ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

Şəmistan Nəzirli

301

Yol düşdü Didivana,

Ərzini de divana,

Salik, gəldi həmdəmin,

Aqilən de divana.

Zəmin nədir, səma nə,

Daşa tutar zəmanə,

Qəm xərmənində Salik,

Axır döndü samanə.

Görünən Qaraçaldı,

Canım qaraçı aldı,

Sinəndən öpdü Salik,

Ağzını qara çaldı.

Guş etmə hər ədnayə,

Gəl gedək hər adnayə,

Sana kim dedi, Ceyran,

Yoldaş ol hər ədnayə.

Dərya var, yazı vardır,

Kağızda yazı vardır,

Salik, hicran qışının,

Demək ki, yazı vardır.

Görünən Haçaqaya,

Şir ver ha bu çağaya,

Salik, günəş camalın,

Dəyişər haçaq aya.

Yapışıb yüzmə zəli,

Danışır yüz məzəli,

Salik dost ətəyindən,

Ölüncə yüzməz əli.

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

302

Xədəngin yay iləndir,

Xasilar yayiləndir,

Ceyran, zülfün həlqəsi,

Ya əqrəb, ya ilandır.

Kamanın ox ilandır,

Həriflər oxilandır,

Geysu

1

 deyil yüzündə,

Ceyran qaç, ox, ilandır.

Çəkməsin mərdim azar,

Mərd deyil, mərdiməzar,

Bulud zülfündə Ceyran,

Gəzməsin mərdiməzar.

Məclisin nə şamı var,

Nə Bağdad, nə Şamı var,

Salik, dəli Ceyranın,

Nə sübhi, nə şamı var.

Abdulla ağa Şıxlinski

XIX  əsrin  ortalarında  yazıb-yaradan  Şıxlinski  şairlərindən 

biri də Abdulla ağa Şıxlinski olmuşdur. O, çar ordusunda 1830-

1860-cı illərdə mayor rütbəsində xidmət etmişdir. Görkəmli şair 

Mustafa ağa Arifin oğludur. Doğum və ölüm tarixi haqqında heç 

bir məlumat yoxdur. Klassik şeirin ənənələrinə dərindən bələd 

olan Abdulla ağanın əlimizə yalnız bir qəzəli gəlib çatmışdır. Va-

qif təxəllüsü ilə yazdığı həmin qəzəl onun parlaq, şairlik isteda-

dından,  dövrünün  ziyalı  şəxsiyyətlərindən  biri  olmasından 

xəbər verir.

Bil ki, bu çərxi-fələk heç kimə yar olmaz,

Olsa nadana məgər, aqilə zinhar olmaz.

1   G e y s u  – zülf, hörük, saç

---

Şəmistan Nəzirli

303

Qızarıb şamü-səhər etdiginə şərm etməz,

Açulur hər gün özü, munda namus, ar olmaz.

Dolanır leylü nahar, yıxmaq üçün tikdiyini,

Əməyi puç, dizi sıyrıq, belə memar olmaz.

Bir deyən yox ki, buna bu nədir, ey xanəxarab,

Bari tut xəlvətidə qəhbəlik, aşkar olmaz.

Çək qələm, çəkmə cəfa, getdi tamam ariflər,

Vaqifə, agah degil Salikə izhar olmaz. 

MİRZƏ MƏHƏMMƏD QAYIB oğlu 

QAYIBOV – təxəllüsü FƏDAİ

Molla Vəli Vidadinin atası Məhəmməd ağa 1725-ci il müha-

ribəsində həlak olduğundan Poyludan olan anası Xədicə xanım 

on səkkiz yaşlı oğlunu da götürüb Şəmkirdən Şıxlıya qayıtmış-

dır. Hələ Şəmkirdə yaşayanda ərəb-fars dillərini öyrənən və ka-

mil dini təhsil alan Molla Vəli Şıxlıda yaşasa da Poyluda mək-

təbdarlıq  etmişdir.  Burda  da  Molla  Vəli  Qayıbovlar  nəslindən 

olan Molla Cəbrayılın qızı Tükəzban xanımla evlənmişdir. Son-

ralar Molla Vəli Vidadi qızı Cəvahiri Mirzə Məhəmməd Qayıbo-

va ərə vermişdir. 

Gürcü çarı II İraklinin sarayında xidmətdə olanda Molla Vəli 

kürəkəni  Mirzə  Məhəmməd  Qayıbovu  da  özü  ilə  Tiflisə  apar-

mışdır. Mirzə Məhəmməd sarayda müstövfi

1

 vəzifəsində çalış-

mışdır.  Dövlət  xidmətində  müstövfi  Qazaği,  şair  kimi  Fədai 

təxəllüsü ilə eldə-obada böyük nüfuza malik olmuşdur. 

Məşhur sərkərdəmiz Əli ağa Şıxlinski (1865-1943) “Xatirələ-

rim” əsərində yazır ki, anam Şah Yəmən xanım Qayıbova Azər-

baycanın məşhur şairi Molla Vəli Vidadinin qız nəvəsidir, yəni 

Mirzə Məhəmmədin qızıdır. 

1

  M ü s t ö v f i  – sarayın təsərrüfat işlərini idarə edən məmur – Ş.N.

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

304

Klassik şairimiz Molla Pənah Vaqifin müasiri Kazım ağa Sa-

lik Şıxlinskinin (1781-1842) Mirzə Məhəmməd Qayıbova “Fədai” 

təxəllüsülə nəzmlə yazılan dörd məktubu bizə gəlib çatıb. 

Birinci məktubdan:

Olma, ey Mirzə Məhəmməd, zəmmi-şeirimdən məlul,

Əhli-dil, əhli-dilin azarını eylər qəbul.

İkinci məktubdan:

Saliki, ancaq Fədaidir sana həmdəm olan,

İstərəm səndən səva bir qeyri-həmdəm olmasın.

Zəmanədən  və  çərxi-fələkdən  şikayət  edən  Salik  üçüncü 

məktubunda yazırdı:

Ey Fədai, bu cahan bidad ilən bünyad olub,

Aqil oldur kim onun bidadinə münqad olub,

Ol Hüseyni-şahi-məzlum macərasın fikir qıl, 

Aqibət gör bu rəna mülkündə kim dilşad olub.

Yenə Mirzə Məhəmmədə həmin məzmunda Salik yazırdı:

Ey əzizim, istərəm cismində azar olmasın.

Nərgisi-bimarın olsun, özgə bimar olmasın.

Təbiniz olsun guşadə daima hər tərhilə,

Saliki xoş təb binəzmü əşar olmasın.

Təəssüf ki, Mirzə Məhəmməd Fədainin cavablarını tapmaq 

bizə  qismət  olmadı.  Fədainin  doğum  və  ölüm  təvəllüdünü  də 

hələlik dəqiqləşdirə bilmədik. Firidun bəy Köçərli yazır ki, Fədai 

ilə Kazım ağa Salikin aralarında mehri-ülfət və səmimi dostluq 

olub. Bu onların bir-birinə yazdıqları şeirlərdən də görünür. Yaş-

ca Kazım ağa Fədaidən kiçik imiş. Salahlıda doğulan şair Fədai 

orada da vəfat edib. Onun cəmisi iki qəzəli bizə gəlib çatıb: “Ol-

maz” və “Bu imiş”.

---