“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm tarixində müxtəlif elm sahələrinə mənsub şəxslər arasındakı dialoqlar böyük re‐ zonansa səbəb olmuşdur. Bu dialoqlar elm
- Jurnalın «Dialoq rubrikası hissəsində məşhur fransız nevrobioloqu Jan Pier Şonjü ilə XX əsrin məşhur filosoflarından olan Pol Rikörün dialoqu bu
- Vacib bir qarşılaşma: Bilik və müdriklik Jan Pier Şonjü
Elm tarixində müxtəlif elm sahələrinə mənsub şəxslər arasındakı dialoqlar böyük re‐ zonansa səbəb olmuşdur. Bu dialoqlar elm sahələri arasında inteqrativ əlaqələrin qurul ‐ masına və böyük elmi nəzəriyyələrin (grand theories) meydana gəlməsinə şərait yaradır. Jurnalın «Dialoq rubrikası hissəsində məşhur fransız nevrobioloqu Jan Pier Şonjü ilə XX əsrin məşhur filosoflarından olan Pol Rikörün dialoqu bu baxımdan böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu dialoqda təbiət elmləri ilə humanitar elmlər arasındakı «iki mədəniyyət» mə u ‐ mu ilə də ifadə edilən klassikləşmiş əlaqə ‐ sizliyi açmağa cəhd edilir: beyinin strukturu və işləməsi haqqında məlumat əldə etmək özümüzə dair biliyimizə nə əlavə edə bilər? Beynimizi tanımaq gündəlik həyatdakı təcrü ‐ bəmizə, dünya və «başqası» ilə olan münasi ‐ bə timizə necə təsir edə bilər? Beyin ilə düşüncə‐şüur arasında nə cür əlaqə vardır? Estetik və mistik təcrübə nevro elmlərin tədqiqat obyekti ola bilərmi? Təbiətə istinad edən bir etika anlayışı mümkün və ya tələb olunandırmı? Jan Pier Şonjü: 1936‐cı ildə Fransada anadan olmuşdur. Nevrobilogiya üzrə elmlər doktorluğunu Paster İnstitutunda müdafiə etmişdir. Burada Molekulyar Biologiya kafed ‐ rasının müdiri olan Nobel mükafatçısı, bi‐ oloq Jak Monodun kafedra sında işləmişdir. 1972‐ci ildə Molekulyar Nev robiologiya Kafedrasının müdiri və 1975‐ci ildə profes‐ sor olan Şonjü karyera sında altı yüzdən çox elmi məqalənin müəllifidir və bir çox elmi mükafat almışdır. Hal‐hazırda Paster İnsti‐ tutunda Molekulyar Nevrobiologiya Kafed ‐ ra
sının müdiri və Kollec de Fransda da professor olaraq işləyir. Pol Rikör: 1913‐cü ildə Fransada anadan olmuşdur. Müasir dövrün məşhur filosof və tarixçilərindən biri hesab olunur. İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Almaniyaya gedərək Münxen Uversitetində Martin Haydigger və Edmund Husserlə dair tədqiqatlar apardı. Alman hökuməti tərəfindən agent likdə i i‐ ham edilərək müharibə illərini Pome ranie həbs düşərgəsində keçirdi. Azadlığa çıx ‐ dıqdan sonra dil fəlsəfəsi və psixoana lizdəki müxtəlif interpretasiya təlimlərini feno me ‐ nologiya baxımından tədqiq etdi. Sarbonna, Yale və Çikaqo kimi universi tet lər də dərs 47 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Dialoq verdi. Etika, metafor, hermenev tika, Ziqmund Freyd, Rudolf Bultman, Martin Haydigger və Edmund Husserlə dair təd qiqat ları və fikir ‐ ləri XX əsr fəlsəfəsinə öz möhürünü vur ‐ muş dur. Pol Rikör 2005‐ci ildə vəfat et miş dir.
