“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Jan Pier Şonjü
- Hazırladı: Dr. Rəşad İLYASOV 53 ELM DÜNYASI
deyil), ancaq nə zaman düşünsəm, beynimdə bu şeylər olur! Tanrını düşündüyümdə belə! Jan Pier Şonjü: Beynimiz davamlı olaraq hər şeyə məna verməklə məşğuldur. Məsə ‐ lən, baxışlarınızın mənə yönəldiyini görü ‐ rəm, bəlkə də, bir neçə saniyə sonra sizə verəcəyim cavabı əvvəlcədən hazırlamağa çalışıram. Sizin məna axtarışınızı anlamağa cəhd edirəm.
şüurdan xaric problem də məhz budur). Ancaq beyin qəti şəkildə və dəyişməz bir bilik obyekti olaraq qalacaq, heç bir zaman bədən sahəsinə aid olmayacaqdır. Düşüncə mənasında beyin özünü «düşünməz». Ancaq siz beyini düşünürsünüz.
də beyin olmadan özünü düşünə bilməz! Beyin bir obyektdir, ancaq bütün hər şeyi idarə edir və şəxsin öz bədənini qavra ma sı ‐ na və ona dair plan‐proqramlar qurmasına imkan yaradır. Pol Rikör: Dünya daxilində olan zehin ilkin olaraq qlobaldır və işləyəndə bütövdən hissəyə doğru, elmi prosedurda isə hər zaman hissədən mürəkkəbliyə keçmək şək ‐ lində işləyir. Mən fenomenolojik platformada qalaraq tənqid edirəm. Sizin neyronal mode ‐ linizin quruluşuna etirazım yoxdur. Әslində, mənim sualım yaşanmış təcrübəmin də labo ratoriya təcrübəsi mənasında təcrübə ilə eyni biçimdə modelləşdirilib‐modelləşdiril ‐ mə yəcəyi, dünyadakı yerim, özüm, bədənim və digər bədənlər haqqındakı anlayışımın zərbə almadan modelləşdirilməyə müvafiq olacağına aiddir. Jan Pier Şonjü: Sizin bu modelləşdirməyə baxış tərziniz, mənanın itməsi və «episte‐ molojik zərərə» səbəb olma görüşünüz məni təəccübləndirdi. Belə ki humanitar‐sosial elmlərdə Pol Rikörün bu sözünü tez‐tez təkrar edirəm: «Daha yaxşı başa düşmək üçün daha çox açıqlamaq». Bir model hər zaman nöq ‐ san lıdır, ancaq insana bilik sahəsində irəli ‐ ləmək üçün təkan verir. İtirilənə nisbətdə qazanc daha yüksəkdir. Pol Rikör: Təfəkkürün fiziki əsas olmadan işlədiyinə heç bir zaman inanmadım. İnsan ətraf mühiti sonradan dəyişdirmək üçün ancaq lazım gələndə məlumat toplamaqla kifayətlənməz. Daha başlanğıcdan onu şərh edər, formalaşdırar. Husserlin nəşr olunma ‐ mış son yazılarında ifadə etdiyi kimi, insan öz davranış hədəflərinə və məqsədinə çat‐ maq üçün özünün dünyasını qurar. Beyin– sizin ifadənizlə – təşkil etdiyi proqramları dünyada əks etdirmədən əvvəl dünya hazır ‐ lanıb‐tamamlanmış bir şey deyil. Daha əvvəl təşkil olunduğu fərz olunan bir dünyanın üzərinə beyinin əlavə bir şey əks etdirmə ‐ sindən deyil, yaşam dünyasının (Lebenswelt) praqmatik olaraq qurulmasından söz açmaq daha düzgün olardı.
beynimizin və onun funksiyalarının məlu ‐ matına əsasən imkan daxilində irəliləmək, dünyaya dair təcrübələrimizin necə həyata keçdiyini addımbaaddım və iyerarxik olaraq daha yaxşı başa düşməyimizə imkan verəcək modellər qurmaqdan başqa bir şey deyil.
