172
dəvət etdi. Həmin gün hər şey son dərəcə gözəl idi, Həsən bəy
evə qayıtmaq istəmirdi. Qayıdan kimi müşküllər, dərdlər yenə
beynini didəcəkdi. Amma sabah Şamaxıya, oradan da Zərdaba
yola düşəcəkdi. Anasına, bacısına, qardaşlarına baş çəkəndən
sonra Qubaya gedəcəkdi.
– Seyid ağa, biz qonaqları bir az elə bil çox yorduq, izin
versəydiniz, məclisi yekunlaşdırıb dağılışardıq.
– Buyurun, Həsən bəy, izin sizindir.
Novruz bayramına barmaqla sayılacaq günlər qalmışdı.
Həsən bu ilki axır çərşənbə və Novruz bayramını mütləq ailəsi ilə
keçirmək arzusunda idi.
Həsən bəy gecə qaranlığında, qışın bahara təslim olmaq is tə-
mədiyi soyuq havada özünü çox gümrah hiss edirdi, əslində, sabah
yola çıxmaq məsələsi olmasa idi, səhərəcən yatmazdı, İçərişəhəri
“dərvişsayağı” gəzərdi. Buna ruhunun böyük ehtiyacı vardı…
Amma fikir və düşüncələrində qubernatorun bugünkü hiyləgər
sifətini göz önünə gətirib bir də gördü, mənzilinin qapısı önündə
dayanıb. “Seyid ağa” əcəb lətifə söylədi. Amma mən nə qədər “o
tərəfə” çəkilsəm də, əqidəmdən əl çəkməyəcəm” öz-özünə qəti
qərar verdi.
Ev sahibi Hüseynağa onu alaqapı önündə gözləyirdi.
– Gəldinizmi, Həsən bəy? Mən də yatmamışam, sizi göz lə-
yirəm. Nərgiz xalan o günü qoçuların, o tifilin dükanını dağıt ma-
sından, onları danlamağından sonra səndən çox-çox nigaran qalır.
Tez-tez soruşur, gör Həsən oğlum gəlibsə, mən də rahat olum. Ha-
mı mız sənə elə öyrəşdik, bilmirəm sənsiz necə qalacağıq. Sənin
ota ğını beləcə saxlayacayıq. Nə zaman gəlsən, öz evin kimi gəl
yaşa.
– Sağ olun, Hüseynağa əmi! Siz mənə doğma insanlar kimi
elə yaxın oldunuz, uzun müddət mənə də sizsiz çətin olacaq. Sizi
həmişə xatırlayacam.
Qapı önündə söhbət elə qızışmışdı ki…
– Sənə soyuq olar, ay oğul, içəri keç.
Həsən bəy az-maz yol tədarükü gördü. Əşyapərəst olmadığı
üçün evdə ən zəruri şeylərin saxlanmasına üstünlük verirdi. Bu
173
evdə də az, cəmi iki-üç bağlama əşyası vardı, onun da çoxu kitab
idi. Bütün əşyaları bir saatın içində yığdı. Yol tədarükündə o, çox
cəld və çevik idi. Anası Mənzər xanım həmişə onun əşyalarını
səliqə ilə, çox yığcam bağlamalara yerləşdirdiyini görəndə: “Anan
qurban boyuna, bir tikə vaxtından oxumaq üçün cəlayi-vətən
olduğundan, yola öyrəncəlisən. O biri qardaşların sənin yerişini
yeriyə bilməzlər,” – deyərdi.
Həsən bəyin anası, bacısı və qardaşları, onların uşaqlarından
yana burnunun ucu göynəyirdi. Kəndə yola düşəcəyinə görə
çox sevinirdi. Səhər Seyidin faytonçusu onu Quba meydanında
gözləyəcəkdi. Yorğun olduğu üçün yatağa uzanan kimi yuxuya
getdi. Yuxudan tez qalxmağa adət etdiyindən bu gün də tezdən
oyandı. Hüseynağa kişi ehtiyatla mətbəxə girib ona səhər yeməyi
gətirmişdi. Həsən bəy ayrılıq anında çox kövrəlmişdi. Gecə
evə dönəndə həyətdən qoğal, şəkərbura ətri gəldiyini xatırladı.
