Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov

 

80 

müsəlmanlara  tabe  olmalı,  vergi  verməli,  müsəlman  əsgərlərini  bir  gecə 

gündüz  evində  saxlamalı  idilər.  Vaci-Ruz  döyüşündən  sonra  xəlifə  Ömərin 

əmri ilə Nuaym ibn Müqərrin Rey şəhərini mühasirəyə alaraq fəth etmişdi.

108

  

644-

cü ildə İsfəhan Abdullah ibn Utbənin, Dərbənd Sürəqa ibn Əmrin, Xo-

ra

san isə Əhnəf ibn Qeysin başçılığı ilə fəth edildi. 642-644-cü illərdə İsfəhan, 

Təbəristan, Fars, Kirman, Sistan və Xorasan əyalətlərinin fəth edilməsi ilə İran 

de

mək olar ki, tamamilə müsəlmanların əlinə keçmiş, beləcə qocaman Sasani 

im

periyası süqut etmişdir. 

643-

cü ildə xəzərlərlə müsəlmanlar arasında baş verən Bələncər döyüşündə 

müsəlmanlar  məğlub  olmuş  və  sərkərdə  Əbdürrəhman  ibn  Rəbiə 

öldürülmüşdür. 

 

Ömərin dövründə Bizansla edilən döyüşlər 

1) 

Əcnadeyn döyüşü – 634-cü il  

Bizanslıların  Teodorun  başçılığı  altında  Fələstində  Cillik  adlı  məntəqədə 

80 min nəfərlik ordu topladığını öyrənən Əmr ibn As xəlifə Ömərdən kömək 

is

tədi. Buna görə Xalid ibn Vəlidə İraqdan Suriyaya getməsi əmr olundu. Xalid 

Hi

rədən çıxıb Aynut-Təmir çölünü keçdikdən sonra Mərci-Raxit adlı məntəqə-

də Qəssaniləri məğlub edib Kanat adlı məntəqədə İslam ordusu ilə birləşdi. İlk 

Su

riya şəhəri olan Bustranı ələ keçirən İslam ordusu Əmr ibn Asa köməyə gəl-

di.  Bunu  öyrənən  Bizans  ordusu  Cillikdən  çıxaraq  Əcnadeynə  gəldi.  Əcna-

deyn

də baş verən döyüşdə İslam ordusu Teodorun başçılığı altında olan Bizans 

or

dusunu məğlub etmişdir.

109

  

 

2) 

Fihl (və ya bataqlıq) döyüşü – 635-ci il 

Əcnadeyndə  məğlub  olan  Bizans  əsgərləri  İslam  ordusuna  zərbə  vurmaq 

üçün Beysan keçid

ini bataqlıq halına gətirərək Yuxarı Ürdündə Fihl adlı mən-

təqədə  toplandılar.  Onların  məqsədi  müsəlmanları  bataqlığa  salıb  məğlub  et-

mək idi. Lakin baş verən Fihl döyüşündə məğlub olan Bizans ordusu Şama çə-

kil

di. Bahanın başçılığı altında olan Bizans ordusu yenidən Şam yaxınlığında 

məğlub oldu və Şam müsəlmanlar tərəfindən mühasirəyə alındı.

110

 

 

3) 

Şamın fəthi – 635-ci il 

İslam ordusu Şam üzərinə hərəkət edərək ətrafındakı məntəqələri fəth edib 

Şamı  mühasirəyə  aldı.  İslam  sərkərdələri  Əmr  ibn  As,  Xalid  ibn  Vəlid,  Əbu 

Ubeydə əl-Cərrah, Şurahbil ibn Həsənə və Əbu Dərda idi. Dörd ay davam edən 

mü

hasirədən sonra Şam müsəlmanlar tərəfindən fəth edildi. 

 

108

İbn Kəsir, VII cild, səh-200-220. 

109

Tarixi-

Təbəri, II cild, səh-447-448. 

110

Futuhul-

buldan, tər, səh-166. 

