Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
63
3) Təqriri – Hz.Peyğəmbərin səhabələr bir iş görəndə onu təsdiqləməsi və ya susması və ya onu təsdiqləməməsi.
Qurani-
Kərimin ayələrini izahlı şəkildə açıqlayan elmə təfsir elmi deyilir. Təfsir elmi Hz.Peyğəmbər (s) dövründə təşəkkül tapmağa başlamışdır. Bütün faktlar göstərir ki, Allah kəlamının ilk təfsirçisi də elə Hz.Peyğəmbərin (s) özü olmuş, izahları ilə təfsir elminin əsasını qoymuşdur. “Qurani-Kərimin mənasını yalnız Muhəmməd (s) anlayar” hədisi bunu açıq-aydın sübut edir. Səhabələr Quranda yazılmış ayrı-ayrı sözlərin və gizli məqamların təfsirini Hz.Peyğəm- bərdən (s) xahiş edir, özlərinin həyatında onun cavablarından istifadə edirdilər. İlk təfsirçi Hz. Peyğəmbərdən (s) sonra Abdullah ibn Abbas sayılır. O, “Tərcümanul-Quran” təfsirinin müəllifi kimi tanınmış, miladi tarixi ilə 686-cı il də vəfat etmişdir. Hicri təqviminin ilk iki əsrində müsəlman aləmində yazılı Quran təfsiri de mək olar ki, yox idi. Ayrı-ayrı səhabələr və tabeindən olan şəxslər tərəfindən Qu ranın bəzi ayələrinə şərhlər verilsədə, bunlar bütöv Quranı əhatə etməməklə yan aşı, həm də şifahi formada idi. Hz.Əli (ə) ibn Əbu Talib, Abdullah ibn Abbas, Abdullah ibn Məsud, Ubeyy ibn Kəb, Cabir ibn Abdullah, Həsən Bəsri və b.-nın dilindən rəvayət edilən və Quranın seçmə ayələrini əhatə edən təf- sirlər çox sonralar toplanaraq qələmə alındı. Təfsirlə adətən, mühəddislər-hədis alimləri məşğul olurdular.Təfsirin mənbəyi olaraq Quran, Peyğəmbərin hədis- ləri və səhabələrin sözləri əsas götürülürdü. Yəhya ibn Ziyad Fərra hicri 3/mi- ladi 9-
cu əsrin ortalarına kimi yaşamış alimlər arasında bəlkə də yeganə şəxsdir ki, Quran təfsirində kamil və müstəqil kitab yazmağa müvəffəq olmuş və hə- min kitab günümüzə qədər gəlib çatmışdır. IX əsrin ikinci yarısından başlaya- ra q, sırf təfsir kitabları yazılmağa başlandı. Artıq Quran tədqiqatçıları bu və ya digər ayənin nazil olma səbəblərini, möhkəm ya mütəşabih olduğunu, nəsx olub-
olmadığını müstəqil şəkildə araşdırmağa başladılar. X əsrin əvvəllərindən etibarən, təfsirçilik inkişaf etməyə başladı. Yazılan təfsirlər əsasən iki hissəyə bölünürdü: 1)
Rəvayət təfsirləri – belə təfsirlərdə yalnız hər bir ayə haqqındakı hədis və rəvayətlər toplanırdı. Müəllif yalnız bu və ya digər ayənin barəsində Pey- ğəmbərdən, səhabədən və imamlardan rəvayət olunmuş hədisləri, səhabə və tabeinin əxbarını qeyd etməklə kifayətlənir, özündən heç bir şərh vermirdi. 2) Dirayət təfsirləri – belə təfsirlərdə isə müəllif yeri gəldikcə hədislərə mü raciət etsədə, öz ictihadından faydalanmağı da unutmurdu. Bu dövrün təfsir- ləri arasında “Təfsiri-Təbəri”, “Təfsiri-Təbərsi” əsərləri xüsusi yer tutur. Qura- ni-
Kərimin Azərbaycan dilinə tərcüməsi Qaraqoyunlu dövründə başlanmış 70 , lakin təəssüf ki, bu tərcümələr əlyazma şəklində qalıb nəşr edilməmişdir. 70 Əzizə Cəfərzadənin araşdırması
64
Quranın Azərbaycan dilində “Kəşf əl-həqaiq ən nukət əl-ayati vəd-dəqaiq” adı altında nəşr edilmiş ilk tərcümə və təfsiri Bakı qazisi Mir Məhəmməd Kərim Ağaya məxsusdur. Üç cilddən ibarət olan bu tərcümə-təfsir “Kaspi” qəzetinin Buxariyyə mətbəsində I-II cildlər 1904; III cild isə 1906-cı ildə nəşr olunmuşdur. Bundan iki il sonra Şeyxülislam Məhəmməd Həsən Mövlazadə Şəkəvinin “Kitabul- bəyan fi təfsir əl-Quran” adlı iki cildlik tərcümə-təfsiri 1908-ci ildə Tif
lisin “Qeyrət” mətbəsində çap olundu. Şəkəvi orijinal yolla gedərək Quran ayələrinin tərcüməsini əsasən dırnaq içində, təfsirini isə dırnaqdan kənarda ver- mişdir.
Peyğəmbər və məsumlardan bizə gəlib çatan kəlamlara hədis deyilir. Hədislərin yazılması Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra qadağan edilmişdir. Bu qa dağa əməvi xəlifəsi Ömər ibn Əbdüləziz tərəfindən götürülmüşdür. Abbasi- lər xilafətinin ilk dövründə yaşamış məhşur hədis alimlərinin fəaliyyəti yalnız bir sahə ilə məhdudlaşmır, onlar hər tərəfli biliyə malik, hədis, rical, təfsir, ərəb qram matikası və s. elmləri mükəmməl mənimsəmiş insanlar idi. Hicri ikinci əs- rin ortalarında yaşamış bu şəxslər bir növ “rəvayət körpüsü” rolunu oynayırdı- lar. Bunların ən məşhurları Süleyman ibn Mehran, Əməş (v.765), Əbdürrəh- man ibn Ovzai (v. 774) və Süfyan Səvri (v. 779) idi. Təsadüfi deyildir ki, hədis kita
blarının əksəriyyəti hicrətin I əsrinin sonlarından V əsrədək olan dövrlərdə tərtib edilmişdir. 71
1) “Səhihi-Buxari” (810-870) 2) “Səhihi-Müslim” (821-875) 3) “Sünəni-Əbu Davud” (817-889)
4)
“Sünəni-Tirmizi” (815-893) 5)
“Sünəni-ibn Mace” (824-887)
6) “Sünənin-Nəsai” (829- 915) Bunlardan başqa aşağıdakı əhli-sünnə alimlərini də qeyd edə bilərik: 1) Malik ibn Ənəs – “Əl-Müvətta” 2) Abdullah ibn Mübarək – “Kitabus-sünən” 3)
Təyalisi – “əl-Müsnəd” 4)
Əhməd ibn Hənbəl – “əl-Müsnəd” Əhli-şiənin “Kitabu-ərbəə” adlanan dörd məşhur hədis toplusu bunlardır: 1) Şeyx-Küleyni (878-941) – “Üsuli-Kafi” 2)
Şeyx Səduq (928-992) – “Mən lə yəhziruhul fəqih” 3) Şeyx Tusi (998-1067) – “Əl-İstibsar”
71
əsərinə
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|