“Demək, Nərgiz xala mənim də payımı göndərib”.
Bu sadə insanların öz doğmaları kimi Həsənin qayğısına
qalması, məhəllə insanlarının da münasibətini dəyişmiş, onu
qonşuların sevimlisinə çevirmişdi.
Bu ilin bayram şorqoğalını Həsən ilk dəfə İçərişəhərdə nübar
etdi. Sonra da əşyalarını faytona yığaraq Quba meydanına getməyə
hazırlaşdı. Hüseynağa kişi, Nərgiz xala, yaxın qonşuların hamısı
onu yola salmağa çıxmışdılar.
– Hüseynağa əmi, hər şey üçün çox sağ olun. Nərgiz xala,
mənə analıq etdiniz. Bilirəm, bayrama bir neçə gün qalsa da, mənə
görə bayram tədarükünü bir qədər tez başladınız. Çox sağ olun!
Sizi heç vaxt unutmayacam. Sağ olun, əziz qonşular!
Qonşuda yaşayan faytonçu atın başını yola döndərəndə Həsən
bəy anası qədər ehtiramını saxladığı Nərgiz xalanın ağladığını
görüb onun da gözləri doldu.
Quba meydanı uzaq və yaxın bölgələrə gedən faytonlarla
dolmuşdu. Həsən bəy Seyd Əzimin faytonunu güclə tapdı.
– Sabahın xeyir, Ağa, mən hazır, gedə bilərikmi?
– Oldu qardaş, yolçu yolda gərək, əvvəl Şamaxıya – bizə,
sonra da səni oradan birbaşa evinizə yola salaram.
174
Yola düşmüşdülər. Enişli, yoxuşlu, dərəli, təpəli Şamaxı
yolunu Həsən bəy öz taleyinə bənzədərək “əlbət bir gün mən də
can atdığım zirvəni fəth edərək, azularımın çin olduğunu görüb
rahat nəfəs alacam”.
Seyid Əzim Həsən bəyin yola düşəndən məyus olduğunun
fərqində idi. Amma dünəndən onun dərdini bildiyi üçün əlavə
bir şey soruşmurdu. Əksinə, ayrı-ayrı şeylərlə onun fikrini
yayındırmağa çalışırdı. Uzaqdan taxıl əkinçilərinin səsi eşidilirdi.
Seyid bu yerlərə əlinin içi kimi bələd idi. Bu taxıl zəmiləri Şamaxı
seyidlərinə məxsus idi. Zəminin o biri başındakı cavan oğlan
oxuya-oxuya əkin sahələrinin daşını arıtlayırdı.
“Ay dərya kənarında
33
bir ev tikmişəm,
Ay hasarın çəkmişəm,
Üstün örtmüşəm.
Ay bu gələn gözələ
Gözüm dikmişəm.
Bağçada güllər,
Oxur bülbüllər,
Belə deyirlər,
Yenə yaz gəlir,
Bizə yar gəlir”.
Seyid Əzim:
– Həsən bəy, gör bu cavan oğlan necə gözəl, şövqlə oxuyur.
Adamın içi titrəyir.
Həsən bəy:
– Bəli, doğrudan da, gözəl oxuyur. Sözlərinə bax, “Dərya
kənarında bir ev tikmişəm, hasarın çəkmişəm, üstün örtmüşəm”.
Seyid, sən ağıllı adamsan, kimdi bu dərya kənarında ev tikən, içinə
yığışıb yaşamağa başlamamış, öncə hasarını çəkib – ətrafla bütün
əlaqələrini kəsən bu adam, bəzən hər ictimai bəlanın kökündə elə
33
Azərbaycan xalq mahnısı