Selçuk iletiŞİM

SAĞLIK İLETİŞİMİ: YAŞLILARIN TELEVİZYONDA YAYINLANAN SAĞLIK
PROGRAMLARINI İZLEME MOTİVASYONLARI
*
Abdullah Koçak
**
 – Yasin Bulduklu
***
ÖZET
Sağlık ve iletişim kavramlarını yan yana getiren sağlık iletişimi, akademik çevrelerin son yıllarda
çokça ilgilenmeye başladıkları disiplinler arası bir alandır. Son 30 yılda özellikle Amerika’da
adından sıkça söz ettiren sağlık iletişimi alanına ülkemizde de son yıllarda bir yöneliminin olduğu
görülmektedir. Alan, kitle iletişim araçları üzerinden sağlık mesajlarının verilmesinin yanı sıra
sağlık hizmetlerinin sunumu ve tüketimi, hasta – doktor iletişimi, gibi geniş bir yelpazeyi kapsa-
maktadır. Sağlık iletişimini konu edinen bu araştırma yaşlıların televizyonda yayınlanan sağlık
programlarını izleme motivasyonlarını ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Anahtar sözcükler: Sağlık iletişimi, yaşlılar, sağlık programları,
HEALTH COMMUNICATION: THE VIEWING MOTIVATIONS OF HEALTH
PROGRAMS ON TELEVISION BY ELDER PEOPLE
ABSTRACT
Health communication, which brings together these two concepts: health and communication, is
an interdisciplinary field  that academic environment has begun very interested in recent years. It
is also seen an orientation in our country to health communication field that its name has been
spoken rather frequently especially in America in last 30 years. The field includes a wide range as
patient-doctor communication, presentation and consumption of health services in addition to give
health messages by mass media. This research treating health communication, aims at display the
viewing motivations of health programs on television by elder people
Keywords: health communication, elders, health programs
*
 Bu makale, 4. Uluslar arası Sosyal ve Uygulamalı Gerontoloji Sempozyumu’nda bildiri olarak
sunulmuştur.
**
 Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi
***
 Dr, Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi
GİRİŞ
Dünya sağlık örgütünce “sadece hastalık ve
sakatlıktan yoksunluk hali değil, fiziksel, zihin-
sel ve sosyal açıdan tam bir iyilik içinde olma”
hali (Fişek 1983: 1, Calman 1998: 4;
Cirhinlioğlu 2001: 15, Baltaş 2004: 34, Wexler
2007: 2, Polan ve Taylor 2007: 4) olarak ta-
nımlanan sağlık, kişinin devredemediği ve
ikamesi mümkün olmayan en temel insan hak-
kıdır. İletişimin belki de en gerekli olduğu ve
üzerinde ciddi düzeyde etkide bulunabileceği
alan şüphesiz sağlıktır. Bireylerin, içinde yaşa-
dıkları topluluğun yapısına ve şartlarına göre,
gündelik yaşamda sağlık olgusuna ilişkin an-
lam paylaşımı ve bildiklerini birbirlerine ak-
tarmaları sağlık iletişiminin konularının başın-
da gelmektedir. Sadece bireyler arası bilgi
aktarımı değil, aynı zamanda kitle iletişim
araçları üzerinden de iletilen mesajlar bireysel
ve toplumsal sağlığın üzerinde ilk elden etkili-
dir. Bireyin aldığı iletiyi yorumlama yetisi,
sağlık davranışının şekillenmesi üzerinde bir
etkide bulunabileceği gibi, sağlık bakımının
sunum kalitesi ve alınan sağlık hizmetinden
elde edilecek doyum algısı üzerinde de etkili
olmaktadır. Sağlık iletişimi uygulamalarının
temel amacı bireyin sağlık davranışının isteni-
len yönde değiştirilmesi yoluyla bireysel ve
toplumsal sağlığın geliştirilmesidir.
Sağlık iletişimi bireysel ve toplumsal sağlığın
geliştirilmesine katkı sağlayan önemli bir araç-
tır. Sağlık konusunda sadece iletişim stratejileri
kullanılarak hedef izleyici kitlesinin bir sağlık
sorununa ve bu sorunun çözümüne ilişkin
farkındalığının artırılması mümkündür. Sağlık
sorunlarında iletişim araçları kullanılarak,
bireyin istenilen hareket yönünde güdülenmesi,
mevcut olumlu sağlık davranışına ilişkin bilgi