                                                           

---

  

81 

4) 

Mərc əl-Rum döyüşü – 635-ci il 

Şamın fəthindən sonra Əbu Ubeydə ilə Xalidin başçılığı altında olan İslam 

ordusu Mərc əl-Rum adlı məntəqədə Teodorun başçılığı altında olan Bizans or-

dusunu məğlub etdi. 

 

5) 

Xımsın fəthi – 635-ci il 

Mərc əl-Rumdakı qələbədən sonra müsəlmanlar Xımsa doğru hərəkət etdi-

lər. Xımsın fəthindən sonra Əbu Ubeydə əl-Cərrah Xalid ibn Vəlidi Kinnəsrinə 

göndərdi. Əl-Xazıra gələn Xalid burada Herakliusdan sonra Bizansın ən böyük 

sərkədələrindən oln Minasın hücumuna məruz qalsa da, onu məğlub edərək öl-

dür

dü. Bu arada Müaviyə ibn Əbu Süfyan Qeysəriyyəni, Əmr ibn As isə Əcna-

deni fəth etdi. 

 

6) 

Fələstinin fəthi – 637-ci il 

Fələstin valisi olan Əmr ibn As Qəzzə, Sebastiyə və Nablusu fəth etdikdən 

sonra  fəthlərini  davam  etdirib  Yafa  və  Refahıda  ələ  keçirdi.  Buranın  ardınca 

Kinnəsrini  də  alan  Əmr  ibn  As  Qüdsü  mühasirəyə  aldı.  Bizans  sərkərdəsi 

Artaban  Qüdsə  sığındı.  Mühasirə  uzanınca  Qüds  əhli  xəlifədən  amannamə 

istədikdə, xəlifə Ömər bunu imzalamaq üçün Qüdsə getdi. Xəlifənin imzaladığı 

amannamədən sonra Qüds müsəlmanlar tərəfindən fəth edildi. 

Fələstinin fəthi istər hərbi, istərsə də təbliğat baxımından böyük əhəmiyyət 

kəsb etmişdir. Çünki müsəlmanların ilk qibləsi olan Əqsa məscidi bu məntə-

qədə yerləşirdi. Elə bu səbəbdən də xəlifə Ömər şəxsən özü Dəməşqin 80 kilo-

metrliyində  yerləşən  Cabiyə  kəndinə  səfər  edərək  xaçpərəstlərlə  möhtərəm 

dav

ranmış  və  onların  hüquqlarını  müəyyən  edə  biləcək  bir  saziş  bağlamışdı. 

Şam və Fələstin əhalisi illər boyu Bizans hökumətinin cah-cəlalını gördükdən 

sonra İslam ordusunun adiliyi, sadəliyi və müsəlman xəlifəsinin mülayim rəf-

tarı ilə üzləşdikdə heyrətə gəldilər. 

 

7) 

Hicazda qıtlıq 

639-

cu ildə Hicaz bölgəsində qıtlıq baş verdi. Əhali böyük sıxıntıya məruz 

qaldı. Buna əsasən xəlifə Ömər valilərə yazdığı əmrnamədə Hicaz xalqına kö-

mək etmələrini onlardan istədi. Əbu Ubeydənin gətirdiyi dörd min dəvə müsəl-

m

anlar arasında paylandı. Əmr ibn As da Qırmızı dəniz yolu ilə yardım gön-

dərdi. Bu sırada xəlifə Ömər müsəlmanlarla yağış duasına çıxdı. Allaha yalvar-

dılar və bol yağış yağdı.

111

 

Buxari öz “Səhih” kitabında nəql edir ki, quraqlıq 

il

lərində Ömər ibn Xəttab, Əbdul Müttəlibin oğlu Abbasın vasitəsilə yağış istə-

yib belə deyirdi: “Ey Allah, biz Sənə Peyğəmbərimizin vasitəsilə təvəssül edir-

111

Tarixi ibn Əsir, II cild, səh-556-558. 

  

                                                           

---