və siz mənə beynimdə nələr olduğunu söylə ‐ yəndə neyronlar haqqındakı məlumat larım artır. Ancaq bu məlumat bir simadakı sirli baxışı anlamağa bir şey əlavə edirmi? Küçə ‐ dəki, ailənizdəki insanların üzünə baxanda onların beyinlərində olanlara dair bir şey bildiyiniz üçün anlaya biləcəyinizimi zənn edirsiniz?
istər‐istəməz beyinlərimizi səfərbər edir. Әlbə ə, bu nəticə beyinə birbaşa təsir etməklə deyil, dolaylı olaraq, dialoqla, fikir alış‐verişi prosedurunda əldə edilir. Bir baxıma beyində
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 anlamanın bir coğrafiyası mövcuddur. Konkret fenomenlər əsas olaraq birinci və ikinci hissi sahələri səfərbər edərkən, mə umlar daha çox geniş əlaqələndirmə nümayiş etdirir. Xarici aləmlə əlaqə yerini daha çox mücər ‐ rəd proqramlara və layihə lərə verir. Buna müqa ‐ bil iyerarxiyada mücərrəd olan bu təfəkkür tərzləri müəyyən şəkildə hərəkət etmək üçün səfərbər olurlar. Beyin biliyə bir seçmə proseduru sayəsində çatır. Vilyam Ceyms haqlı olaraq hələ o vaxtlar belə deyirdi: «Düşünmək seçmək demək dir» ( To think is to make selections).
biologiya terminləri ilə tərif etdiyiniz bir ətraf mühit mə umu meydana gətirirsiniz. Məhz bu mərhələdə belə artıq elmi olaraq tərtib olunmuş bir dünya yaradırsınız. Sonra bu dünyanın məna və mahiyyətdən uzaq boş olduğunu söyləyirsiniz. Məhz bu dünya daha əvəllər Kopernik və Nyuton inqilabları ilə məna və mahiyyətdən uzaqlaşdırılmışdı. Onlar Hans Consun da ifadə etdiyi kimi, «ölü» fiziki bir dünya buraxdılar. Dünyanın sizin ifadənizlə proqramlaşdırılmasının bir seçmə proseduru ilə həyata keçirildiyi möv ‐ zu sunda sizinlə həmfikirəm. Ancaq haradan başlayaraq? Az əvvəl dediyim yaşam dünyası qeyd etdiyim mərhələdən, bura canlının öz istiqamətini axtardığı, oranı nisbətən başa düşülən, özü üçün yaşana bilən bir yer halına gətirmək üçün mənalı siqnallar seçdiyi bir dünyadır. Şüur içində əşyalar olan bir qutu deyil. Mən dünya ilə xüsusi bir münasibət ‐ də yəm: bu, dünyada anadan olma və müəyyən vəziyyətdə olma münasibətidir. Bir şeyə yönəlmə, yəni görmək, hansısa bir şeyin qarşısında olmaq, dolayısı ilə xarici aləmdə iştirak etmək deməkdir. «Daxil, xaricdir» fikrində sehrli bir şey yoxdur. Bu paradoks sadəcə şüuru «daxili», dünyanı da «xarici» hesab edən iki qütblü təsəvvürü rədd et‐ diyini ifadə edir. «Xarici dünya» təcrübəçinin elmi olaraq bildiyi və texniki mənada nəzarət etdiyi şəkli ilə dünyadır. Bu canlının içində istiqamətini axtararaq qurduğu şəkil ətraf mühit deyil. Halbuki şəxsin özü və başqaları ilə olan münasibətləri belə bir atmosferdə qurulur və davam edir. Jan Pier Şonjü: Qarşılıqlı əlaqə və anlaşma şüurlu subyektlər arasında olur. Niyyətlər, məqsədlər, layihələr və davranış proqram ‐ ları nın hər biri ayrı‐ayrı neyron sis temlərini dövriyyəyə soxur. Beyinlərimiz bu sayədə indinin və keçmişdəki xarici aləmin çox müx ‐ təlif qaynaqlarını da bu işə əlavə edərək bu prosesdə təsirli şəkildə iştirak edir. Pol Rikör: Qəbul edirəm. «Canlılar qru ‐ pu nun» analizi onu yenidən qiymətləndir ‐ məmizə kömək edə bilər. Belə olanda dünya nın gözəlliyini yaşayarıq! Hazırladı: Dr. Rəşad İLYASOV 53 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|