Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
59 İqtisadi islahatların ilk mərhələsindəki çətinliklər həm tarif sah əsində öz izini qoymuş, həm də gömrük tənzimlənməsində ixrac tarifl ərinin tətbiq edilməsinə səbəb olmuşdur. Xarici ticarət t ənzimlənməsi, o cümlədən gömrük tənzimlənməsi ona yönəldil- m əlidir ki, iqtisadi inkişaf üçün xammal ixracının imkanlarından h ər vasitə ilə istifadə etməklə, eyni zamanda, tədricən yüksək emal s əviyyəli məhsulun ixracı potensialı artırılsın, ixracın əmtəə strukturu r əngarəng olsun. Belə vəzifələrin yerinə yetirilməsi ix- raca n əzarətin effetktiv sistemi olmadan mümkünsüzdür. Ölkənin dünya iqtisadi sistemin ə tam daxilolma şərtləri ixracın rənga- r əngliyi, ixrac mallarının emal səviyyəsinin qaldırılması, bey- n əlxalq istehsal kooperasiyası sxeminə qoşulmalıdır. Problemin h əlli iqtisadiyyatın fəal struktur tənzimlənməsində, perspektivli sah ələrin inkişafının məqsədyönlü həvəsləndirilməsində, dünya t əcrübəsində ixracı stimullaşdırmağın yol verilən vasitələrdən istifad ə edilməsində və xarici iqtisadi əlaqələrin həcminə və strukturuna tarif v ə qeyri-tarif metodları ilə təsir edilməsindədir. Keçid dövrü müdd ətində xarici iqtisadi və xarici ticarət siyas ətinin müxtəlif vasitələrindən istifadə olunmaqla Azərbay- canın iqtisadiyyatının qısa müddətdə dünya iqtisadi sisteminə mü əyyən bilgi ilə inteqrasiya olunmasına imkan verə bilən sxe- mini hazırlamaq lazımdır. Xarici ticarət tənzimlənməsi struktur t ənzimlənmənin tərkib hissəsi hesab olunur. Xarici ticarətin k əmiyyət məhdudiyyətlərindən tam imtina etmək vaxtından əvvəl v ə zərərli ola bilərdi. ÜGT-nin üzvü olan ölkələr indiyə qədər ayrı-ayrı əmtəələrin ticarətinə belə məhdudiyyətlər tətbiq edir. Bel ə vasitənin prinsipial tətbiqetmə imkanı ilə yaxın gələcəkdə də hesablaşmamaq olmaz. Struktur t ənzimlənmənin ümumi mexanizmində xarici ticar ət vasitələrinin rolu aşağıdakılar olmalıdır: − perspektivli sah ələrin inkişaf etdirilməsi üçün zəruri olan m əhsulların idxalına kömək etmək; − i nkişafın ilk mərhələsində perspektivli sahələrlə rəqabət aparan m əhsulların idxalını məhdudlaşdırmaq; rəqabət qabiliyyəti 60 olmayan sah ələri tədrici struktur yenidən qurulması və belə yenid ən qurulma iqtidarında olmayanların həmin prosesin neqativ sosial n əticələrini minimuma endirməyə tədricən ixtisar edilməsi üçün şərait yaratmaq; − buna iqtisadi siyas ətin digər qalan vasitələrinin köməyi il ə nail olmaq mümkün olmadığı halda daxili bazarda əmtəələrin kifay ət qədər təklifini təmin etmək; − t ədiyyə balansının münasib vəziyyətini təmin etmək; − m illi istehsalçılara xarici ixracatçıların vicdansız r əqabətindən müdafiə təminatı vermək; Bu konteksd ə müsbət nəticə tənzimləmənin tarif və qeyri- tarif metodlarının tarazlaşdırılmış tətbiqi ilə əldə edilə bilər. İqtisadiyyatın struktur tənzimlənməsi gömrük tarifinin mü- hüm funksiyasıdır. Yüksək diferensial tarif rüsumların orta müla- hiz ə edilmiş səviyyəsini ona ilk növbədə ehtiyacı olan sahələrin müdafi əsini saxlamaqla azaltmaq yolu ilə təmin etmək iqtidarın- dadır. Bu səbəbdən də tarif siyasətini struktur siyasətin tərkib elementin ə çevirmək