Son 150 IL ərzində Azərbaycanın neft sənayesi daim inkişaf etmişdir

 
             
 
çatdıran  və  ox  üzrə  təsir  edən  dartıcı  qüvvə  F.İ.Yakovlev 
formulası ilə təyin edilir: 
 
 
)
(
2
1







ctg
l
D
axh
Db
dart
P
 
D – borunun I yivinin orta diametridir; 
b – yiv altında boru divarının qalınlığıdır; 
l  - yivin uzunluğudur; 

  -  yivin  dayaq  səthi  ilə  boru  oxu  arasındakı  bucaqdır, 
hesablamalarda 

=62,5 götürülür; 

  -  sürtünmə  bucağı  olub  8
o

18
o
  arasında  dəyişir, 
hesablamalarda adətən 

=18
o
 göturulur; 

axh
 – boru materialının axıcılıq həddidir. 
P.P.Şumilov radial qüvvələrin bütövlükdə təsir etməməsi 
və sürtünmə bucağının kiçik olması (

9
o
) hesabına F.İ.Yakov-
lev formulasına yungülləşmə əmsalı 

 əlavə etmişdir. Yəni o, 
)
(
2
1








ctg
l
D
axh
Db
dart
P
şəklində istifadə etməyi tövsiyə edir. 
Burada: 

 - yüngülləşmə əmsalı olub; 
 
b
b




 kimi tapılır; 
 

 - boru divarının nominal qalınlığıdır; 
 

 - sürtünmə bucağı olub 

=9
o
 götürülmüşdür. 
Ətalət  qüvvələri  –  qoruyucu  kəmərin  qaldırılıb 
endirilməsi  zamanı  sürətlərin  dəyişməsi  nəticəsində  yaranır. 
Ətalət  qüvvəsi,  kəmərin  quyuya  buraxılmasına  başlanan 
vaxtlarda,  kəmərin  spayder  yaxud  elevatordan  azad  edildiyi 
hallarda və kəmərin endirilməsi zamanı tormozlama prosesində 
yüksək  qiymətə  çatır.  Dinamik  yüklərin  azaldılmasına  nail 
olmaq  üçün  kəmərin  spayderə  yaxud  elevatora  oturdulma 
sürətini və təcilini azaldırlar. 
Uzunluğu  1000  m-dən  çox  olan  kəmərlər  üçün  ətalət 
qüvvəsinin qiyməti aşağıdakı ifadə ilə tapılır. 

---

 
             
 
  
 
Təcrübələr  və  hesablamalar  göstərir  ki,  quyunun 
dərinliyi  artdıqca  statik  qüvvələrin  təsiri  artır,  dinamik 
qüvvələrin  təsiri  isə  azalır.  Kəmərin  uzunluğu  500  m-ə  yaxın 
hüdudlarda ətalət qüvvələri xeyli yüksək olur, 3000 m-dən çox 
olduqda  isə  dinamik  qüvvələr  statik  qüvvələrin  5%-ndən  çox 
olmur. 
Mühitin  müqaviməti  dedikdə,  qoruyucu  kəmərin 
hərəkəti  zamanı  onun  qazıma  məhlulun  içərisində  hərəkətinə 
və  quyu  divarına  sürtünməsinə  göstərilən  müqavimət  başa 
düşülür. Quyu içərisində kəmərin hərəkətinə mühitin göstərdiyi 
müqavimət,  qazıma  məhlulunun  statik  vəziyyətində  F=S

, 
dinamik  vəziyyətində  isə  F=S

o
  ifadələri  ilə  tapılır.  S  – 
kəmərin  qazıma  məhlulu  ilə  görüşmə  sahəsi, 

  və 

o
  qazıma 
məhlulunun statik və dinamik sürüşmə gərginlikləridir. Quyuda 
kəmərin  hərəkəti  zamanı  yaranan  sürtünmə  qüvvəsinin 
qiymətinə  isə  çoxlu  amillər  təsir  etdiyi  üçün  onun  dəqiq 
müəyyən edilməsi çətindir. Bununla belə, ADNA-nın «Neft və 
qaz  quyularının  qazılması»  kafedrasında  quyu  şəraitinə  yaxın 
təcrübə qurğusu yaradılmış və aparılmış tədqiqatlar nəticəsində 
kəmərin  quyu  divarının  üzəri  ilə  hərəkəti  zamanı  yaranan 
müqavimət  qüvvəsinin  iki  hədli  sürtünmə  qanununa  tabe 
olduğu müəyyən edilmişdir. Yəni 
F = 

N + A 
 
Burada 

 - sürtünmə əmsalıdır; 
 N – kəməri quyu divarına sıxan normal qüvvədir; 
 A – adheziya qüvvəsidir. 

---

 
             
 
F
N
S
B
O
D

F
N
S
B
O
D


 
Formuladakı  I  hədd  mexaniki  qüvvələrin  təsirini  II  hədd  isə 
sürtünən  səthlər  arasında  yaranan  molekulyar  qüvvələrin 
təsirini nəzərə alır. 
N  =  0  olan  halda  kəmərin  hərəkətinə  yalnız  qazıma 
məhlulunun müqaviməti təsir göstərir. F = 

N + A düsturunun 
qrafiki ifadəsi aşağıdakı kimidir.  
Şəkildə  OB  parçası  adheziya  qüvvələrini,  əyrinin  sd 
hissəsi isə mexaniki qüvvələrin təsirini nəzərə alır. 
SD parçasının kordinat oxu ilə əmələ gətirdiyi bucağın 
tanqensi isə sürtünmə əmsalı adlanır, yəni 

=tg

. 
Kəmərin  quyuya  endirilməsi  sürətindən  asılı  olaraq 
quyuda  qazıma  məhlulunun  təsiri  nəticəsində  hidrodinamik 
təziq yaranır ki, bunun da nəzərə alınması çox vacibdir. Yəni 
 

P
o
 = 

P
1
 + 

P
2
 
 

P
1
 - qazıma məhlulunun özlülüyünün təsiri nəticəsin-
də quyuda təzyiqin dəyişməsini nəzərə alır; 

P
2
  -  qazıma  məhlulunun  plastikliyinin  təsiri  nəticə-
sində quyuda təzyiqin dəyişməsini nəzərə alır. 
K.A.Saryeviç 

P
1
  və 

P
2
-ni  tapmaq  üçün  aşağıdakı 
ifadələrdən istifadə etməyi təklif edir. 
)
1
(
2
;
)
1
(
1
ln
)
1
(
4
1
2
2
2
1
1
a
r
r
l
P
a
r
a
r
a
r
r
о
U
l
P














 
 
l  - kəmərin uzunluğudur; 
 

 - qazıma məhlulunun özlülüyüdür; 
 U
o
 - kəmərin quyuda hərəkət sürətidir; 

 
-  qazıma  məhlulunun  statik  sürüş-
mə gərginliyidir; 
1
r
о
r
a
r

 -dir; 
r
o
 - kəmərin xarici radiusudur; 
r
1
 - quyunun radiusudur. 
Шякил 9 

---