Samarqand davlat universiteti a. Babayarov, F. Meliyev, I. Ximmatov, M. Subharwall
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
98 Takrorlash uchun savol va topshiriqlar: 1. Linuxda paketlarni YUM orqali o‗rnatishni tushuntiring; 2. Linuxda paketlarni RPM orqali o‗rnatishni tushuntiring; 3. Linux Paket menejerlari haqida gapiring; 4. Linuxda Windows ilovalarini qanday o‗rnatish usullari mavjud ? 5. Wine dasturi va uning imkoniyatlarini ayting. 6. Winetricks dasturi va uning imkoniyatlarini ayting. 7. PlayOnLinux dasturi va uning imkoniyatlarini ayting. Mustaqil ishlash uchun masalalar: 1. Wine dasturi yordamida Zoom ilovasini o‗rnating. 2. Winetricks dasturi yordamida Aimp ilovasini o‗rnating. 3. PlayOnLinux dasturi yordamida Office ilovasini o‗rnating. 4. Linuxning RPM paket menedjeri yordamida biror dastur paketini o‗rnating; 5. Linuxning YUM paket menedjeri yordamida biror dastur paketini o‗rnating; 6. Linuxning APT-GET paket menedjeri yordamida biror dastur paketini o‗rnating. 99 7-§. Linuxda foydalanuvchi va ularning guruhlarini boshqarish 7.1.Foydalanuvchi turlari Linuxda foydalanuvchilarning uch turi mavjud: root (inglizcha root - ildiz) - superuser, UNIXga o‗xshash tizimlardagi foydalanuvchi turi bo‗lib, u barcha amallarni istisnosiz bajarish huquqiga ega. Odatda tizim o‗rnatilishi bilan bu foydalanuvchi mavjud bo‗ladi. Tizim foydalanuvchilari - bu fayllar va kataloglarga imtiyozlar va kirish huquqlarini boshqarish huquqlariga ega bo‗lgan tizim jarayonlari foydalanuvchilaridir. Tizim tomonidan avtomatik ravishda yaratiladi. Oddiy foydalanuvchilar - tizimni boshqarishga vakolatli bo‗lgan foydalanuvchilar. Tizim ma'muri tomonidan yaratiladi. Har bir foydalanuvchi o‗z ismidan tashqari, raqamli foydalanuvchi identifikatori (UID) (foydalanuvchi identifikatori) ga ega. root foydalanuvchining identifikatori 0 ga teng. Tizim foydalanuvchilarining identifikatorlari 1 dan 100 gacha. Oddiy foydalanuvchilarning UID raqami 100 dan boshlanadi. Foydalanuvchilar guruhlarga qo‗shilishlari mumkin. Har bir foydalanuvchi aniq u yoki bu guruhga tegishli bo‗ladi. Guruhlar raqamli guruh identifikatoriga (GID) ega. Tizimda har bir foydalanuvchi haqida quyidagi ma'lumotlar mavjud: Foydalanuvchi nomi – tizim doirasida yagona nom bo‗lishi kerak. Foydalanuvchi nomlarida faqat ingliz harflari, raqamlar va _belgisi va . (nuqta)dan foydalanish kerak. Foydalanuvchi identifikatsiya raqami (UID) - tizimdagi foydalanuvchining yagona identifikatori. Tizim foydalanuvchilarni ism - sharifi bilan emas, UID orqali kuzatib boradi. Guruh identifikatori (GID) - foydalanuvchi tegishli bo‗lgan guruhni ifodalaydi. Har bir foydalanuvchi bir yoki bir nechta guruhga mansub bo‗lishi mumkin. Tizim ma'muri foydalanuvchining ma'lum 100 tizim resurslariga kirishini cheklash uchun foydalanuvchi guruhiga a'zolikni o‗rnatadi. Parol (parol) - foydalanuvchi parolini shifrlangan shakli. To‗liq ism - tizim nomidan tashqari, foydalanuvchining to‗liq ismi ham bo‗lishi mumkin, masalan, familiyasi va ismi. Uy katalogi - foydalanuvchi tizimga kirgandan keyin u kiradigan katalog. Har bir foydalanuvchi shu kabi katalogga ega, barcha foydalanuvchi kataloglari /home katalogida saqlanadi. Kirish qobig‗i(login shell) - bu kirishda ishga tushiriladigan buyruqlar qobig‗i. Masalan / bin /bash . Foydalanuvchilar haqidagi barcha ma'lumotlar quyidagi fayllarda saqlanadi: passwd (etc / passwd) - foydalanuvchilar haqidagi ma'lumotlarni o‗z ichiga oladi, quyidagi