gərəkdir. Sənayenin ən mühüm sahələrinin h ər birinə aid tərkib hissəsi gömrük rüsumları dinamikası ola bil ən fəaliyyət proqramını işləyib hazırlamaq lazımdır. Mü əyyən müddət ərzində gücləndirilmiş müdafiədən Azər- baycanın ixrac potensialını möhkəmləndirə bilən yeni yaranan yeni sah ələr, eləcə də struktur yenidənqurma prosesini keçirən böhranlı sahələr istifadə etməlidir. Bu sahələr möhkəmləndikcə tarif mane ələri azaldılmalıdır. Əksinə indiki vaxtda dünya miqyasında rəqabət qabiliyyəti sahələrin və işçilərin sayı nisbətən çox da böyük olmayan perspektivsiz sah ələrin tarif müdafiəsinə ehtiyacı yoxdur. Gömrük tarifinin norma səviyyəsi həddindən artıq yüksək olmamalıdır. Onlar elə kəmiyyətdə olmalıdır ki, müvafiq m əhsulun milli bazarının müdafiəsi üçün zəruri olsun. Yeni bir qayda olaraq idxal olunan malın qiymətini yerli qiymət s əviyyəsinə qədər qaldırmağa və aksizli mallarda olduğu kimi büdc ə məsələlərinin həlli üçün imkan versin. Rüsumların dəyişmə diaqnozunu el ə müəyyən etmək lazımdır ki, onların kəmiyyət 61 qaydasını təyin etmək tamamilə mümkün olsun və eyni zamanda hökum ətə milli və dünya bazarnda konyunkturadakı dəyişikliyə reaksiya verm ək imkanı versin. Normaların kəmiyyəti hesablanarkən çıxış məlumatı kimi müvafiq sah ələrdəki vəziyyəti haqqında Dövlət Statistika Komitə- sinin, dünya bazar konyun kturasının vəziyyəti və dövlət büdc əsində və dövlət proqramlarında qeyd edilən milli iqtisadiy- yatın inkişaf oriyentirləri haqqında məlumatlardan istifadə edilə bil ər. Hazırda tətbiq edilən xarici iqtisadi fəaliyyətin əmtəə nomenkla turası (XİFƏN) beynəlxalq normalara uyğundur. O, ah əngdar sistem əsasında hazırlanmışdır və MDB ölkələrində istifad ə olunan XİFƏN-lə eynidir. Lakin o, yerli məhsul və malların spesifikasını tam əks etdirmir, çünki qara kürü, yerli d ərman bitkiləri, nadir vəhşi heyvanlar, quşlar və s. identifikasiya olunmur. Bu nomenklaturanı təkmilləşdirmək lazımdır. Nəzərdə tutmaq lazımdır ki, hər bir tarif pozisiyası birmənalı şəkildə bir XİFƏN kodu ilə müəyyən olunmalıdır. Ona gör ə də nomenklatura hər hansı istehsal olunan, çıxarılan v ə ölkəyə idxal olunan əmtəənin hər bir növü müxtəlifliyinə mü əyyən qədər uyğunlaşdırılmalıdır. Tarif fiskal funksiyanı, ilk növb ədə, aksizli mallara qoyulan rüsumlar hesabına yerinə yetiril- m əlidir. Lakin, daxilolmaların azalmasına səbəb olmasın deyə bu rüsumları həddən artıq artırmaq lazım deyildir. İndiki dövrdə ma- liyy ə vəsaitlərinin büdcəyə daxil olmasının sabitliyini təmin etmək aktual v əzifələrdən biridir. İxrac rüsumları ləğv edildikdən sonra idxal gömrük öd əmələri (rüsumlar, vergilər, yığmalar) xarici iqti- sadi f əaliyyətdən büdcə vəsaitlərinin yeganə doldurulma mənbəyi olaraq qalır. İdxal gömrük ödəmələrinin xarici iqtisadi fəaliyyətindən büdc ə vəsaitlərinin yeganə doldurulma mənbəyi olması proble- minin h əlli qanunla nəzərdə tutulmu ödəmələrin hesablanmasına v ə o cümlədən fiziki şəxslər tərəfindən ödənilməsini düzgün- lüyün ə mövcud nəzarət sistemini, eləcə də onun həyata keçiril- m əsi texnikasının nə dərəcədə təkmilləşdiriləcəyindən asılıdır. Bu Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|