədə-ru, 9) Qara Ulus, 10) Axtı və İxır, 11) Diku, 12) Sirhan, 13) Osmani, 14) Xudavərd, 15) Mahmudabad. 16) Ərəş.
Dərbənd vilayətinə isə bu mahallar daxil idi: 1) Dəmirqapı Dərbənd, 2) Şab- ran, 3)
Axtı, 4) Quba, 5) Məskir, 6) Kürə, 7) Çıraq, 8) Restov. Şirvan dövlətinin müs
təqilliyinə son qoyan Mustafa Lələ paşa buraya Osman paşanı hakim təyin etdi.
Şivandan Ərzuruma doğru hərəkət edən Mustafa Lələ paşa, Tiflis ərazisində Qarabağ bəylərbəyi İmamqulu xan və Kartli çarı Simonun birgə hücumuna mə- ruz qalaraq iyirmi min nəfər itki verdi və qızılbaşlar xeyli qənimət ələ keçirdi. Mustafa Lələ paşanın Şivanı tərk etməsindən sonra, Osman paşa Gəncəyə və Salyana hücum etsə də Araz xan Rumlunun güclü müqavimətinə rast gələrək Şamaxıya çəkilərək Krım tatarlarının gəlişini gözlədi. Bu dəfə Qaytas paşanın başçılığı altında olan osmanlı ordusunu məğlub edən İmamqulu xan Ərəşi geri al dı. Qaytas paşa öldürüldü, sərkərdə Əbdürrəhman bəy isə əsir düşdü. Bundan xəbər tutan Mustafa Lələ paşa ölkəni tamamilə tabe etmək üçün Şirvan hakimi Os man paşaya kömək etməyi Əbu Bəkr Mirzəyə tapşırdı və vətənə qayıtdıqdan son ra Şirvana hakim təyin edilməsi barədə sultandan xahiş edəcəyini ona vəd etdi. Bu qarışıqlıqdan istifadə edən Səfəvi hökmdarı Məhəmməd Xudabəndənin oğlu Həmzə Mirzə otuz minlik qoşunla əks hücuma keçib, Ərdəbildən Qaraba- ğa gəldi. Burada əmirlərin və vəzir Mirzə Soltanın qoşunu ilə birlikdə Kürü ke- çib Şirvanı türklərdən azad etməyi qərara aldı. Bundan xəbər tutan Araz xan Rumlu öz işini ehtiyatlı tutmaq üçün Şama- xını mahasirəyə almaq məqsədi ilə Kürü keçərək Şamaxıya gəldi. Lakin sultan 839
Azərbaycan tarixi, I cild, səh-446, Bakı-2009.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|