Sonuncu ensiklopediya Layout qxd

xəlifəliyi dövründə Zeyd onların yaxın adamı
olaraq dövlət idarəçiliyində yer tutmuşdur.
Xəlifə  Osmanın dövründə Quranın son
redaktə işlərini görən heyyətə başçılıq et-
mişdir. Təxminən 54 yaşında Mədinədə vəfat
etdiyi qeyd edilir. 
ZEYDİ MƏZHƏBİ –  ən qədim şiə
məzhəblərindən biridir. Məzhəbin adı Zeyd
ibn Əli ilə bağlıdır. Zeydilər Xilafətdə
peyğəmbərin soyundan olmayanların da
hakimiyyətini qanuna uyğun hesab edilər.
Bununla belə, onlara görə peyğəmbərin
soyundan olanlar xəlifəliyə daha çox lay-
iqdirlər.  Xəlifənin qanuna uyğun seçilməsi
üçün bəzi şərtlər irəli sürürlər ki, bu da
xəlifənin ədalətli olması və onu xalqın
dəstəkləməsidir. Onlar ilk xəlifələr olmuş
Əbu Bəkr və  Ömərin xəlifəliyini qanuna
uyğun sayırlar. Ancaq, Əli ibn Əbu Talibin
xəlifəliyə daha layiq olduğunda qeyd edirlər.
Eləcə də, zeydilər hesab edir ki, Əli və Fa-
timənin övladları Həsən və Hüseynin soyun-
dan olan hər bir nüfuzlu kəs ölkə başçısı
seçilə bilər və bu seçim digərlərinin
seçilməsindən daha yaxşıdır. 
Hakimiyyət məsələsində zeydilər həm də,
ədalətsizliyə qarşı çıxmış və insanları bu
amal uğrunda mübarizəyə səsləyən hər bir
öndəri xilafətə layiq imam hesab etmişlər.
Birinci növbədə bu işi peyğəmbər nəslinin
nümayəndələri etməlidir. Onların təlimində
zülmə qarşı üsyan qaldırmaq vacibdir.
Bununla bərabər digər şiələrdən fərqli
olaraq zeydilər qeybdə olan imama etiqad et-
məzlər. Zeydilər də böyük günah etmiş
müsəlmanların dinsizliklə inanc arasında
olduqları inancını dəstəkləmiş, bununla da
mütəzililərə yaxınlaşmışdırlar. Ancaq, onlar-
dan fərqli olaraq zeydi ilahiyyatçıları tövbə
etməyən günahkarların sonsuzluğa qədər
cəhənnəmdə qalacağına dair birmənalı iddi-
alar etməmişdirlər. Qəza
və 
qədər
məsələsində zeydi ilahiyyatçıları hər bir in-
sanın törətdiyi əməllərə görə məsuliyyət
daşıdığını iddia edirlər. 
Zeyd ibn Əli fiqhi hökmlər də çıxar-
mışdır. Onlar onun tələbələri tərəfindən
yazılmış “Məcmuil-Hədis” və “Məcmuil-
Fıqh” kitablarında əks olunmuşdur. Bu iki
kitab birlikdə “Məcmuil-Kəbir” adlanır.
Orada toplanmış bütün hədislərin birbaşa
peyğəmbərin  əhli-beytindən söyləndiyini
iddia edilir. Bu da zeydi məzhəbinin əsas
kitablarından biridir.
Zeydi fəqihləri hökmləri ilk olaraq Quran
və hədislərin əsasında verirlər. Bu mümkün
olmazsa, onda fətvalar qiyas və istihsan kimi
başqa hüquqi metodlarla verilir. Əgər bu
metodlarla da məsələ həll olunmazsa, onda
əqli dəlillərə müraciət edilir. Bununla da,
zeydilərin baxışı mütəzililərə yaxınlaşır.
Düşüncə məsələsində zeydilər hesab edir ki,
əgər insan öz düşüncəsi ilə bir şeyin pis və
ya yaxşı olduğunu anlayırsa, deməli o şeylər
həqiqətdə də belədir. Zeydilər ictihadı hər
zaman açıq hesab etmişdirlər. 
Zeydi məzhəbinin ən tanınmış ilahiyy-
atçılarından biri Qasım ibn İbrahim Rassi
Həsəni (170/787 – 242/856) olmuşdur. Onun
səyləri nəticəsində zeydilik Yəməndə geniş
yayılmışdır. Qasım ibn İbrahimin fiqh
metodu hənəfi metodlarına yaxın idi.  Hi-
crətin 245-ci ilində Mədinədə doğulan və
zeydilərin qərmətilərə qarşı savaş aparmaq
üçün Yəmənə gəlmiş Hadi İləlhaq Yəhya ibn
Qasım onun soyundan olmuşdur. Hadinin
ardıcıllarını hadivilər adlandırmışdırlar.
Gilan və Deyləmdə zeydi ideyalarını Nəsir
Kəbirə (230/844 – 304/917) yaymışdır. Bu
iki insan zeydi təliminin inkişaf etməsində
böyük işlər görmüşdürlər. Günümüzdə zeydi
məzhəbi daha çox Yəməndə yayılmışdır. 
ZEYNƏB BİNT CƏHŞ (20/642-ci ildə
vəfat etmişdir) – Məhəmməd peyğəmbərin
həyat yoldaşlarından biri olmuşdur. Zeynəb
ilk müsəlmanlardan biri idi. Məkkədən Məd-
inəyə ilk hicrət edənlərdən olmuşdur.
Məhəmməd peyğəmbər onu oğulluğu və
279
ZEYNƏB BİNT CƏHŞ