heyran olduğu bir filosofsunuz. Mən isə bir tədqiqatçıyam. Həyatım insanın sinir sis‐ teminin və xüsusilə beyninin işləmə mexa ‐ nizmlərinin nəzəri və təcrübi olaraq tədqiq olunmasına həsr edilmişdir. Hər nə qədər insan beynini ən mikroskopik struktur ların ‐ dan, yəni onu əmələ gətirən molekul lardan hərəkətlə anlamağa çalışsam da, bu baxış tərzi onun düşünmə, hiss və həyəcanlar, bilmək qabiliyyəti və əxlaq duyğusu kimi ənə ‐ nəvi fəlsəfənin sahəsinə daxil olan ən yüksək funksiyalarını anlama istəyini də kənarlaş ‐ dır
mır. Məhz mənim də daxil olduğum molekulyar bioloqlar qarşısında ürküdücü bir problem vardır: molekulların təşkil et‐ diyi bu elementar strukturlarla gözəlliyin qavranması və ya elmi yaradıcılıq kimi qarışıq və inteqrativ funksiyalar arasındakı əlaqəni tapmaq. Kopernik, Darvin və Freyd ‐ dən sonra indi bizə Ruhun əldə olunması işi qalır! Bu XXI əsr elminin qarşısında duran ən təsirli və ürküdücü problemlərdən biridir. Antik dövrdən etibarən fransız ənənə ‐ sinə görə, ruh (espirit) adı verilən mə uma (anqlosakson müəlliflərin mind, yəni zehin dediklərinin eyni mənalısı) dair tezislər təqdim edən, müzakirələr aparan və arqu ‐ ment lər gətirən hər zaman filosoflar olmuş ‐ dur. Dolayısıyla burada hər birimiz əks qütblərdən yola çıxaraq görünsək də, fəlsəfə ilə nevrobiologiya arasındakı bu görüşü mən məmnunluqla qarşılayıram. Sizin çalış mala ‐ rınıza böyük bir heyranlıq duyuram. Bəlkə də, bu mənim səhvimdir, ancaq Fran sada əxlaq və etik problemlərə dair bu qədər dərin şəkildə fəlsəfi fikirləri inkişaf etdirmiş müəllifə rast gələ bilmirəm. Nə üçün bir
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 ortaq məxrəcə gəlib yekdil bir ifadə tərzi yaratmayaq? Bəlkə, bunu edə bilmərik. Ancaq bu təşəbbüsün heç olmasa uyğunluq nöqtələrini müəyyən etmək, daha da əhə ‐ miyyətlisi, qırılma nöqtələrini görmək və bir gün istər‐istəməz doldurulması lazım olacaq boşluqları aktuallaşdırmaq baxımın dan maraqlı olacaqdır. Pol Rikör: Dialoq ifadənizə müqabil, son dərəcə ciddi bir əsər olan «L`Homme Neu‐ ronal» (Neyronal İnsan) adlı əsərin müəllifi olaraq sizi mən də səmimiyyətlə salamla ‐ yıram. Bu təşəbbüsümüz, sözün əsl məna ‐ sın da, bir görüşmədir və ən başlıcası insan feno menologiyası ilə əlaqədar olaraq ara ‐ mızdakı peşə xüsusiyyətlərindən, yəni biri ‐ mizin elm adamı, digərimizin filosof ol ma sından yaranan baxış tərzlərindəki fərqliliyin varlı ‐ ğın dan qaynaqlanır. Ancaq eyni zamanda başqa bir qaynağı da var: Başlanğıcda bu baxış tərzinin fərqinə dair fikir ayrılıqlarını həll etməsək belə, daha yüksək bir müzakirə səviyyəsinə çatdırma istəyimiz ciddi səbəb və arqument ‐ ləri meydana gətirəcəkdir. Öz çıxış nöqtəmi ifadə edim. Mən özümü Avropa fəlsəfəsi daxilində müxtəlif cərəyan ‐ lardan, üç fərqli baxış tərzinə malik olan bir cərəyana aid edirəm: Refleksiv fəlsəfə, feno ‐ menolojik fəlsəfə və hermenevtik fəlsəfə. Birinci baxış tərzi refleksiv fəlsəfə, yəni insa ‐ nın malik olduğu düşünmə və hissetmə gücünü, onu özünə başqalaşdıran bilik, təc ‐ rübə və hislərdə yenidən əldə etmə təşəb ‐ büsünü ifadə edir. Jan Nabert mənim də aid olduğum cərəyanın bu ilk qolunun ən mühüm təmsilçisidir. İkinci baxış tərzi – fenomenologiya – «əşya ‐ ların özlərinə», yəni özünü ancaq mədəni, fəlsəfi və dini tarixdən miras qalan mental strukturlardan asılı olmayaraq təcrübəyə aid olan şeyin ortaya çıxmasına çatmaq idealını ifadə edir. Bu istək refleksiv düşüncənin əksinə nəzəri, təcrübi və estetik yaşamın istiqamət ‐ lənmiş – niyyətlənmiş (intentionnel) tərəfini vurğulayır. Bu baxış tərzinin ən mühüm müda ‐ fiəçisi ona adını verən Edmund Husserldir. 49 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|