ŞӘMİsтan nәZİRLİ

Nəriman müəllim maarifçi ailəsində böyüyüb tərbiyə almışdı. Ona görə də, 
onun danışığında, davranışında yüksək bir ziyalılıq vardı. Onun atası Qoca bəyin 
yaratdıqları bu gün də yaşayır. Qoca bəy Qori Müəllimlər Seminariyasını 
bitirəndən sonra xeyli Bakıda işləmiş və sonralar bizim Körpülü kəndində məktəb 
açmışdı. Rəhmətlik anam Güllü həmişə iftixarla danışardı ki, Qoca bəy atana da, 
mənə də dərs deyib. İyirminci illərin sonunda Qoca bəy bizim Körpülüyə maarif 
işığı gətirəndə kənddə beş, ya da altı təhsilli adam olar, ya da olmazdı. Əllinci 
illərdə kəndimizin ən bilikli, savadlı maarifçisi sayılan Nadir Əsgər oğlu Nəzirov 
və onlarca müəllimi Qoca bəyin tələbəsi, yetişdirməsi olmağı ilə fəxr edərdi. Bütün 
bunlar mənim uşaqlıq yaddaşımda yaşayırdı. Sonralar “Qoridən gələn qatar” 
sənədli povestimi yazanda, tez-tez Qori şəhərinə gedir, Gürcüstan Maarif 
Muzeyində əsərim üçün araşdırmalar aparırdım. 1986-cı ilin yayında Qori 
Müəllimlər Seminariyasının arxivində işləyəndə Qoca bəyin sənədləri ilə 
maraqlanıb sifariş verdim. Onun şəxsi işilə tanış oldum və gördüm ki, 1893-cü ildə 
qəbul olunan Qoca bəy 1897-ci ilə qədər orada təhsil alıb. Qoca bəy məşhur 
maarifçi-şair Hacıkərim Sanılı, Üzeyir bəy Hacıbəyovun qaynı Məmmədhənifə 
Terequlovla, Əsgər bəy Eyvazov və başqa görkəmli şəxslərlə birgə oxuyub. Qoca 
bəyin qiymətlərinin isə hamısı “əla” idi. 
1993-cü ildə “Azərnəşr”də nəşr olunmuş “Qoridən gələn qatar” povestimin 
“Gələcəyin şəfəqi” fəslində “Həmid bəy” kimi yaratdığım obraz əslində Qoca 
bəydir. Mən Qoca bəyi çox qoca yaşlarında görmüşdüm. Balacaboy, göyçək kişi 
idi. Ona görə də kitabımın 166-cı səhifəsində belə bir cümlə yazmışam: “Fəxri 
əsgər kimi düz yeriyən sıx qara saqqallı, balacaboy Həmid bəy bu kəndə 
gimnaziyanı qurtarandan sonra gəlmişdi...” 
Yaradıcılıq yollarımda İsmayıl Şıxlı, Əhməd Cəmil kimi Nəriman Qoca oğlu 
da mənim xeyirxahım olub. 
1976-cı ildə böyük şair Səməd Vurğunun Muğan səfərindən “Arabaçı” adlı 
sənədli bir hekayə yazmışdım. Onu “Azərbaycan gəncləri” qəzetinə vermişdim. 
Beş-on gün sonra Nəriman müəllim axşam bizə zəng elədi. Kənddən qohumları 
soruşandan sonra, ötəri Səməd Vurğün haqqında axtarışlarımla maraqlandı. Nə 
yazıram, Səməd Vurğunla bağlı kimlərlə görüşmüşəm, haralarda olmuşam və 
başqa suallar vardı. 
- A Şəmistan-dedi, - sən bu işə təzə-təzə başlayanda elə bilirdim, ötəri 
hisslərdi, bir-iki məqalə yazıb qurtaracaqsan. Bu yaxınlarda “Ulduz” jurnalında 
“Vurğun keçib bu yerlərdən” silsiləni oxudum, bitkin bir iş görübsən... Xüsusilə, 
Mixail Şoloxovla görüşünü... 
  
Təxminən iki-üç həftə keçdi. Bir şənbə günü qəzet aldım. Gördüm ki, 
hekayəmə Nəriman müəllim əla bir “Uğurlu yol” yazıb. Ömrüm boyu bəlkə də elə 
sevinməmişdim. İki-üç abzaslıq bu “Uğurlu yol”u Nəriman müəllim necə səmimi, 
necə böyük məhəbbətlə yazmışdı. Burada nə təmtəraq vardı, nə də yersiz tərif... 
Təngnəfəs evə gəldim. Zəng eləyib təşəkkürümü bildirdim. Nəriman 
müəllim sözümü kəsib: “Aya, bir de görüm, orda gənc nasir Şəmistan Nəzirli 
sözləri qalıbmı, yoxsa çıxardıblar”. 
Mən sevinclə: 
- Var, - dedim, - qalıb... 