---

keçmiş köləsi Zeyd ibn Haris ilə evləndirmək
istəmişdir. İslamdan öncəki dövrlərdə azad
qadın keçmişdə kölə olmuş birisinə ərə gedə
bilməzdi. Məhəmməd peyğəmbərin onları
evləndirmək qərarı bu adətə son qoymuşdur.
Ancaq, Zeydlə Zeynəbin evliliyi uğurlu ol-
mamış və onlar boşanmaq qərarına
gəlmişdirlər. Bundan sonra Məhəmməd
peyğəmbər özü onunla evlənmişdir. Ancaq,
ərəb adətlərinə görə o, oğulluğunun keçmiş
həyat yoldaşı ilə evlənə bilməzdi. Rə-
vayətlərə görə bu zaman o adəti ləğv edən
Quran ayəsi nazil olmuşdur (33: 37-40).
Bundan sonra hicrətin beşinci ilində Məhəm-
məd peyğəmbər otuz beş yaşlı Zeynəblə
evlənmişdir. Zeynəb təxminən 53 yaşında
Mədinədə vəfat etmişdir.
ZEYNƏB BİNT ƏLİ (65/684-cü ildə
vəfat etmişdir) – Əli ibn Əbu Talib və Fa-
timənin qızı olmuşdur. Məhəmməd peyğəm-
bərin vəfat tarixinə təxminən beş il qalmış
doğulmuşdur. Atası onu əmisi oğlu Abdullah
ibn Cəfər ilə evləndirmişdir. Bu evlilikdən
onların övladları olmuşdur. Kərbəla faciəsi
zamanı Zeynəb qardaşı Hüseyn ibn Əlinin
yanında olmuşdur. Bu döyüşdə onun bir-çox
doğmaları öldürülmüşdür. O, özü isə əsir
götürülərək Dəməşqə xəlifə Yəzid ibn Əbu
Sufyanın yanına aparılmışdır. Orada xəlifə
onu azad etmişdir. Bundan sonra Zeynəb
Misirdə yaşamış və orada da vəfat etmişdir.
ZEYNƏB BİNT HÜZEYMƏ (4/626
ildə vəfat etmişdir) – Məhəmməd peyğəm-
bərin həyat yoldaşlarından biri olmuşdur.
Soyu döyüşkən ərəb qəbiləsi olan Əmir ibn
Sasadan gəlməkdədir. O, xeyriyyə işləri ilə
məşğul olduğuna görə ona “Yoxsulların
anası” deyirdilər. Zeynəbin birinci əri Tüfeyl
ibn Haris adlı biri olmuşdur. Sonra Zeynəb
ondan boşanıb, Bədr döyüşündə həlak olmuş
Übeyd ibn Harisə ərə getmişdir. Hicrətin
üçüncü ilində Əmir ibn Sasa qəbiləsinin
döyüşçü dəstəsi Məhəmməd peyğəmbərin
onların yanına göndərdiyi elçiləri
öldürülmüşdülər. Bu hadisədən sonra müsəl-
manların onlarla münasibətləri pozulmuşdur.
Ancaq, Məhəmməd peyğəmbər
qan
tökülməsini istəməmiş, sülh yolu ilə ixtlafın
həll olunmasına üstünlük vermişdir. Bunun
üçün o, hicrətin dördüncü ilində Zeynəb bint
Hüzeymə ilə evlənmişdir. Ancaq, onların
birgə həyatı uzun sürməmiş, Zeynəb toydan
bir neçə ay sonra vəfat etmişdir. 
ZEYNƏB BİNT MƏHƏMMƏD
(8/630-cu ildə vəfat etmişdir) – Məhəmməd
peyğəmbərin böyük qızı olmuşdur. Zeynəb
Məhəmmədin peyğəmbərliyinə təxminən on
il qalmış doğulmuşdur. Zeynəb yetkinlik
yaşına çatdıqda onu Məkkənin tanınmış və
nüfuzlu adamı olan Əbül-As Rabiəyə ərə
vermişlər. Zeynəbin erkən yaşlarında ölmüş
oğlu Əli və Ümamə adlı bir qızı olmuşdur.
Hansı ki, Ümamə Əli ibn Əbu Talibin həyat
yoldaşlarından biri olmuşdur. 
Məhəmmədin 
peyğəmbərlik
dövrü
başlayanda Zeynəb bacıları və anası ilə bir-
likdə ilk İslamı qəbul edənlərdən olmuş-
durlar. Ancaq, onun həyat yoldaşı Əbül-As
bütpərəst olaraq qalmışdır. O dövrdə müsəl-
man qadının başqa dinə etiqad edən insanla
evli olmasını qadağan edən ayə (Quran, 60:
10) nazil olmamışdır. Buna görə Zeynəb büt-
pərəst olan əri ilə Mədinəyə hicrət edənə
qədər yaşamışdır. Əbül-As Bədr döyüşündə
müsəlmanlara qarşı vuruşmuş və əsir
düşmüşdür. Onu Məhəmməd peyğəmbərin
yanına gətirmişlər və o da, onu azadlığa bu-
raxmışdır. Əvəzində isə Əbül-As Zeynəbi
atasının yanına Mədinəyə yollamalı idi və o,
sözünü tutaraq vədini yerinə yetirmişdir. 
Bundan sonra Əbül-As və Zeynəb uzun
müddət görüşməmişdirlər. Məkkənin fəth
edilməsindən az öncə, Əbül-As ticarət
məqsədi ilə Suriyaya getmişdir. Ancaq, geri
döndükdə onun karvanını müsəlmanlar ələ
280
ZEYNƏB BİNT ƏLİ

---