---

Selçuk İletişim, 6, 3, 2010
6
ve tutumunun pekiştirilmesi, sağlık hizmetleri-
ne talep yaratılması ve hizmet kalitesinin artı-
rılması gibi sonuçlara ulaşılabilmektedir.
Bireyler, gündelik yaşamlarında pek çok sağlık
iletisine çeşitli mecralardan maruz kalmaktadır-
lar. Eczane vitrinleri, bilboardlar, broşürler,
radyo, gazete, dergi, internet ve televizyon bu
mecralardan bazılarıdır. En etkili sağlık iletişim
aracı ise şüphesiz televizyondur. Son zaman-
larda sayıları giderek artan televizyon sağlık
programları izleyenlerine sağlık bilgisini sözlü
ve görüntülü olarak aktarmakta ve onlar üze-
rinde bazı etkilere neden olmaktadır. Türki-
ye’de ulusal bazda yayın televizyon kanalları-
nın programları incelendiğinde, 20 ayrı televiz-
yon kanalında sağlıkla ilgili bağımsız 24 ayrı
program olduğu görülmektedir. Bu programla-
rın süresi de yarım saat ile 2,5 saat arasında
değişmektedir. Ayrıca bu programların çoğun-
luğunun hafta içi günlerin tamamında yayın-
landığı görülmektedir. Gündüz saatlerinde
televizyonda yayınlanan bu programların 50
yaş ve üzerindeki ve kadın izleyiciler tarafın-
dan daha yoğun tüketildiği görülmektedir.
Pek çok kaynakta birbirinden farklı  şekilde
tanımlanan yaşlılık, genel olarak 60 yaş üstü
bireyler olarak kabul edilmekte, yaşlılık sınıf-
landırması ülkelerin içinde bulunduğu koşullar,
sağlık güvence sistemleri, doğuştan yaşam
beklentisine göre, değişiklik göstermektedir.
Yaşlılığın sosyal boyut kazanması ise, onun
algılanış biçiminde meydana gelen değişimle
ilişkilidir (Koçak ve ark 2009: 1). Yaşlılığın
hem bireyleri hem de toplumları ilgilendiren
doğal bir süreç olduğu göz önüne alındığında,
yaşlılığın yalnızca kronolojik yıllar üzerinden
değerlendirilebilecek bir olgu olmadığı açıkça
görülmektedir. Biyolojik, sosyal, kültürel,
psikolojik ve ruhsal süreçler yaşlılığı anlam-
landırmada önemli bir role sahiptir. Günümüz-
de yaşlılıkla ilgili yapılan çalışmalarda gele-
neksel görüşlerin değişmekte olduğu ve yaşlılı-
ğın; sosyal yönleriyle ele alınıp incelendiği
görülmektedir (Cohen 2002: 600). Yaşlı insan-
ların boş vakitlerini geçirmekle ilgili yapılan
araştırmalarda ise, medya kullanımının önemli
bir aktivite olduğu görülmektedir. Yaşlıların
diğer yaş grupları gibi zamanlarının önemli bir
bölümünü kitle iletişim araçlarını kullanmaya
harcaması, medyanın popülaritesi ve kültürel
etkisi, medyanın insanların ilişkilerini etkileye-
bilmesi ve diğer boş zaman aktiviteleri üzerin-
de belirleyici bir rolü olması, araştırmacıların
konuya olan ilgisini daha da arttırmıştır
(Pecchioni ve ark. 2005: 227, Robinson ve
Skill 1995: 359,  Nussbaum ve ark. 2000: 64).
Araştırmacılar (Graney ve Graney 1974: 89,
Robinson ve Skill 1995: 369, Chory-Assad ve
Yanen 2005: 184, Hilt ve Lipschultz 2004: 58,
Burnett 1991: 34) yaşlı insanların kitle iletişim
araçlarına yönelmelerinin boş zamanlarını
doldurmada temel bir aktivite olduğunu belirt-
mektedirler ve medya kullanımının yaşlılar
açısından önemli olduğunu vurgulamaktadırlar.
Bu araştırma da temel olarak ele alınan sağlık
iletişimi kavramının daha net anlaşılabilmesi
için konuyla ilgili kavramsal çerçeve aşağıda
sunulmaktadır.
1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
1.1. Sağlık Davranışı ve Sağlık Davranışı
Modelleri
Sağlık davranışı, bireyin sağlığa ilişkin olarak
var olan eylemlerini kapsar ve bireyin geçmiş
deneyimleri, toplumsal kültür ve çevresel un-
surlara göre şekillenir. Sağlık davranışı, bireyin
öznel standartlarına, toplumsal ve çevresel
etmenlere bağlı olarak mevcut davranışının
pekiştirilmesi, geliştirilmesi veya değiştirilmesi
şeklinde gerçekleşir. Görüldüğü üzere sağlık
iletişim programlarının temel amacı bireyin
sağlık davranışı üzerinde bir etkide bulunmak-
tır. Etkili bir sağlık iletişimi programı için
bireyin davranışlarının ve bu davranışların
nasıl değiştiğinin bilinmesi zorunluluktur. Bu
bağlamda sosyal psikolojiden uyarlanan bazı
sağlık davranışı modellerinde kısaca söz etmek
yerinde olacaktır.
- Sağlık İnanç Modeli  (Health Belief Model):
İlk olarak 1950’li yıllarda geliştirilmiş akut ve
kronik hastalıklarda hastaların tedaviye verdik-
leri yanıt ve hastalıkların önlenmesi doğrultu-
sunda şekillendirilmiş, sağlık davranışını açık-
lamaya ve tahmin etmeye çalışan bir yaklaşım-
dır (Bennett ve Hodgson 1992: 23, Curtis 2000:
11). Sağlık İnanç Modeli, bireyin sağlığına
yönelik bir tehdit algıladığında, daha önce
yaşadığı bir sağlık durumuna ilişkin deneyim-
lerine istinaden sağlığını koruma yönünde
hareket ettiği ve bu tehdide karşı koruyucu
sağlık davranışı gösterdiği varsayımına daya-

---