---

- Bir o yeri oxu görüm. 
Oxudum. Sonra dedim: 
- Nəriman müəllim, tərifin dozası bir az çoxdu. Qorxuram bizim 
qohumluğumuzu bilənlər desinlər ki, Nəriman Süleymanov öz qohumunu 
tərifləyib göylərə qaldırıb... 
- A Şəmistan, düzü, tərifin dozası sən oxuyandan da çox idi. Onun belini 
mənim yanımdaca bir adam qırdı. Amma and verdi ki, gənc nasir sözləri qalacaq. 
Sağ olsun ki, onusa saxlayıb... 
Mən bundan sonra özümə söz verdim ki, daha böyük məsuliyyətlə 
işləyəcəyəm. Çunki ağır təbiətli, saf insanın etimadını doğrultmalıyam. Zarafat 
deyildi, Nəriman Süleymanov kimi zərif qələmli, az və mənalı yazan yazıçı məni 
nasir adlandırmışdı. O, hər iki gündən bir bəziləri kimi kiməsə “Uğurlu yol” yazan 
nasirlərdən deyildi... 
  
Bir dəfə yazıçı Konstantin Paustovskidən bir sənədli hekayə tərcümə 
eləmişdim. Məqsədim tərcüməçi olmaq deyildi. Sadəcə olaraq tərcümədə özümü 
sınamaq istəyirdim. O vaxt indiki İstiqlal küçəsindəki iş yerindən pilləkənlərlə 
düşəndə üzbəüz gəldik. 
- Bizim jurnala verməyə bir şeyin varmı? Bəlkə Səməd Vurğunun uşaqlıq, 
gənclik illərini yazasan, biz də dərc edək... 
Mən ani olaraq duruxdum. Və özümü danladım ki, doğrudan da bu mövzunu 
indiyədək niyə yazmamışam... 
- Nəriman müəllim,  - dedim,  -  bu barədə bolluca faktlarım var, yazaram, 
amma bir az vaxt verin... 
- Onu yazana kimi bizə hazır nəyin var, ver... 
- Tərcüməm var Paustovskidən... 
- Sabah gətir baxım... Gətirdim. Bir az sonra yenə “Azərbaycan gəncləri” 
qəzeti redaksiyasına gəlmişdim. Təsadüfən orada görüşdük. Dedi ki, tərcümən 
mətbəədə yığılıb gəlib, vaxtın varsa gedək, oxu, düzəlişlərini elə. 
Tərcüməni oxuya-oxuya gördüm heç mənim cümlələrimə oxşamır. Orijinala 
baxdım. Gördüm ki, mənim tərcüməmdən əsər-əlamət yoxdur. Nəriman müəllim 
onu böyuk səy və zəhmətlə əməlli-başlı yenidən işləmişdi. 
Özumə söz verdim ki, daha tərcumə ilə məşğul olmayacağam. Bu, mən 
bacaran iş deyil. Amma Paustovskidən elədiyim tərcumə dərc olundu... 
...Bir dəfə televiziyada çıxışımda igid təyyarəçi Hüseynbala Əliyevdən 
danışırdım. Çıxışımda dedim ki, Moskvanın “Molodaya qvardiya” nəşriyyatında 
“Əbədiyyət qabaqladı ölümü” adlı kitab çıxıb. Əsər bütövlükdə eloğlumuz 
Hüseynbalaya həsr olunub. Təəssüf ki, ana dilimizə bu əsər tərcümə olunmadığına 
görə gənclərimiz onu oxumayıblar. 
O vaxtlar Nəriman müəllim tez-tez televiziyanın uşaqlar üçün verilişlər 
redaksiyasına çıxışa gələrdi. Foyedə görüşdük. Xoş-beşdən sonra: 
- O gün Hüseynbala Əliyev haqqında çıxışına baxdım. Kitabdan danışdın, 
gəlsənə onu tərcümə eləyəsən, bizim jurnalda hissə-hissə verək. 
- Nəriman müəllim, - dedim, - kitab həqiqətən əla və şirin dillə yazılıb. 
Amma mən tərcümə eləyəmmərəm. Andım var... 
- Niyə? O nə anddı elə? 

---