yozuv formatiga ega "user_name:password:UID:GID:full_name:home_directory:login_shell". Yozuv elementlari - ":" (ikki nuqta) bilan ajratilishi va bo‗sh joysiz yozilishi kerak. Agar parol /etc/ shadow faylida shifrlangan holda saqlansa, parol o‗rniga "x" ko‗rsatiladi. group (etc/group) - guruhlar haqida ma'lumot, format - "group_name: password: GID: user1, user2, user3". Yozuv elementlari belgi bilan ajratilishi kerak - ":" (yo‗g‗on nuqta) bo‗sh joysiz yoziladi. Foydalanuvchi nomlari vergul bilan ajratilgan. /Etc/passwd va / etc / group fayllari har doim o‗ziga xos ruxsatlarga ega: root uchun o‗qish va yozish, boshqalar uchun faqat o‗qish. shadow (etc / shadow) - bu fayl "soya parollari" deb nomlangan ma'lumotlarni, foydalanuvchi parollari haqidagi ma'lumotlarni shifrlangan shaklda saqlaydi. Bu xavfsizlik uchun qilingan, chunki /etc/ passwd faylini hamma o‗qishi mumkin va /etc/shadow faylini faqat root o‗qishi mumkin. Asosiylaridan tashqari, tizimda qo‗shimcha fayllar mavjud. 101 useradd (etc / default / useradd) - barcha qo‗shilgan foydalanuvchilar uchun "standart" xususiyatlarini o‗rnatadigan fayl. login.defs (/etc/login.defs) - yangi foydalanuvchilar yaratish sozlamalarini o‗z ichiga oladi. /etc/skel - har bir foydalanuvchi yaratilishida uning uy katalogiga nusxa ko‗chiriladigan standart fayllari bo‗lgan katalog. Boshqarish buyruqlari Foydalanuvchilarni boshqarish uchun quyidagi buyruqlar ishlatiladi: useradd yoki adduser - yangi foydalanuvchi qo‗shish. passwd - foydalanuvchi uchun parol o‗rnatish. usermod - foydalanuvchining parametrlarini o‗zgartirish. userdel yoki deluser - foydalanuvchini o‗chirish. Guruhlarni boshqarish uchun quyidagi buyruqlar ishlatiladi: groupadd - yangi guruh qo‗shadi. gpasswd - guruh parolini o‗rnatadi. groupmod - guruh parametrlarini o‗zgartirish. groupdel - guruhni o‗chirish. Foydalanuvchi qo‗shish Yangi foydalanuvchi yaratishda bir nechta parametrlar avtomatik ravishda ko‗rsatiladi. /Etc/passwd faylida foydalanuvchi nomi, uy katalogi, UID, GID bilan yozuv kiritiladi. Katalogda qobiqni ishga tushirish fayllari mavjud. Qo‗shimcha parametrlar yordamida hamma 102 narsani qo‗lda ko‗rsatish mumkin. Parametr ro‗yxatini useradd --help yoki useradd -h buyruqlari yordamida ko‗rish mumkin. Foydalanuvchi yaratish uchun useradd buyrug‗ida yangi foydalanuvchi nomini ko‗rsatish kerak. Buyruq sintaksisi: useradd options foydalanuvchi nomi useradd techlist Yaratilgan foydalanuvchi uchun parol o‗rnatish kerak. Parol foydalanuvchi nomi bilan passwd buyrug‗i bilan o‗rnatiladi. passwd techlist Yangi UNIX parolini kiriting: Yangi UNIX parolini qayta kiriting: passwd: parol muvaffaqiyatli yangilandi Yaratilgandan so‗ng darhol foydalanuvchi uchun parol o‗rnatish mumkin, masalan: useradd -p password techlist # password – foydalanuvchi paroli. Foydalanuvchini o‗zgartirish Foydalanuvchi parametrlari usermod yordam dasturi yordamida o‗zgartiriladi. Masalan: sudo usermod -c "Bu buyruq foydalanuvchining fikrini o‗zgartiradi" vasyapupkin usermod useradd bilan bir xil parametrlardan foydalanadi. Foydalanuvchi parolini o‗zgartirish Parolni passwd yordam dasturi yordamida o‗zgartirish mumkin. sudo passwd user Foydalanuvchi va uning asosiy guruhini o‗chirish uchun quyidagi sintaksisdan foydalaning: sudo deluser foydalanuvchi nomi Foydalanuvchini olib tashlashda u bilan bog‗liq uy katalogi o‗chirilmaydi. Katalogni qo‗lda o‗chirish yoki saqlash qoidalariga muvofiq uni tark etishni o‗zingiz hal qilasiz. |